Азярбайъан республикасынын тящсил назирлийи

274 
 
Emosional  komponentin  əsas  əlaməti  kimi  cazibədarlıq  meyarı    -  
«bəyənilir-bəyənilmir»,  «xoĢdur-xoĢ  deyil»  anlayıĢları    səviyyəsində 
götürülür. 
DavranıĢ  komponemtinin  ölçülməsinə  istiqamətlənmiĢ  sualların 
seçimində  əsas  meyar  kimi  «bu  kollektivdə  iĢləmək  istəyinin  olub  -
olmaması»,  «asudə  vaxtda  kollektiv  üzvləri  ilə  ünsiyyətin  istəyinin  olub  - 
olmaması»  götürülür.  Ünsiyyətçillik  komponentinin  əsas  meyarı  kimi 
«kollektiv üzvlərinin xüsusiyyətlərini bilib-bilməmək»    dəyiĢəni seçilib. 
Test materialı  
 
Təlimat: «Məqsədi kollektivdə psixoloji iqlimin təkmilləĢməsi 
olan araĢdırmada iĢtrak etməyinizi sizdən xahiĢ edirik». 
Verilən  sualları cavablandırmaq üçün vacibdir:  
1.
 
Cavab variantlarını diqqətlə oxumaq; 
2.
 
Onlardan sizin fikrinizə daha çox uyğun gələnini seçmək; 
3.
 
Sizin  seçdiyiniz  cavabın  qarĢısındakı  boĢ  xanada  «+»  iĢarəsi  
qoyun. 
 
1)
 
Siz  aĢağıdakı  fikirlərin  hansı  ilə    daha  çox  razısınız?ĠĢarə 
etməyiniz xahiĢ olunur. 
Bizim kollektiv üzvlərinin çoxu – yaxĢı, xoĢ insanlardır. 
 
Bizim kolllektivdə hər cür insan var. 
 
Bizim kollektiv üzvlərinin çoxu xoĢagəlməz adamlardır.  
 
 
2)
 
Sizin fikrinizcə,  kollektivinizin  üzvləri bir-birinin yaxınlıqda 
yaĢasaydılar  yaxĢı olardı? 
             
3)
 
Siz    aĢağıdakıların   yetəri  qədər  dolğun  xarakteristikasını 
verə bilərsiniz? 
 
 
Bəli   Yəqin ki, 
bəli 
Bilmirəm, bu 
haqda 
düĢünməmiĢəm 
Yəqin 
ki,  
xeyr 
Xeyr  
Kollektiv üzvlərinin 
çoxunun iĢgüzar 
keyfiyyətlərinə 
 
 
 
 
 
Kollektiv üzvlərinin 
çoxunun Ģəxsi 
 
 
 
 
 
Əlbəttə ki, yox   Daha çox yox, 
nəinki hə 
Bilmirəm, bu 
haqda 
düĢünməmiĢəm 
Daha çox hə, 
nəinki yox 
Əlbəttə hə 
 
 
 
 
 

---

275 
 
keyfyyətlərinə 
 
4)
 
AĢığıdakı cədvələ diqqət yetirin. 
1 rəqəmi sizin çox xoĢunuza gələn, 9 rəqəmi isə – sizin heç xoĢunuza 
gəlməyən kollektivi göstərir. Siz öz kollektivinizi hansı xanaya 
yerləĢdirəcəksiniz? 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5)
 
Məzuniyyətinizi kollektivinizin üzvləri ilə birgə keçirmək imkanı 
yaransaydı, siz buna necə yanaĢardınız? 
 
 
 
6)
 
Siz yetərincə əminliklə  deyə bilərsinizmi ki, kollektiv üzvlərinin çoxu  iĢ     
məsələlərinə görə kiminlə həvəslə ünsiyyətdə olurlar? 
Xeyr, deyə bilmərəm 
Deyə bilmərəm, bu 
barədə düĢünməmiĢəm 
Bəli, deyə 
bilərəm 
 
 
 
 
7)
 
Sizin  kollektivdə  adətən  nə  cür  ab-hava  üstünlük  təĢkil  edir? 
AĢağıdakı  cədvəldə  1rəqəmi  qeyri-  sağlam  və    yoldaĢlığa  zidd  olan  ab-
havanı əks etdirir, 9 rəqəmi isə – əksinə, qarĢılıqlı yardımı, qarĢılıqlı hörməti 
və s.göstərir.  Siz öz kollektivinizi hansı xanaya yerləĢdirərdiniz? 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8) Necə düĢünürsüz, siz təqaüdə çıxsaydınız və ya baĢqa bir səbəbdən 
uzun  müddət      iĢləməsəydiniz,sizin    kollektivin  üzvləri  ilə  görüĢməyə  can 
atardınız?               
Bu məni tam qane 
edərdi 
Bilmirəm, bu barədə 
fikirləĢməmiĢəm 
Bu məni tamamilə 
qane etməzdi. 
 
 
 
Bəli, əlbəttə 
Yəqin ki, hə, 
nəinki yox 
Cavab verməyə 
cətinlik çəkirəm 
Yəqin ki, yox 
nəinki hə 
Yox, 
əlbəttə 

---

276 
 
 
 
Metodikanın 
istifadəsi 
zamanı 
alınmıĢ 
nəticələr 
iĢlənmiĢ,standartlaĢdırılmıĢ və  aĢağıdakı Ģəkildə sıralanmıĢdır.Hər bir Ģəxsin  
kollektivə qarĢı münasibətin müxtəlif  tərəfləri ayrılıqda təhlil edilir. Hər bir 
hissə  3  sualla  cavablandırılır,  hər  bir  cavab  da  mümkün  3  formadan  biri 
Ģəklində  olmalıdır:  +1;  -1;  0.  Nəticədə  hər  bir  hissənin  tam 
qiymətləndirilməsi  üçün  hər  bir  sınanan  Ģəxsin  bu  hissə  üzrə    verilmiĢ 
suallara cavablarını  aĢağıdakı kimi ümumiləĢdirmək olar:  
- müsbət qiymət (bura aiddir: bu hissəyə dair verilmiĢ sualların üçünə 
də müsbət cavab  və ya iki müsbət cavab ,ücüncü cavab isə  baĢqa iĢarəli ola 
bilər); 
- mənfi  qiymət (bura aiddir: üç mənfi cavab və ya – iki  mənfi cavab, 
üçüncüsü isə baĢqa iĢarə ilə ola bilər); 
-  qeyri-müəyyən,  təzadlı  qiymət  (bu  kateqoriyaya    aĢağıdakı  hal 
aiddir: 3 sualın hamısına qeyri- müəyyən cavablar verilib; iki suala qeyri  – 
müəyyən  cavab  verilib,  üçüncüsü  isə  baĢqa  iĢarəlidir;  bir  cavab  qeyri  - 
müəyyəndir, ikisi isə müxtəlif iĢarəlidir). 
Seçim tamamında alınmıĢ nəticələri aĢağıdakı cədvəldə yerləĢdirmək 
olar. Bu cədvəlin hər xanasında üç iĢarədən biri qoyulmalıdır: +;  -;  0.  
 
Münasibətin müxtəlif komponentlərinin fərdi qiymətləndirilməsi. 
 
Sorğu 
iĢtrakçıları  
Emosional 
komponent  
Qiymətləndirmə 
komponenti  
DavranıĢ 
komponemti 
1 
2 
… 
… 
n 
 
 
 
 
 
Növbəti mərhələdə hər bir komponent üçün seçimə görə orta qiymət 
hesablanır. Məsələn: emosional kompanent üçün  
 
n
Э






)
(
)
(
                     burada 

 (+) – sıradakı müsbət cavabların sayı 

 (-) -  mənfi cavabların sayı 
n  - sorğuda iĢtrak etmiĢ kollektiv üzvlərinin sayıdır. 
 
 
 
 
 

---

277 
 
Göründüyü kimi, hər bir komponentin orta qiyməti -1 dən +1-ə qədər 
olan  intervalında  yerləĢə  bilər.  Cavabların  qəbul  edilmiĢ  üç  hissəli  
qiymətləndirilməsinə  uyğun  alınmıĢ  orta  göstrəricilər  seçilir.    Bunun  üçün 
mümkün qiymətlərin göstəricisi (-1dən + 1 dək) 3 bərabər hissəyə bölünür: -
1dən -0,33; -0,33dən +0,33; +0,33dən +1dək. 
Birinci  araya  düĢən  orta  qiymətlər  mənfi  ,  ikinciyə  düĢənlər  qeyri- 
müəyyən və təzadlı, üçüncüyə  düĢənlər müsbət hesab ediləcək.  
AparılmıĢ  hesablamalar  müəyyən  hissə  üçün  kollektivə  münasibətin 
strukturunu  göstərməyə  imkan  verir.  Münasibətin  tipi    yuxarıda  göstərilən 
qaydada    müəyyənləĢdirilir.  Deməli,  hər  bir  komponentin  iĢarəsini  nəzərə 
almaqla aĢağıda göstərilən münasibətlər mümkündür: 
1)
 
Tam müsbət;  2) Müsbət; 3) Tam mənfi; 4) Mənfi 5) Təzadlı, qeyri-
müəyyən. 
Birinci  halda  kollektivin  psixoloji    iqlimi  xeyli    qənaətbəxĢ  kimi 
yozulur. Ġkincədə – ümumən qənaətbəxĢ; üçüncüdə tam qeyri - qənaətbəxĢ; 
dördüncüdə  ümumən  qeyri  –  qənaətbəxĢ;  beĢinci  halda  hesab  edilir  ki, 
fikirlər qeyri- müəyyən və təzadlıdır. 
Sorğu vərəqəsində 1, 4 və 7 ci  suallar emosional komponentə aiddir; 
2, 5, 8 – davranıĢ; hərəkəti komponent 3 və 6 suallarla müəyyən edilir, sual 3 
iki hissədən ibarətdir. 
 Bu  metodika  üzrə  sınaq  həm  fərdi,  həm  də  qrup  Ģəkilində  keçirilə 
bilər, sınaq vaxtı- 5-10 dəqiqədir. Nəticələrin müəyyən edilməsinin sadəliyi 
onları tez əldə etməyə imkan yaradır. 
 
KOLLEKTIVDƏ PSIXOLOJI  ABU-HAVANIN 
QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI ÜZRƏ A. F. FIDPERIN METODIKASI 
 
 Metodika  kollektivdə  psixoloji  durumun  qiymətləndirilməsində 
istifadə edilir. Əsasında semantik seçim metodu durur. AĢağıda metodikanın 
blankı göstərilir. ġkalanın hər 10 bəndinə görə cavab soldan sağa 1-dən  8-ə 
qədər balla qiymətləndirilir.  
 (*) iĢarəsi nə qədər solda yerləĢsə bal bir o qədər  aĢağıdır, bu da onu 
göstərir ki, cavab verənin fikrincə kollektibdəki  psixoloji iqlim əlveriĢlidir. 
Nəticə  göstəricisi  10-dan  (ən  yüksək    müsbət  qiymət)  80-dək  (ən  mənfi 
qiymət) dəyiĢə bilər. 
 Fərdi  göstəricilərin  əsasında  yaradılan  orta  göstərici    kollektivdəki  
psixoloji  iqlimi  xarakterizə  edir.  Metodika  onunla  maraqlıdır  ki,  anonim 
sorgu  aparmağı  imkan  verir,  bu  da  onun  etibarlılığını  artırır.  BaĢqa 
metodikalarla uzlaĢanda etibar  daha da artır (məsələn: sosiometriya ilə). 
 
Metodikanın  doldurmuş  blankı  (nümunə): 
Hörmətli yoldaĢ!  

---

278 
 
1 №li cədvəldə məna baxımından bir - birinə əks olan söz cütlükləri 
verilmiĢdir, onların köməkliyi ilə sizin kollektivdəki atmosferi təsvir etmək 
olar. Siz  cütlükdə  olan sağdakı və ya soldakı sözə   (*) iĢarəsini nə qədər 
yaxın qoysanız, bu, əlamətin sizin kollektivdə bir o qədər qabarıq olduğunu 
göstərəcəkdir. 
Cədvəl 1. 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
 
1 Dostluq 
 
* 
 
 
 
 
 
 
DüĢmənçilik  
2 Fikir birliyi 
 
 
* 
 
 
 
 
 
Fikir ayrılığı  
3 Razılıq 
 
 
* 
 
 
 
 
 
Narazılıq  
4 Səmərəlilik  
 
* 
 
 
 
 
 
 
Səmərəsizlik  
5 Ġstilik 
 
 
* 
 
 
 
 
 
Soyuqluq  
6 ƏməkdaĢlıq 
 
 
 
* 
 
 
 
 
RazılaĢmam
aq  
7 QarĢılıqlı dəstək 
 
 
 
* 
 
 
 
 
Bədxahlıq  
8 Maraq 
 
 
 
 
* 
 
 
 
Biganəlik  
9 Həvəs 
 
 
 
* 
 
 
 
 
Darıxdırıcılı
q  
10 Uğur 
 
 
* 
 
 
 
 
 
Uğursuzluq  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MÜNDƏRĠCAT 
 

---

279 
 
1.
 
ġƏXSĠYYƏTĠN 
PSĠXĠ 
VƏZIYYƏTLƏRĠN 
VƏ 
KEYFĠYYƏTLƏRĠNĠN DIAQNOSTĠKASI................................................3 
2.
 
SƏHHƏTĠN,  AKTĠVLĠYĠN  VƏ  ƏHVALĠ  -RUHĠYYƏNĠN  OPERATĠV 
QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSI DĠAQNOSTĠKASININ METODĠKASI………….6 
3.
 
Y. 
STRELYAUNUN 
TEMPERAMENT 
DĠAQNOSTĠKASININ 
METODĠKASI…………………………………………………………………...8 
4.
 
TEMPERAMENTĠN  PSIXOLOJĠ  XARAKTERISTĠKASININ  MÜƏYYƏN 
OLUNMASI METODĠKASI ... ……………………………………………….14 
5.
 
K.YUNQA 
GÖRƏ 
XARAKTER 
TĠPĠNĠN 
TƏYĠN 
OLUNMA 
METODĠKASI…..……………………………………………………………..18 
6.
 
―EV-AĞAC-ĠNSAN‖  C.BUKUN  METODĠKASI  ĠLƏ  ġƏXSĠYYƏTĠN 
TƏDQĠQĠ……………………………………………………………………….20 
7.
 
ÖZÜNÜQĠYMƏTLƏNDĠRMƏ DIAQNOSTĠKASININ Ç. D. SPĠLBERQER, 
Y. L. XANĠNĠN  METODĠKASI....................................................................36 
8.
 
HƏYƏCAN SƏVĠYYƏSĠNĠN ÖLÇÜLMƏSĠNĠN TEYLOR METODĠKASI 
T.A. NEMÇĠNOV UYĞUNLAġMASI............................................................41 
9.
 
FĠLLĠPSĠN 
MƏKTƏB 
HƏYƏCANLILIĞININ 
SƏVĠYYƏSĠNĠN 
DIAQNOSTĠKASININ METODĠKASI..........................................................46 
10.
 
D.RASSEL  VƏ  M.FERQÜSON  TƏNHALIĞI  SUBYEKTĠV  HĠSSETMƏ 
SƏVĠYYƏSĠNĠN DĠAQNOSTĠKASININ METODĠKASI  …………………..51 
11.
 
DUYĞU AXTARIġI TƏLƏBATI DĠAQNOSTĠKASININ 
M.TSUKERMAN METODĠKASI....................................................................53 
12.
 
ZUNQENĠN DEPRESSĠV VƏZĠYYƏTLƏRĠN DĠFFERENSĠAL 
DĠAQNOSTĠKASININ METODĠKASI............................................................55 
13.
 
V.A.JMUROVUN DEPRESSĠV VƏZĠYYƏTLƏRĠN  
DĠFFERENSIAL DĠAQNOSTiKASININ METODĠKASI................................57 
14.
 
LYUġER TESTĠ.......................................................................................62 
15.
 
―MÖVCUD OLMAYAN HEYVAN‖ TESTĠ............................................75 
16.
 
SAKS VƏ LEVĠNĠN ―BĠTMƏMĠġ CÜMLƏLƏR‖ TƏDQĠQAT 
METODĠKASI...................................................................................................81 
17.
 
AYZENKĠN EPQ METODĠKASI..............................................................85 
18.
 
AYZENKĠN EPĠ TEST – SORĞUSU A.ġmelyov tərəfindən  
uyğunlaĢdırılmıĢdır............................................................................................93 
19.
 
PSIXOLOJĠ 
VƏZĠYYƏTLƏRĠN 
DĠAQNOSTĠK 
ÖZÜNÜQĠYMƏTLƏNDĠRMƏ METODĠKASI (Q. AYZENKƏ GÖRƏ).........99 
20.
 
RĠGĠDLĠYĠN ÖLÇÜLMƏSĠ METODĠKASI............................................102 
21.
 
HOLMS VƏ RAQENĠN STRESƏ DAYANIQLIĞIN VƏ SOSĠAL 
ADAPTASĠYANIN TƏYĠN EDĠLMƏSĠ METODĠKASI................................105 
22.
 
TORONT ALEKSĠTĠMĠK ġKALASI V.M. Bexterev adına  
Ġnstitutda uyğunlaĢdırılmıĢdır.........................................................................108 
23.
 
L.Ġ.VASSERMANIN SOSĠAL FRUSTRASĠYA SƏVĠYYƏSĠNĠN  
DĠAQNOSTĠK METODĠKASI V.V.Boykonun modifikasiyası……………..111 
24.
 
V.V.BOYKONUN EMOSĠONAL TÜKƏNMƏ  
SƏVĠYYƏSĠNĠN DĠAQNOSTĠKASININ METODĠKASI............................114 

---

280 
 
25.
 
K. HEKK, X. HESS. NEVROZUN EKSPRESS- 
DĠAQNOSTĠKASININ METODIKASI.........................................................120 
26.
 
L.Ġ.VASSERMANIN NEVROZLAġMA  
SƏVĠYYƏSĠNĠN DIAQNOSTĠKASININ METODĠKASI.............................121 
27.
 
A.BASS VƏ A.DARKI. AQRESSĠYANIN GÖSTƏRĠCĠLƏRĠ VƏ  
FORMALARININ DĠAQNOSTĠKASININ METODĠKASI…………………123 
28.
 
A.ASSĠNGER AQRESSĠVLĠYĠN DĠAQNOSTĠKASININ  
METODĠKASI...............................................................................................128 
29.
 
V.V.BOYKO. ƏTRAF MÜHĠT STĠMULLARININ TƏSĠRĠNƏ  
EMOSĠONAL REAKSĠYA TĠPĠNĠN DĠAQNOSTĠK METODĠKASI……….131 
30.
 
ġƏXSĠYYƏTĠN ÇOXFAKTORLU TƏDQĠQĠ ÜZRƏ  
R.KETTELLĠN METODĠKASI (№ 187).........................................................137 
31.
 
T. LIRININ ġƏXSIYYƏTLƏRARASI MÜNASIBƏTLƏRIN  
DIAQNOSTIK METODIKASI........................................................................172 
32.
 
RENE JĠLĠN METODĠKASI.....................................................................181 
33.
 
E.ġEFFER  və  R.BELLĠN  PARĠ METODĠKASI T.B. NeĢeret  
tərəfindən adaptasiya olunmuĢdur....................................................................193 
34.
 
A.Y.VARQ,  B.B.STOLĠN. VALĠDEYN  MÜNASĠBƏTĠNĠN DĠAQNOSTĠK 
METODĠKASI..................................................................................................204 
35.
 
K.ROCERS VƏ R .DAYMONDUN SOSĠAL –PSĠXOLOJĠ  
ADAPTASĠYANIN DĠAQNOSTĠK METODĠKASI.........................................209 
36.
 
T. V. MATOLĠNNĠN ġƏXSĠYYƏTĠNĠN XARAKTEROLOJĠ  
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠNĠN EKSPRESS- DĠAQNOSTĠKASININ 
METODĠKASI... ………………………………………..……………….215 
37.
 
Y.P. ULYĠNĠN PSĠXOMOTOR GÖSTƏRĠCĠLƏR ÜZRƏ SĠNĠR  
SĠSTEMĠ XASSƏLƏRĠNĠN EKSPRES-DĠAQNOSTĠK  
METODĠKASI (TEPPĠNQ-TEST).............................................................230
 
38.
 
L. Ġ. VASCERMAN və N. V. QUMENYUKUN DAVRANIġ  
FƏALLIĞI TĠPĠNĠN DĠAQNOSTĠKASININ METODĠKASI..................232 
39.
 
―KOMMUNIKATIV VƏ TƏġKILATÇILIQ MEYLLƏRININ‖  
AġKAR EDILMƏSININ METODIKASI (KOC – 2)........................................244 
40.
 
―ĠNSAN  –  MAġIN  –  IġARƏLI  SISTEM‖    SISTEMI  IġÇILƏRININ 
ƏHƏMIYYƏTLI  PROFESSIONAL  XÜSUSIYYƏTLƏRININ  ÖYRƏNILMƏSI 
METODIKASI..................................................................................................247 
41.
 
―ĠġÇĠLƏRĠN  DƏYƏRLƏR-TƏLƏBATLAR  ĠSTĠQAMƏTLƏNMƏLƏRĠN 
REYTĠNQĠ‖NĠN DĠAQNOSTĠKASI METODĠKASI.........................................251 
42.
 
RƏHBƏRIN 
(MENECERIN) 
 
ġƏXSI 
VƏ 
 
IġĞÜZARLIQ  
XÜSUSIYYƏTLƏRINI ÖZÜNÜQIYMƏTLƏNDIRMƏSI  METODIKASI....255 
43.
 
ƏSAS TƏLƏBATLARIN ÖDƏNILMƏSI DƏRƏCƏSININ  
DIAQNOSTIK METODIKASI......................................................................256 
44.
 
T. ELLERSIN UĞUR MOTIVASIYASINDA ġƏXSIYYƏTIN 

---

281 
 
DIAQNOSTIK METODIKASI………………………………………………..258 
45.
 
T.ELERSIN  UĞURSULUQLARDAN  QAÇINMAQ  MOTIVASIYASI 
ƏSASINDA ġƏXSIYYƏTIN DIAQNOSTIK METODIKASI……………….260 
46.
 
ġUBERTIN RISKƏ HAZIRLIQ DƏRƏCƏSININ  
DIAQNOSTIK METODIKASI.......................................................................262 
47.
 
D.MARLOU VƏ D.KRAUNUN TƏQDIRETMƏ MOTIVASIYASI (YALAN 
ġKALASI)  ƏSASINDA  ÖZÜNÜQIYMƏTLƏNDIRMƏNIN  DIAQNOSTIK 
METODIKASI.................................................................................................264 
48.
 
M.ROKĠÇĠN ―DƏYƏRLƏR ORĠYENTASĠYASI‖ METODĠKASI........265 
49.
 
MOTIVASIYA  –  TƏLƏBAT  SAHƏSINDƏ  ġƏXSIYYƏTIN  SOSIAL  – 
PSIXOLOJI  YÖNLƏNMƏLƏRININ  DIAQNOSTIK  METODIKASI  (O.F. 
POTYOMKINA)..............................................................................................268 
50.
 
«AZADLIQ  -  HAKIMIYYƏT»,  «ƏMƏK-PUL»  YÖNLÜ    SOSIAL  - 
PSIXOLOJI DURUMLARI AġKARLAMA METODIKASI.............................270 
51.
 
ƏMƏK 
KOLLEKTIVINDƏ 
SOSIAL- 
PSIXOLOJI 
 
IQLIMIN 
ÖYRƏNILMƏSI (O. S. MIXALYUK VƏ A. Y. ġALITO)……………………..273 
52.
 
KOLLEKTIVDƏ PSIXOLOJI  ABU-HAVANIN QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI 
A. F. FIDPERIN METODIKASI.......................................................................277 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

282 
 
PSIXODIAQNOSTIKA: 
METODIKALAR VƏ 
TESTLƏR