Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Humanitar elml



Yüklə 92,56 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix06.02.2018
ölçüsü92,56 Kb.
#26373


126 

BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ 

№2    

 

Humanitar elml

ər seriyası   

 

2012 

 

 

 

 

 

UOT. 325. 1/.3 : 479 (24) «19» 20-y vek.  



                

AZ

ƏRBAYCAN SSR CƏNUBİ QAFQAZIN ƏN ÇOXMİLLƏTLİ 

RESPUBL

İKASIDIR (1920-1930-cu illər) 

 

F.

Ə.ƏLİYEVA 

A.A.

Bakıxanov adına Tarix İnstitutu 

tofig 2014 @ rambler.ru 

 

1920-ci  il  28  aprel 

işğalından sonra Şimali Azərbaycanda sosializm quruculuğu baş-

lan

dı. Azərbaycan SSR-in təşkili və 1920-1930-cu illərdə onun siyasi, sosial-iqtisadi və mədəni 

h

əyatında  baş  verən  dəyişikliklər  əhalidə  də  öz  əksini  tapdı. 1926, 1937 və  1939-cu  illərdə 

əhali siyahıyaalmaları üzrə  respublika əhalisi içərisində azərbaycanlıların payı 1926-cı ildə 

olan 62,1%-d

ən 1937-ci ildə 58,2%-ə enmişdi. Ermənilərin sayı mütləq şəkildə artmış, ümumi 

əhali içərisində payı eyni qalmışdı. Rusların sayı 1926-cı ildə 9,5 %-dən, 1937-ci ildə 15,7 %-

ə, 1939-cu ildə isə 16,5%-ə çatmışdı. Mərkəzin azərbaycanlıları sıxışdırmaq, respublika ərazi-

sin

ə digər millətlərin və xalqların nümayəndələrini köçürmək siyasətinin nəticəsi olaraq, on-

ların sayı 100-ə çatmış, beləliklə Azərbaycan SSR Cənubi Qafqazda ən çoxmillətli respublika 

olmuşdur. 

 

Açar sözl

ər:  Azərbaycan SSR, milli tərkibi, etnik tərkib, əhali, xalq  

 

Az

ərbaycan  xalqının  dövlətçilik  tarixində  böyük  rola  malik olan  Azər-



baycan Xalq Cümhuriyy

ətinin süqut edib sovet hakimiyyətinin elan edilməsin-

d

ən sonra Azərbaycanda sosializm quruculuğu prosesi başladı. 



İlk  dövrlərdə  Azərbaycanda  sosializm  quruculuğunun  mərkəzi  məsələ-

sini dövl

ət quruculuğu məsələləri təşkil edirdi. Proletariat diktaturası haqqında 

t

əlimə  uyğun  olaraq  köhnə  dövlət  aparatı  ləğv  edilir,  yeni  dövlət  idarəetmə 



orqanları yaradılırdı. 

T

ədqiq edilən dövrdə həyata keçirilən birinci, ikinci beşilliklər və üçün-



cü 

beşilliyin ilk illəri tədricən formalaşmaqda olan totalitar rejimin bütün vasi-

t

ələri ilə həyata keçirildi və respublikanın sosial-iqtisadi strukturunda müsbət 



d

əyişikliklər yaratdı. Yeni sənaye müəssisələri tikilərək istifadəyə verildi, mü-

vafiq infrastrukturlar 

yaradıldı. 1920-30-cu illərdə Azərbaycan SSR-in  bütün 

sah

ələrində  olduğu  kimi,  mədəni  quruculuqda  da  əsaslı  yeniliklər  baş  verdi. 



Savadsızlığın ləğvi, yeni təhsil sisteminin yaradılması, elmin tərəqqisi, geniş 

m

ədəni-maarif müəssisələrinin təşkili və b. onun istiqamətləri idi [1]. 




127 

Az

ərbaycan  SSR-in  təşkili  və  1920-30-cu  illərdə  onun  siyasi,  sosial-



iqtisadi v

ə mədəni həyatında baş verən dəyişikliklər əhalidə də əksini tapırdı. 

İlk  növbədə,  əhali  sayının  artmasını  qeyd  etmək  lazımdır.  Əgər  1920-ci ildə 

respublika 

əhalisinin  sayı  1.952  min  idisə, 1926-cı  ildə  2.314  min, 1939-cu 

ild


ə  isə  3.205.2  min  nəfər  olmuşdur.  Əhalinin  orta  illik  artımı  2,5-2,7 % 

arasında idi [2, 7]. 

Az

ərbaycan  əhalisinə  dair  tədqiqatın  müəllifi  K.Məmmədov  xüsusi 



hesablama 

əsasında  Azərbaycan  SSR  əhalisinin  illər  üzrə  say  dinamikasını 

əyyənləşdirməyə cəhd etmişdir [3, 240].  



Lakin K.M

əmmədov hesablama metodikasını təqdim etmədiyindən onun 

elmiliyi  etimad 

yaratmır.  Digər  tərəfdən  bu  hesablamanın  aparılmasından 

sonra  1937-ci  il 

əhali  siyahıyaalınmasının  nəticələri  elmi  dövriyyəyə  daxil 

edil

mişdir.  Həmin  əhali  siyahıyaalınmasının  nəticələrinə  görə  Azərbaycan 



SSR-d

ə 3.056,978 nəfər qeydə alınmışdı [4, 17]. Bu, K.Məmmədovun hesab-

lama

sından 25,7 min nəfər  azdır.  



Bel

əliklə, məlum statistik materiallar və elmi dövriyyəyə yeni daxil edil-

miş faktlar əsasında 1920-1930-cu illərdə Azərbaycan SSR əhalisinin say di-

na

mikasını yenidən hesablamaq zərurəti ortaya çıxdı. Bu məlumatları aşağıda-



kı cədvəldə (Cədvəl 1) ümumiləşdirək.   

C

ədvəl 1 

Az

ərbaycan SSR əhalisinin sayına dair əsas statistik göstəricilər  



[4; 5; 6; 7; 8; 9] 

İllər 


Əhalinin sayı  

(min 


nəfərlə) 

Artma (+), Azalma 

1920 

1.952,0 


 

1922 


1.863,0 

- 89 


1923 

2.004,7 


+ 141,7 

1925 


2.006,8 

+ 2,1 


1926, 17 dekabr 

2314,3 


+ 307,5 

1928 


2417,6 

+ 103,3 


1929 

2.412,5 


- 5,1 

1931 


2.719,1 

+ 306,6 


1932 

2.837,8 


+ 118,7 

1933 


2.891,0 

+ 53,2 


1937,  6yanvar 

3.056,9 


+ 165,9 

1939,  17 yanvar 

3.209.8 

+ 152,9 


 

C

ədvəl  1-in  təhlilindən  aydın  olur  ki,  Azərbaycan  SSR  əhalisi  yalnız 



1923-cü  ild

ən sabitləşməyə başlayır. 1920-ci illərin ortaları – 1930-cu illərin 

əvvəllərində artım müşahidə olunur. 1937-ci il əhali siyahıyaalmasının yekun-

la

rı repressiyaları özündə əks etdirir. Azərbaycanın demoqrafik inkişaf tarixin-



d

ən  bəhs  edən  müəllifə  görə  «1937-cü  il  siyahıya  alması  real  vəziyyəti 

əyyən  etdikdən  sonra  onu  saxtalaşdırmaq  üçün  1939-cu  il  siyahıyaalması 



keçirilmiş, əhalinin sayı süni şəkildə  artırılmışdır. Bu artım təxminən 1937-

1938-ci ill

ərdə  repressiya olunanların sayına  bərabər  qəbul edilə bilər. Bunu 

tapmaq üçün 1932-1936-

cı illərin orta artım sürətinə əsasən 1939-cu ildə əha-

linin güman edil

ən sayını (3143,8 min nəfər) tapıb ondan siyahıyaalma əsasın-



128 

da  mü


əyyən edilən rəqəm (3209,8 min) çıxılsa fərq (66 min nəfər) axtarılan 

r

əqəmi  göstərəcək» [10, 86]. Azərbaycan  SSR  əhalisinin  say  dinamikasını 



əyyən etdikdən sonra əhalinin milli tərkibinə keçə bilərik.  

1918-ci  il 

mayın 28-də  elan edilən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti də 

əhalinin milli-dini tərkibinin müəyyənləşdirilməsinə xüsusi  önəm  verirdi. Bu 

m

əqsədlə  1917-ci  il  Qafqaz  təqviminin  məlumatları  əsasında  «Azərbaycan 



Respublikasının əhalisi» adlı cədvəl tərtib edilmişdi. Cədvəldən aydın olduğu 

kimi  müs

əlmanlar,  onlar  əsasən  azərbaycanlılar  idi, 1952250 nəfər,  yaxud 

68,2%  t


əşkil  edirdi;  ermənilər  622006  nəfər  (21,4%),  gürcülər  14794  nəfər 

(0,6%), ruslar 214.930 n

əfər (7,5%), başqaları 57882 nəfər (2,3%) idi [11, 51]. 

1922-ci ild

ə SSRİ təşkil edildikdən sonra Ümumittifaq əhali siyahıyaal-

ması  keçirilməyə  başlayır.  İlk  Ümumittifaq  siyahıyaalınması  1926-cı  ilin 

deka

brında  reallaşdırılır. 1926-cı il əhali siyahıyaalınmasının öyrənilməsi tələ-



batı  da  nəzərə  alınmışdı.  Ümumiyyətlə, 1926-cı  il  əhali  siyahıyaalınmasında 

194 mill


ət və xalq qeydə alınmışdı, onlardan 160-ı bilavasitə SSRİ-də yaşayan 

mill


ət və xalqların nümayəndələri, 34-ü isə SSRİ hüdudlarından kənarda yaşa-

yanlar idi [12, 12]. 

1926-

cı il əhali siyahıyaalması həmin dövrdə Azərbaycan SSR-də yaşa-



yan  bütün  mill

ət  və  xalqları  qeydə  alan  yeganə  əhali  siyahıyaalması  kimi 

tarixd

ə  qalmışdır.  Zaqafqaziya  əhalisi  adlı  statistik  məcmuədə  bu  barədə 



yazılmışdır: ZSFSR tərkibinə daxil olan respublikalardan etnoqrafik baxımdan 

ən rəngarəngi Azərbaycandır, orta yeri Gürcüstan tutur və daha çox yekrəngi 

Erm

ənistan  təmsil  edir.  Azərbaycan  ərazisində  siyahıyaalma  ilə  95,  Gürcüs-



tanda 74 v

ə Ermənistanda 48 müxtəlif xalq  qeydə alınmışdır [13, IX]. Bu fakt 

göst

ərir  ki,  Azərbaycan  SSR  Cənubi  Qafqaz  respublikaları  içərisində  ən  



çoxmill

ətlisidir. 

1926-

cı il əhali siyahıyaalınmasına əsasən Azərbaycan  SSR-də 94 millət 



v

ə xalq qeydə alınmışdır [13, 8]. 

İndi  isə  1926-cı  il  əhali  siyahıya  alması  üzrə  bəzi  millət  və  xalqların 

sayına dair cədvəli (Cədvəl 2) nəzərdən  keçirək. Cədvəldə adı çəkilən millət 

və  xalqlardan  nisbətən  çoxsaylı  olanları  say  üzrə  təsnifləşdirsək,  aşağıdakı 

vəziyyət  alınar:  türklər  (azərbaycanlılar  –  F.Ə.) 62,13%, ermənilər  12,18%,  

ruslar  9,53%, 

talışlar  3.34%,  kürdlər  1.78%,  ləzgilər  1,61%,  tatlar  1,23%  və 

i.a. 

təşkil edirdi. 



Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 1930-cu il 14 noyabr ta-

rixli 


qərarı ilə Xalq Maarif Komissarlığı tərəfindən 1931-ci ildə aparılmış əhali 

qey


diyyatı  da  əhalinin  milli  tərkibinə  geniş  yer  ayırmışdı.  Milli  tərkib,  yaş, 

cins, 


bisavadlılıqla kombinasiyada nəzərdən keçirilmişdi [14]. Həmin qeydiy-

ya

tın materiallarından göründüyü kimi, milli tərkibdə 22 başlıq qeydə alınmış-



dır. Onlardan 19-u bilavasitə ayrı-ayrı etnoslara aiddir, qalanlar isə Qafqazın 

başqa  millətləri, başqa millətlər və naməlum millətlər kimi ifadə edilmişdir.  

Türkl

ərin (azərbaycanlıların) ümumi sayı 1.587 701 nəfər, yaxud 60,2% 



t

əşkil edirdi. Ermənilər isə  328. 997 nəfər və ya 12, 47% idi. Sayca  daha çox 




129 

mill


ətlər içərisində üçüncü yeri ruslar tuturdu. Ruslar 327 773 (12, 43%) idi. 

L

əzgilər  ümumi  əhalinin  3,  talışlar  isə  3,39%-ni  təşkil  edirdi.  Tatlar  ümumi 



əhalinin  2,30%-ni  təşkil  edirdi.  Qalan  millət  və  xalqlar  ümumi  əhalinin  bir 

faizind


ən aşağı idi [14, 8]. 

Az

ərbaycan  SSR  əhalisinin  1930-cu  illərin  sonlarına  aid  etnik  tərkibi 



1937  v

ə 1939-cu illər əhali siyahıyaalınmalarının yekunlarında əks olunmuş-

dur. Lakin 1937-ci il 

siyahıya alması ərəfəsində Sovet dövlətinin başçısı İ.Sta-

linin 

əhalinin etnik tərkibi ilə bağlı məsələyə münasibəti nəinki, qeyd olunan 



əhali siyahıya almalarına, həmçinin 1941-1945-ci illər müharibəsindən sonrakı 

dig


ər  əhali  siyahıya  almalarında  (1959, 1970, 1979) etnik  tərkibin  qeydinə 

ciddi t


əsir göstərdi. İ.Stalin VIII Sovetlər qurultayında (1936) SSRİ Konstitu-

si

yasının layihəsi haqqında məruzə ilə çıxış edərkən demişdi ki, Sovetlər İttifa-



qına 60-dək millət, milli qrup və xalq daxildir [12, 13]. Bununla əlaqədar ola-

raq göst


ərilən əhali siyahıya alınmalarında etnik tərkibə daxil olan millətlərin 

sayı süni şəkildə  azaldılmışdı. 

1937-ci il 

əhali siyahıya alınmasının yekun materiallarına görə Azərbay-

can  SSR-d

ə  aşağıdakı  millət  və  xalqlar  qeydə  alınmışdı  (ardıcıllıq  siyahıya-

alınma materiallarında olduğu kimi saxlanılır): ruslar – 479008 nəfər; farslar – 

1498  n


əfər; talışlar – 99145 nəfər; tatlar – 56933 nəfər; kürdlər 10878 nəfər; 

erm


ənilər – 370164 nəfər; avarlar – 12854 nəfər; ləzgilər – 104290 nəfər; dağ 

y

əhudiləri  –  10899  nəfər;  türklər  (azərbaycanlılar  –  F.Ə.)  –  1778798  nəfər; 



başqaları – 131982 nəfər. Cəmi 3056449 nəfər [4, 107]. Lakin 1937-ci il əhali 

siya


hıya  alınmasının  yekunları  məlum  olduqdan  sonra  onun  nəticələri  ləğv 

edil


miş [15, 167-174; 16, № 3], 1939-cu ildə yeni əhali siyahıya alınması keçi-

ril


mişdi. İ.Stalinin yuxarıda qeyd olunan fikrini təsdiq etmək üçün 1939-cu il 

əhali  siyahıyaalınmasında  yalnız  62  ən  böyük  (çoxsaylı)  millətlər  hesaba  

alınmışdı.  Arxiv  materialları  əsasında  1939-cu  il  əhali  siyahıya  alınması  za-

manı Azərbaycan SSR-də aşağıdakı millət və xalqların qeydə alınması müəy-

y

ənləşdirilmişdir:  azərbaycanlılar  –  1870 471 nəfər;  ruslar  -528.318  nəfər; 



erm

ənilər  –  388025  nəfər;  ləzgilər  –  111666  nəfər;  talışlar  –  87150  nəfər; 

avarlar  –  15740  n

əfər;  ukraynalılar  –  23643  nəfər;  almanlar  –  23133  nəfər; 

y

əhudilər – 41245 nəfər; gürcülər 10196 nəfər; kürdlər - 6005 nəfər; tatarlar – 



27591  n

əfər;  osetinlər  –  2700  nəfər;  mordvalar  –  5008  nəfər;  başqaları  – 

63899 n

əfər. Cəmi 3.205.150 nəfər [17, 30-45]. 



Bel

əliklə, 1920-1930-cu illər ərəfəsində və həmin dövrdə Azərbaycan SSR 

əhalisinin milli tərkibinə dair əsas materialları nəzərdən keçirdik. İndi onların di-

na

mikasını və başlıca tendensiyalarını  izləmək üçün 1926, 1937 və 1939-cu il-



l

ər əhali siyahıya almalarına dair yekun rəqəmləri bir araya gətirək (Cədvəl 2). 




130 

C

ədvəl 2 

Az

ərbaycan SSR əhalisinin etnik tərkibinin say dinamikası (min nəf.)  



(1926, 1937 v

ə 1939-cu illər əhali siyahıyaalmalarının  

yeku

nları üzrə) [4;5;6;18] 



 

 

Milli 



tərkib 

 

1926 



1937 

1939 


Ü

mumiyyətlə  1926-cı illə 

Müqayisədə 

Ümumiyyətlə  1926-cı illə 

Müqayisədə 

1937-ci 


illə 

müqayisədə 

mütləq  %  mütləq  %  mütləq  %  mütləq  %  mütləq  %  mütləq 

Türklər 



(

azərbaycanlılar) 

1.438.0  62,1  1.778,8  58,2 

340,8 



19,1  1.870,5  58,4  +432,5  23,1 

+91,7 


4,9 

Ruslar 


220,6 

9,5 


479,0  15,7  +258,4  54,0 

528,3  16,5  +307,7  58,2 

+49,3 

9,3 


Ermənilər 

282,0  12,2  370,2  12,1  +88,2 

23,9 

388,0  12,1  +106,0  27,3 



+17,8 

4,6 


Dağıstan 

xalqları 

(

ləzgilər, avarlar) 



71,3 

3,1 


117,1 

3,8 


+45,8 

64,2 


127,4 

4,0 


+56,1  78,6 

+10,3 


8,8 

Yəhudilər 

29,0 

1,3 


10,9 

0,3 


-18,1  -62,4 

41,2 


1,3 

+12,2  42,1 

+30,3  278,0 

Talışlar 

77,0 

3,3 


99,2 

3,2 


+22,2 

28,8 


87,5 

2,7 


+10,5  13,6 

-11,7 


-

11,8 


Tatlar 

28,4 


1,2 

57,0 


1,9 

+28,6  100,7 







K

ürdlər 


40,9 

1,8 


10,9 

0,3 


-30.0  -75,0 

6,0 


0,1 

-34,9  85,3 

-4,9 

44,9 


B

aşqaları 

127,1  5,49  133,3 

4,4 


+6,2 

4,87 


156,2 

4,9 


-29,1  22,9 

-22,9  -17,2 

Yekun 

2.314,3  100  3.056,4  100  742.1 



32,1  3205,1  100  +890,8  38,5 

148,7 


4,9 

 

C



ədvəl  2-dən  görünür  ki, 1920-1930-cu  illərdə  Azərbaycan  SSR-in 

əhalisinin milli tərkibində baş verən əsas dəyişiklikləri ortaya çıxarır. Cədvəl 

respub

likanın titul xalqı olan  azərbaycanlıların vəziyyətini bütün gərginliyilə 



aşkara çıxarır. 1926, 1937 və 1939-cu illər əhali siyahıyaalmaları üzrə  (müva-

fiq  olaraq  1438,0  min; 1778,0 min; 1870,5  min)  az

ərbaycanlıların  sayının 

mütl


əq  olaraq  artdığını  müşahidə  edirik.  Lakin  respublika  əhalisi  içərisində 

az

ərbaycanlıların payını nəzərdən keçirdikdə, ciddi narahatlıq doğuran tenden-



siya görünür. 

Əgər 1926-cı ildə respublika əhalisi içərisində azərbaycanlıların 

payı  62,1%  idisə, 1937-ci  ildə  bu  rəqəm  58,2%-ə  enmiş,  yaxud  3,9%  azal-

mışdı. 1939-cu ildə  də təxminən eyni səviyyə qalmışdı. 

Az

ərbaycan  SSR  əhalisi  tərkibində  rusların  sayı  həm  mütləq,  həm  də 



nisbi 

şəkildə  artmışdı.  Rusların  sayı  1926-cı  ildə  220,6  min  nəfər  (9,5%), 

1937-ci  ild

ə  479,0  min  nəfər  (15,7%), 1939-cu  ildə  isə  528,3  min  nəfər 

(16,5%) 

olmuşdu. 

 Erm

ənilərin sayı da mütləq şəkildə artmış, lakin ümumi əhali içərisində 



payı  eyni  şəkildə  qalmışdı. 1926-cı  ildə  ermənilərin  mütləq  sayı  282,0  min 

n

əfər (12,2%), 1937-ci ildə  370,2 min nəfər (12,1%), 1939-cu ildə isə 388,0 



min n

əfər (12,1%) təşkil etmişdi. 

Dağıstan  xalqlarının  (ləzgilər,  avarlar)  sayı  və  ümumi  əhali  içərisində 

payına  gəldikdə  burada  qismən  də  olsa  artım  müşahidə  edilir: 1926-cı  ildə 

onların sayı 71,3  min nəfər (3,1%), 1937-ci ildə 117, 1 min nəfər (3, 83%), 

1939-cu ild

ə 127,4 min nəfər (4,0%) olmuşdu. 

Talışlar, tatlar və kürdlərlə əlaqədar məlumatlar da qeydiyyatla bağlı idi. 

Bel

ə  ki,  1930-cu  illərdə  keçirilən  əhali  siyahıyaalınmalarında  göstərilən 



xalqların bir qismi özünü azərbaycanlı kimi təqdim etmişdi. 


131 

Bel


əliklə, 1920-1930-cu illərdə Azərbaycan SSR əhalisinin milli tərkibi-

nin  n


əzərdən  keçirilməsi  belə  nəticəyə  gəlməyə  imkan  verir  ki,  Azərbaycan 

SSR  C


ənubi  Qafqazda  ən  çox  millətli  respublika  olmuşdu. 1926-cı  il  əhali  

siyahıya  almasına  əsasən  burada  100-dək  müxtəlif  millət  və  xalqın  yaşadığı 

m

əlum olmuşdur. 



 

ƏDƏBİYYAT 

1.

 



Мусаева Т.А. Революция и народное образование в Азербайджане. Очерки истории 

развития народного образования в Азербайджане 1920-1940 годы. Баку: Элм, 1979 

г. 288 с. 

2.

 



Народное хозяйство Азерб. ССР в 1970 г. стат. ежегод. Баку: Статистика, 1972 г. 

282 с. 


3.

 

Мамедов К.В. Демографическое развитие в Азербайджанской ССР. Баку, б/и, 1980 



г. Приложение 2, 244 с. 

4.

 



Всесоюзная  перепись населения 1937 года: общие итоги. Сборник документов и 

материалов. М.: РОССПЕН, 2007 г. 320 с. 

5.

 

Статистический справочник по Азербайджану на 1926 г. Баку: Азерб. ЦСУ, 1927 г. 



187 с. 

6.

 



Всесоюзная  перепись населения 1926 г. т. ХЫВ, ЗСФСР. М.: ЧСУ СССР, 1929 г. 

181 с. 


7.

 

Социалистическое строительство Азерб. ССР. Стат. сб. Баку: АзУНХУ Союзоргу-



чет, 1935 г. 430 с. 

8.

 



Советский Азербайджан в цифрах на 1929 г. Баку: Аз. ЦСУ, 1929 г. 299 с. 

9.

 



«Правда», 1939, 2 июня. 

10.


 

Шцкцров  К.  Азярбайъанда  демографик  вязиййят  (1920-1941)  //  Китаблар  аляминдя. 

1991, №1-2, с. 84-86. 

11.


 

Азярбайъан Халг Ъцмщуриййяти (1918-1920). Парламент (Стенографик щесабатлар). Ы 

ъ., Бакы: Азярняшр, 1998, 976 с. 

12.


 

Исупов А. Национальный состав населения СССР (по итогам переписи 1959 г.) М.: 

Статистика, 1964, 60 с. 

13.


 

Население  Закавказья.  Всесоюзная  перепись  населения  1926  г.  Краткие  итоги. 

Тифлис, Зак. ЦСУ, 1928 г. 50 с. 

14.


 

Перепись населения Азербайджана 1931 г. Вып. II. Народность, пол, возраст, гра-

мотность. Баку: Азернешр, 1932, 280 с. 

15.


 

Волков А.Г. Шаг к правде // Демографические процессы в СССР. М., 1990, с. 167-

174. 

16.


 

Волков А.Г. Как стало кривым зеркало общества. К 60-летию переписи 1937 года.  

// Мир России, 1997, № 4, сс.49-51 

17.


 

АРДА, ф. 2511, сийащы 3, иш 377, в. 29, 30-45. 

18.

 

Нахчыван статистика эцзэцсцндя. Тарихи статистик мяъмуя. Бакы: Сяда, 1999, 128 с. 



 

АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ  ССР  САМАЯ МНОГОНАЦИОНАЛЬНАЯ  

РЕСПУБЛИКА  НА ЮЖНОМ КАВКАЗЕ  (1920-1930 –е годы) 

 

Ф.А.АЛИЕВА 

 

РЕЗЮМЕ 

 

После оккупации  Северного Азербайджана 28 апреля 1920 года XI Красной Ар-

мией  началось социалистическое строительство. Организация Азербайджанской ССР и 



132 

изменения, происходящие в ее политической,  социально-экономической и культурной 

жизни, отразились и на  национальном составе  населения республики. По итогам Все-

союзных  переписей  населения  1926,  1937  и  1939  годов  наблюдался  абсолютный  рост 

численности  азербайджанцев (соответственно, 1,438,0 тыс.; 1,778,0 тыс.; 1,870,5 тыс.), 

их доля  в  составе населения республики в 1926 г. составляла 62,1%, в 1937 году снизи-

лась  до  58,2%,  а  1939  году  было  58,4%.  Численность  русских  в  1926  году  составила 

220,6 тыс. (5,5%), в 1937 г. 479,0 тыс. (15,7%), а в 1939 г. 528, 3 тыс. (16,5%), числен-

ность армян также абсолютным образом увеличилась в 1926 г. достигла  282,0 тыс., в 

1937 г. 370,2 тыс., в 1939 г. 388 тыс., но их доля среди общей численности населения 

осталась одинаковой.  

В  Азербайджанской  ССР  проживало  до  100  представителей    народов  и  нацио-

нальностей  народов.  Таким  образом,  Азербайджанская  ССР  была  самой  многонацио-

нальной республикой на Южном Кавказе. 



 

Ключевые слова: Азербайджанская ССР, национальный состав, этнический со-

став, население, народ 



 

AZERBAIJAN SSR AS THE MOST MULTINATIONAL  

REPUBLIC IN THE SOUTH CAUCASUS (1920-1930 years) 

 

F.A.ALIYEVA 

 

SUMMARY 

 

 After the occupation of North Azerbaijan, the establishment of socialism  commenced 

on April 28,1920. Organization of  Azerbaijan SSR and  changes  in  its political, socio-

economic and cultural life were reflected in the national content of the population  as well. 

There was observed growth in the number of the Azerbaijanis in 1926, 1937 and 1939 years 

(1.438.0 thousand, 1.778,0 thousand, 1.870,5 thousand respectively). The number of the Azer-

baijanis  was  62,% of  the  total  population in 1926. The  number of  the Russians  was 220,6 

thousand (5,5%)  in 1926, 479.0 thousand (15,7%)  in 1937  and  528.3 thousand (16,5%) in 

1926.     

The number of the Armenians  increased by 282 thousand  in 1926, 370  thousand  in 

1937 and by 388 thousand in 1939. 

Up to 100 nations and nationalities lived in Azerbaijan SSSR which was the most mul-



tinational republic in the South Caucasus. 

 

Key words: Azerbaijan SSR, national concept, etnic concept, people, public    

 

Yüklə 92,56 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə