BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№1
Humanitar elml
ər seriyası
2015
UOT 82.03; 82; 81’255.2
FRANSIZ ROMANT
İZMİNİN ƏSAS QOLLARI
S.D.
ABDULƏZİZOVA
Bakı Dövlət Universiteti
sedaget_davud@mail.ru
Dünya
ədəbiyyatı klassiklərindən bir çoxunun yaradıcılığında romantizm və realizm
keyfiyy
ətləri üzvi surətdə birləşir. Bəzən eyni bir yazıçı həm realizm, həm də romantizm metodu
əsasında qüvvətli əsərlər yazır; yaradıcılığının bir dövründə romantik, o biri dövründə realist
olan s
ənətkarlar da var. Bəşəri sosial və mənəvi şər Viktor Hüqonun əsərlərində müstəsna,
ekzotik hadis
ə kimi verilərək coğrafi və tarixi baxımdan çox uzaq sahələrə köçürülür.
Viktor Hüqonun yolu dünyanın, tarixin və insanın həqiqətən köklü ziddiyyətlərlə dolu
olduğunu dərk etmək yolu olmuşdur. Viktor Hüqo romantik vasitələrlə incəsənətdə və bütün
dü
nyada harmoniya yaratmağa cəhd göstərdi. Onun erkən dövr bədii axtarışlarında, əsasən,
poetik yaradıcılığındakı Avropa və Şərq təzadlarının ifrat mübaliğəli, ekssentrik xarakteri də
buradan qaynaqlanırdı.
Açar sözl
ər: Hüqo, romantizm, Şərq, dəniz, səma
T
ədqiqatın elə əvvəlində xüsusi vurğulamaq istərdik ki, bütövlükdə
romantizm (y
əni qollar fərqləndirilmədən) çox geniş sosial-siyasi təbiətə malik
olmuşdu. Onun meydana gəlməsi, sonrakı inkişafı və təkmilləşməsi dövrü,
m
əlum olduğu kimi, Avropanın ictimai həyatında gur hadisələrlə əlamətdar idi.
XIX
əsr fransız romantik ədəbiyyatı üçün tarixi zəmin ictimai inkişafın yeni
m
ərhələsi oldu ki, onun başlanğıcını 1789-1793-cü illərin möhtəşəm inqilabi
hadis
ələri təşkil etmişdi. Yaxşı məlumdur ki, Böyük milli inqilab zamanı Fran-
sa «feodalizmi» darmadağın etdi və burjuaziyanın heç bir digər Avropa ölkə-
sind
ə olmayan birmənalı hökmranlığının təməlini qoydu. «Baş qaldırmaqda
olan proletariatın burjuaziyanın hökmranlığına qarşı mübarizəsi də burada
başqa ölkələrə məlum olmayan kəskin formada çıxış edir» [30, 259].
Fransanın tarixi inkişafının özünəməxsusluğu cəmiyyətin dərin və hər-
t
ərəfli tənqidi imkanını və dünyaya məzlumların mövqeyindən baxmaq cəhd-
l
ərinin mümkünlüyünü əhəmiyyətli dərəcədə şərtləndirdi ki, biz bunları XIX
əsrin I yarısının ən sanballı yazıçılarının yaradıcılığında aydın müşahidə edirik.
Üst
əlik, xalq kütlələrinin həmin dövr ərzində səngimək bilməyən mübarizəsi
Fransada
ədəbi prosesin strukturunu formalaşdırırdı: onun «sol» cinahında ro-
69
mantizmin, inqilabi h
ərəkatla birbaşa və bilavasitə bağlı olan bu hərəkatın
siyasi, sosial-kulturoloji v
ə mənəvi-əxlaqi təcrübəsini təsvir edirdi. Bu cərəyan
ictimai yüks
əliş dövrlərində özünü xüsusilə təkidlə büruzə verdiyindən, onun
əsrin birinci yarısında inkişafının düyün mərhələlərinin 1830 və 1848-ci illər
inqilabları olması tamamilə təbii və qanunauyğun haldır.
Fransız romantizminin digər bir qanadı daha mühafizəkar, qoruyucu-
liberal istiqam
ət idi. Dövlətdəki “sol” qüvvələrin xeyrinə kiçik bir haşiyə çıx-
maqla, Viktor Hüqo da bu qanadı təmsil edirdi. Lakin bu heç də o demək deyil
ki, onun
əsərlərində inqilabın, ümumiyyətlə, sosial motivlərin təsviri yoxdur
(burada yazıçının yalnız «Səfillər» epopeyasını xatırlamaq kifayətdir).
Romantizmin bu qanadında xüsusi rolu, əlbəttə, romantizm oynayırdı
v
ə burada Viktor Hüqonun erkən yaradıcılığının dəyərini qiymətləndirməmək
mümkün
süzdür. O, aşkar inqilabi şair və yazıçı olmasa da, günün hadisələrinə
adı çəkilən cərəyan daxilində operativ reaksiya verə bilirdi. Üstəlik, poetik
forma say
əsində Viktor Hüqoya şifahi ənənəyə nüfuz etmək o qədər də çətin
deyildi. Bu is
ə kifayət qədər önəmli idi, çünki qoruyucu-liberal qrupların
t
əmsilçilərinin nə sanballı mətbuat orqanları, nə də nüfuzlu nəşrləri yox idi.
Viktor Hüqo
poeziyası öz ideya-emosional mündəricə və məzmununun Fran-
sanın xalq kütlələrinin əhval-ruhiyyəsilə səsləşməsi, şair-romantiklərə rəğbətilə,
onların mövqeyini, ümumən, tanıması ilə yaşayırdı.
Bu sosial-siyasi çalarlara diqq
ət yetirməyimiz ona görə önəmlidir ki, bir
q
ələm sahibi kimi, belə bir ideya-emosional gərginlik Viktor Hüqoya «Şərq»
mövzulu
əsərlərində daha çox xas olmaqdadır. Onun yaradıcılığının bu cəhəti
n
əzəri baxımdan dissertasiyanın son paraqrafında açıqlanacaq, elmi aydınlıq
üçün onun daha d
ərin təhlili isə ikinci fəslin müvafiq bölməsində aparılacaqdır.
Burada h
əm də dövrün siyasi hadisələrinə reaksiyanı vurğulamaq çox
ön
əmlidir, çünki onlar fransız romantizminin müxtəlif qanadlarında son dərəcə
sıx və ardıcıl surətdə ifadə olunmuşlar.
Bel
əliklə, fransız burjua inqilabı, sonra isə onun ardınca gələn Napoleon
müharib
ələri və milli-azadlıq hərəkatları qitəni sarsıtdı. İnqilabın süpürüb
atdığı siniflərin ideoloqları onun doğurduğu real həqiqətdən üz döndərir, onu
hazırlayan ideologiya əleyhinə çıxış edirdilər.
Qeyd ed
ək ki, Fransada romantizmin inkişafının hərəkətverici qüvvəsi
kimi «...maarifçiliyin meydana g
əlməsinə XVIII əsrdə mütləqiyyətə, monarxi-
yaya son qoyulması, klassisizm ədəbi cərəyanının yaranmağa başlaması zəmin
yaratmışdır. Fransa tarixinə maarifçilik əsri kimi daxil olmuş XVIII əsr Böyük
Fransa burjua inqilabını yetişdirdi. Dünya tarixində təkcə cəmiyyətin, iqtisadi-
siyasi mühitin deyil, eyni zamanda
ədəbi-mədəni həyatın yeniləşməsi baş
verdi» [7, 3].
Bu da t
əsadüfi səciyyə daşımırdı. «Fransız maarifçilik ideologiyası bur-
jua xarakter daşıyaraq azadlıq və ədalət, ümumxalq, hətta ümumbəşəri cəhdi
ifad
ə edirdi. Bu maarifçilik ideologiyası əxlaqın əsası kimi şəxsi mənafenin
asılı anlamı haqqında təlim irəli sürürdü. Şəxsi maraq əsasında iqtisadiyyat
70
qurulurdu ki, bu da etik aspekt
ə malik idi» [6, 44].
O dövrün t
ənqidçi və ədəbiyyatşünasları, şair, yazıçı və dramaturqları,
filosofları, eləcə də ictimai-siyasi xadimləri bir ağızdan fransız inqilabının
ümumi n
əticələrindən narazılıqlarını bildirirdilər. Üstəlik, bütövlükdə götürül-
dükd
ə, onlar haqlı bir fikrin tərəfdarı idilər: doğma dövlətlərində bütün ro-
mantikl
ər sözün gerçək mənasında iki cəbhəyə, yaxud hissəyə – fransız cəmiy-
y
ətini keçmiş patriarxal məişətə, az qala Orta əsrlərə dönməyə səsləyənlərə və
demokratik kütl
ələrin maraqlarını fəal şəkildə ifadə edənlərə ayrılır.
Xalqların milli-azadlıq hərəkatının alovlu müdafiəçisi, tiraniyanı və
istilaçı müharibələri ifşa edən Viktor Hüqo özünün möhtəşəm yaradıcılığı ilə
romantizmd
ə mütərəqqi istiqaməti yaradanlardan biri oldu. Onun ideyaları açıq
inqilabi formada ifad
ə olunmasa belə, Şərqə də kifayət qədər yer ayırdığı
erk
ən poeziyasının novator ruhu, eləcə də Fransada yeni tipli romantikanın
b
ədii metodu Avropanın müxtəlif milli ədəbiyyat təmsilçiləri olan şair və
yazıçıların sonrakı nəsilləri tərəfindən dəstəkləndi və həqiqi mənada inkişaf
etdirildi. Bu fikir bir çox
ədəbiyyatçılar tərəfindən dəstəkləndi.
M
əsələn, təqribən, eyni tarixi zaman kəsimində analoji fikirləri Fransanın
şairləri, yazıçıları, mədəniyyətşünasları, sənətşünasları, görkəmli ziyalı və
ictimai xadiml
əri Pyer Beranje və Ogüst Bartelemi də söyləmişdilər. Şairlər-
d
ən Lui-Aqat Berto, Jan-Pyer Veyra, Şarl Jil, Güstav Lerua, Aleksis Dalles,
dünya şöhrətli nəğməkar-şair Ejen Potye və bir çox başqaları da, əsasən, bu
ideyaların tərəfdarı idilər.
Müasir fransız tənqidçi-ədəbiyyatçı və filosoflardan bəziləri – Jak Derri-
da, Jan Liotar v
ə başqaları da bu fikri dəstəkləyirlər. Bununla belə, fikrimizcə,
paraqrafda toxunulan m
əsələlərin axarına uyğun olaraq, rus tənqidçisi və
romantizm c
ərəyanının görkəmli nəzəriyyəçisi V.Q.Belinsikinin bilavasitə
romantizmin t
əbiətinə dair fikirlərini misal gətirmək yerinə düşər. Belinski
Orta
əsrlərlər ruhlu romantizmi və «yeni romantizmi» fərqləndirirdi. Bu iki növ
arasındakı sərhədi Belinski, hər şeydən əvvəl, ideal və gerçəkliyin nisbəti
m
əsələsinin həllindən asılılıqda nəzərdən keçirirdi. «Orta əsrlər ruhlu» ro-
mantizm üçün m
əkan sanki iki dünyaya bölünür – həqarətli «bura» və qeyri-
mü
əyyən, sirli «ora». Onun fikrincə, bu, həm də ideal və gerçək bir dünyadır,
onların arasında isə yeni romantizm üçün uçurum yerləşir. Həyatın iki əks
sahili – bura v
ə ora – tarixi inkişafın, tarixi həmişəyaşarlığın vahid real
s
əmasında birləşərək harmoniya yaradır.
N
əzəri-fəlsəfi yanaşmada, «birinci halda, romantiklər gerçəklikdən uzaq-
la
şaraq, «burada» əlçatmaz olan ideala can atırlar. İkinci halda, romantik şair
hazırki gerçəkliklə kifayətlənmədən ürəyində daha yaxşı mövcudluq idealı
b
əsləyərək, bir fikirlə yaşayır və nəfəs alır – təbiətin ona bəxş etdiyi vasitələrlə
bu idealın həyata keçməsinə yardımçı olmaq» [20, 171].
Viktor Hüqonun yaradıcılığı böyük rus tənqidçisinin bölgüsünə maksimal
d
əqiqliklə uyğun gəlir. Məlumdur ki, fransız şairi və yazıçısı həmişə aktiv
romantik sayılırdı və özü haqqında deyirdi ki, o, «yazını bir əllə yazır, müba-
71
riz
əni iki əllə aparır».
H
əqiqətən, Viktor Hüqo bütün Qərbi Avropanı təlatümə gətirmiş nəhəng
hadis
ələrin müasiri olduğundan, daim bu və ya digər siyasi doktrina və fəlsəfi
mühakim
ələri insan həyatı ilə nisbətdə götürür, onların humanist yaxud mənfi
mahiyy
ətini açırdı. Nəticədə Viktor Hüqo sənətində siyasi ideyalar yayınıq
xarakterini itir
ərək, estetik ahəng kəsb edir, insana münasibətdə gözəl, yaxud
eyb
əcər, faciəvi, yaxud komik olaylar kimi qəbul olunur.
Heç şübhəsiz ki, Viktor Hüqonun yaradıcılığı fəal fransız romantizminin
tacı oldu. O, özü davamlı yaradıcı fəaliyyəti dövründə sədaqətlə xidmət etdiyi
romantizmin m
əzmun və mahiyyətini belə müəyyənləşdirirdi: «Romantizm
inc
əsənətdə liberalizmdir. İncəsənətin azadlığı, cəmiyyətin azadlığı – ardıcıl,
m
əntiqli düşünən ağılların yekdilliklə can atmalı olduqları ikiqat məqsəd məhz
budur» [21, 11, 151].
M
əhz bu səbəbdən, klassik elmə sadiq şair kimi, Viktor Hüqo öz yaradı-
cılığında fəal surətdə romantik poetikanın imkanlarını sınaqdan keçirməyə baş-
layır. Yazıçının patetik odaları, tədricən, klassisizmin ən yekrəng stilistik
ştamplarından təmizlənir. Məsələn, odalara üzvi şəkildə balladalar əlavə olunur.
Çox vaxt Viktor Hüqo onları Orta əsrlər mövzularına, qədim əfsanə və xalq
inanclarından götürdüyü fantastik motivlərə həsr edirdi. Bununla bağlı roman-
tizm üçün doğma olan iddia – dünyəvi, adi həyatda fantaziyaya yer olmaması
il
ə bağlı fikir də möhkəmlənir.
Qeyd ed
ək ki, «realizmlə romantizm bir-birindən fərqləndiyi kimi,
aralarında müştərək cəhətlər də yox deyil. Təsadüfi deyil ki, dünya ədəbiyyatı
klassikl
ərindən bir çoxunun yaradıcılığında romantizm və realizm keyfiyyətləri
üzvi sur
ətdə birləşir. Bəzən eyni bir yazıçı həm realizm, həm də romantizm
metodu
əsasında qüvvətli əsərlər yazır; yaradıcılığının bir dövründə romantik,
o biri dövründ
ə realist olan sənətkarlar da var» [4, 185].
Diqq
əti çəkən digər mühüm cəhətlərdən biri də ondan ibarətdir ki, ro-
mantik
əsərlər daim gerçəklikdən narazılıq doğuran şəraitdə yaranır. Bu nara-
zılıq tam, nisbi və s. müxtəlif dərəcələrdə ifadə oluna bilər. Viktor Hüqo yara-
dıcılığında bu narazılıq real gerçəklikdən fəlsəfi şübhə cizgiləri kəsb edir.
Yazıçı həmişə əsərlərində Xeyir, Şər və Ədalətin yüksək əbədi problemlərini
qoyur v
ə bu antinomiyaları dar milli çərçivədə deil, məhz qlobal miqyaslarda
d
ərk etməyə çalışırdı. Fikrimizcə, bu məqam da yazıçının «Şərq» mövzusuna
müraci
ət etməsinin, yaxud yaradıcılığının Şərqdən qaynaqlanan motivlərlə
z
ənginləşməsinin səbəblərindən biri sayıla bilər.
«Müxt
əlif sosial-siyasi mövqelərdə dayanan romantiklər bir-birindən
b
ədii surət yaratmaq metodu cəhətindən deyil, bu metoddan istifadə edərkən
qarşıya qoyduqları ideya vəzifələri ilə fərqlənirlər. Bu və ya başqa romatikə
qiym
ət verərkən hər dəfə belə belə bir sual ortaya çıxır: onun yaradıcılığında
müasirlik n
əyin naminə inkar edilir, keçmişin, ya gələcəyin naminə?» [4, 185].
Şübhəsiz ki, romantizm cərəyanının mahiyyəti ilə bağlı bəzi aspektlərinə
aydınlıq gətirən bu qənaətlə razılaşmamaq mümkün deyildir.
72
Romantik
əsərlər daim çox müxtəlif tərzdə qavranılan azadlıq ruhu ilə
əhatə olunur. Romantik ədəbiyyatın pafosu yenə də fərqli şəkildə başa düşülən
dig
ər dünyanın proobrazının yaradılmasına canatmadır. İnkişaf yollarının aydın
olmaması bu dumanlı başqa dünyaya intuitiv şəkildə daxil olmaq cəhdlərini
yalnız gücləndirir. Klassisizm praktik olaraq həmişə vacib, rasional anlaşılan
v
ə yaradılanı təsdiq edirsə, realizm inkişafın hazırki anında mövcud olanı və
g
ələcəkdə formalaşmanı dərk etməyə can atır. Romantizm isə Fransada ədəbi
c
ərəyan və fəlsəfi fikrin istiqaməti kimi arzu olunana diqqət kəsilir, potensial
mümkün olana, b
ədii ustalıq təcrübəsində hələ reallaşdırılmayana yönəlir.
M
əhz buna görə istənilən incəsənət əsərinə xas olan etik ideal romantik
ədəbiyyatda xüsusilə kəskin ifadə olunmuşdur.
Lakin etik idealın xarakteri qeyri-mücərrəd kateqoriya deyildir. O,
h
əmişə yazıçının ictimai mövqeyi ilə müəyyənləşir. Fransada fəal romantizmin
nümay
əndələri və Viktor Hüqo, ilk növbədə, şəxsi ideallarını mümkün olana
diqq
əti ifadə etməyə can atırdılar. Buradan da onun həyatı intuitiv dərketməsi
qaynaqlanır, bu da romantizm üçün çox səciyyəvi olan və Şərq həyat tərzini
başa düşməyin vacib şərti sayılan emosional hərarəti şərtləndirir. Digər ideal,
empirik reallığa münasibətdə müstəqil dünyanın konsepsiyası əhəmiyyətli
d
ərəcədə sənətkarın öz ruhunun ifadəsinə çevrilir.
“Tarix Şərqdən başlandığı kimi, mədəniyyət faktı da Şərqdən başlanırdı.
Q
ərbin Şərq mədəniyyətinə belə ehtiraslı münasibəti təsadüfi deyildi, artıq
Q
ərb ədalət axtarıcılığının əzablı yolundaydı və romantik ədəbiyyat həmin
ədalət axtarıcılığı üçün ən münasib və potensial mənbəni Şərqdə, xüsusən
islam m
ədəniyyətində görürdü. İslam xalqlarının mədəniyyəti, ədəbiyyatı, dini-
mifoloji t
əsəvvürləri, incəsənət əsərləri orientalist düşüncəyə təkan verirdi” [13,
213].
Fikrimizc
ə, Qərbi Avropa romantiklərinin ekzotik, patriarxal Şərq təs-
virl
əri belə «ideal» dünyanın bariz nümunəsi ola bilər. Burada həm də Hüqo
v
ə digər Qərbi Avropa romantiklərinin Şərqə münasibətlərindəki prinsipial fərq
n
əzərə çarpır. Viktor Hüqo heç zaman Şərqi idealizə etmir və ümumiyyətlə,
onu romantik q
əhrəman üçün ideal, yeganə sığınacaq saymırdı. Hüqonun
q
əhrəmanları cəmiyyət üzərində sadəcə yüksəlmirdilər – onlar həmişə real
hadis
ələrin ən gur yerində olurdular.
«Romantikl
ər bəzən öz sələflərinin ən yaxşı ənənələrini davam etdirməyə
üstünlük verir, b
əzən isə onlardan fərqli olaraq, bir çox xalqların, o cümlədən
Şərq xalqlarının həyatını, məişətini, psixologiyasını, fəlsəfə və ədəbiyyatını
d
ərindən öyrənmək məqsədi izləyirdilər» [124, 17]. 1920-ci illərdə Viktor
Hüqonun yolu dünyanın, tarixin və insanın həqiqətən köklü ziddiyyətlərlə dolu
olduğunu dərk etmək yolu olmuşdur. Tarix yalnız «poetik» deyil, o, həm də
faci
əvi mahiyyət kəsb etməkdədir. Monarxiyaya və onun dünya qaydalarına
b
əslənən ümidlər eynilə klassik harmoniya və romantik incəsənətlə bağlı
gözl
əntilər kimi keçici oldu. Məhz buna görə Viktor Hüqonun Şərq mövzusuna
müraci
ət etməsi o dövrün avropalısı üçün, əhəmiyyətli dərəcədə olmasa da,
73
müasir s
əsləndi.
Bununla yanaşı, qayda-qanun və harmoniya ideyasının özü Viktor Hüqo
üçün çox d
əyərli idi və onun şairin dəyişdirici missiyasına olan inamı həm
romantik, h
əm də mütəfəkkirlik dünyagörüşündən qidalanırdı. Məhz buna görə
Viktor Hüqo romantik vasit
ələrlə incəsənətdə və bütün dünyada harmoniya
yaratmağa cəhd göstərdi. Onun erkən dövr bədii axtarışlarında, əsasən, poetik
yaradıcılığındakı Avropa və Şərq təzadlarının ifrat mübaliğəli, ekssentrik xa-
rakteri d
ə buradan qaynaqlanırdı. Bəşəri sosial və mənəvi şər Viktor Hüqonun
əsərlərində müstəsna, ekzotik hadisə kimi verilərək coğrafi və tarixi baxımdan
çox uzaq sah
ələrə köçürülür. Belə ki, önəmli insan iztirabları problemini yazıçı
qeyri-insani ehtiraslar, yaxud qrotesk t
əzad poetikasına həvalə edir, o isə daim
b
ədbəxt təsadüf və ya faciəvi anlaşılmazlıq kimi süjet priyomu ilə şiddət-
l
əndirilir.
Bütün bunlar h
əm də tədqiq olunan dövrdə Viktor Hüqonun ictimai-
siyasi baxışlarının kökündən dəyişilməsi ilə bağlıdır. Bu paraqrafın əvvəlində
b
əhs etdiyimiz 1830-cu ilin iyul inqilabını, irinli yara kimi, bərpaçı sosial-
siyasi sistemin bütün anaxronizmini faş etdi.
ƏDƏBİYYAT
Az
ərbaycan dilində
1.
Abasov Abdulla. Klassikl
ər həmişə müasirdir. Bakı: Nurlan, 2009, 380 s.
2.
Ağayev Əkbər. Əsrin tərənnümü. Bakı: Yazıçı, 1980, 231 s.
3.
C
əfər Məmməd. Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm. Bakı: 1963.
4.
Ədəbiyyatşünaslıq. Ensiklopedik lüğət. Tərtib edəni Əziz Mirəhmədov. Bakı: «Azərbaycan
Ensiklopediyası» Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 1998, 240 s.
5.
Əfəndiyev Timurçin. Romantik dramaturgiyada tarixilik və bədiilik, elmi məruzə. Bakı:
1999, 85 s.
Rus dilind
ə
1.
Бернштейн И.А., Короглы Х.Г. Творчество Виктора Гюго после 1848 года. В кн.:
История Всемирной литературы в 9-ти томах. Т. 7. М.: Наука 1991, 830 с.
2.
Гюго Виктор. Восточные мотивы (перевод Е. Полонского, Э.Линецкой, И.Тхор-
жевского). М.: Художественная литература, 1987, 373 с.
3.
Реизов Б.Г. Французский роман XIX века. М.: Высшая школа, 1969, 310 с.
4.
Обломиевский О.Д. Французский символизм. М.: Наука, 1973, 209 с.
5.
Моруа Андре. Олимпио, или жизнь Виктора Гюго. М.: Радуга, 1983, 220 с.
6.
Евнина Е.М. Виктор Гюго в современной Франции. – Известия АН СССР. Отделе-
ние литературы и языка, 1952, т. XI, в. 2, с. 113-120.
74
ОСНОВНЫЕ ТЕЧЕНИЯ ФРАНЦУЗСКОГО РОМАНТИЗМА
С.Д.АБДУЛАЗИЗОВА
РЕЗЮМЕ
В статье «Восточный романтизм Виктора Гюго» рассматриваются особенности
«восточной» тематики в творчестве В.Гюго. Анализируется своеобразность подхода ве-
ликого французского мастера пера к этой тематике, раскрывается специфическое виде-
ние Востока в произведениях В.Гюго.
Во французской литературе роль Виктора Гюго было достаточно заметной. Ос-
новным поводом обращения писателя к восточной тематике было то, чтобы передать
события, происходящие на востоке, западному читателю. И в прозе, и в драматургии
писателя восточная тематика занимала важное место. События, происходящие на восто-
ке, Виктор с большим пристрастием описывал в своих прозаических произведениях. В
его творчестве находят отражения и события, имевшие место во Франции.
Ключевые слова: Виктор Гюго, романтизм, восток, море, небо
THE MAIN DIRECTIONS OF FRENCH ROMANTICISM
S.D.ABDULAZIZOVA
SUMMARY
V.Hugo tried to create harmony in art and in the whole world by means of romantic
means. The extreme character of European and Eastern clas hes leaned on the very fact.
Key words: V. Hugo, romanticism, east, sea, rumble
75
Dostları ilə paylaş: |