29
rini aydınlaşdırmaq üçün müəyyən yerlərdə, müxtəlif səviyyələrdə
elmlə məşğul olmuşlar. Nəhayət, bu məşğuliyyət yerləri elm öyrə-
nilən yerlərə – elm mərkəzlərinə çevrilmişdir. Keçmişdə dünyanın
dərk olunmasında bir bilici kimi astroloqlar və rəmmallar xüsusi
rol oynamışlar. Şahlar öz saraylarında belə adamlara çox vaxt xü-
susi yer vermişdilər. Dövlətin bir çox daxili və xarici siyasətində
astroloqların və rəmmalların fikirlərinə uyğun hərəkət edirdilər.
Bəs bu astroloq və rəmmallar kimlər idi? Onlar bir-birindən nə
ilə fərqlənirdi? Astroloqlar elmli adamlar olmuşlar. Onların fikirlə-
rinin söykəyində həmişə elm dayanmışdır.
Onlar çoxillik müşahidələr, müxtəlif ölçmə və təyinetmə üsul-
ları ilə, o dövr üçün mövcud olan vasitə və alətlərin köməyi ilə
demək olar ki, çox dəqiqliklə günəşin, ayın və yerin dövr etməsini
təyin edir, günəş və ay tutulmalarını əvvəlcədən xəbər verir, ulduz-
ların düzümünün Yer kürəsinə təsiri haqqında fikirlərini söyləyir,
müxtəlif bürclər altında doğulan adamların əlamətlərə görə xarak-
terini təyin edirdilər. Həm də bütün bunlar az-çox elmi dərəcədə
əsaslandırılırdı. Astroloqlar yalnız maddi aləmdə olan vasitələrin
köməyi ilə maddi aləm haqqında düzgün fikir söyləyirdilər.
Rəmmallar maddilik prinsipinə görə dünyanın dərkində astro-
loqlardan seçilirdilər. Onlar dünyanı ruhi
vasitələrlə daha çox dərk
edir, dünyaya bəsirət gözü ilə baxaraq müəyyən nəticələr çıxarır-
dılar. Lakin çox vaxt rəmmalların da fikirləri astroloqlarınkı ilə
üst-üstə düşürdü. Onların aralarındakı fərq yalnız ondan ibarət idi
ki, dünyaya baxışda astroloqlar maddiliyə, rəmmallar isə ruhiliyə
arxalanırdılar. Astroloqların üstün cəhəti onda idi ki, onlar öz fikir-
lərini maddi dəlillərlə isbat edə bilirdilər. Rəmmallar isə öz fikirlə-
rini deyir praktikada doğruluğunu zaman göstərirdi, ancaq onlar bu
halı yaradan səbəbləri çox vaxt izah edə bilmirdilər.
Rəmmalların astroloqlardan üstün cəhəti o idi ki, ruhiliyə arxa-
lanan fikirləri çox-çox dərinliklərdən xəbər verirdi ki, bəzən astro-
loqlar üçün bu fikirlər olduqca əlçatmaz görünürdü.
Bundan başqa sırf insan psixologiyası ilə bağlı başqa möcüzəkar
görünən şəxslər də var ki, onlar da öz əməlləri ilə adamları heyrət-