“
Təzadlar”.-2010.-11-13 fevral.-N 27-28.-S.14.
Nüvə məsələsinə ikili baxışlar
Təzadlı və qərəzli mövqelərin nümayişi bədnam niyyətləri ifşa edən faktlardandır
İslam inqilabı İranın həm də müstəqilliyə qovuşması demək idi. çünki sülalə xaricdən idarə olunur və
yeraltı-yerüstü ehtiyatların qəsb edilib aparılmasına şərait yaratdığına görə tam dəstəklənirdi. İran əksər
müsəlman ölkələri kimi dünya imperializminin de-fakto müstəmləkəsinə çevrilmişdi. İnqilabın məntiqi
nəticəsi kimi bərqərar olan bərabərlik, ədalət prinsiplərinə riayət, insan hüquqlarının tanınması yadelli
müdaxiləçilərə də həddini tanıtdı. Təbii sərvətlərin talanıb xarici banklara toplanmasına son qoyuldu.
Sənaye sahələri milliləş dirildi. İqtisadiyyatın inkiş afına təkan verildi və ümumdaxili məhsulun həcmi
artmağa baş ladı.
Buynuzları sındırılıb qovulmuş hegemonçular haqsızlıqlarını və şəhidpərvər əhali ilə üz-üzə bacara
bilmədiklərini görüb xain planlara əl atdılar. İran Səddamın vasitəsilə İraqla 8 illik üzücü müharibəyə cəlb olundu.
İçərisində yeniliklərlə razılaşmayan müxalifət formalaşdırılmasına cəhdlər göstərildi, iqtisadi sanksiyalara məruz
qaldı, terrora dəstəkdə suçlandı və s. Şahlıq dövründə sözün həqiqi mənasında hərraca qoyulmuş canlı qüvvənin və
tükənməz maddiyyatın əldən çıxmasıyla barışa bilməyən işğalçıların qəzəbi o dərəcədə aşıb-daşırdı ki, yırtıcı
maraqlarının təmini üçün heç nədən çəkinmir, praktikada qəbul olunmamış oyun qaydalarından belə bəhrələnməyə
çalışırdılar. Yenicə suverenlik qazanmış müsəlman məmləkətinə qarşı bütün cəbhə boyu hücuma keçilmişdi.
Bunların ən qorxulusu isə sivil dünyaya inteqrasiyanın və ikitərəfli işgüzar əlaqələr zəminində dirçələcək inkişafın
qarşısını almaq məqsədilə yeridilən təcridetmə siyasəti idi.
Amma İslam Respublikası sınmadı. Planları boşa çıxan qəsbkarlar psixoloji müharibəyə, virtual savaşa, əsəb
mübarizəsinə start verməklə qarşı tərəfin səbirsizliyindən faydalanıb onu döyüş meydanına cəlb etməyin
mümkünlüyünə ümid bəsləməyə başladılar.
Beləliklə, dinc məqsədli atom texnologiyasına yiyələnməyə çalışan dövlət guya kütləvi qırğın silahı
hazırlamaqda suçlanaraq, dünya düzənində nüfuzdan salınması üçün geniş kampaniyaya rəvac verildi. Bu sətirləri
qələmə almaqda məqsədimiz də mövzunu daha dərindən araşdırmaq, məsələləri obyektiv təhlil etməkdir.
***
Ən əvvəl belə bir zəruri sualı cavablandırmaq lazımdır: İİR nüvə reaktorunun yaradılmasına nə üçün belə
cidd-cəhdlə çalışır və bu planın reallaşması supergüclərin hansı səbəbdən bərk əndişələndirir?
Tanrı qədim və müasir mədəniyyətlərin qovuşduğu bu məmləkətə hər şey bəxş edib. Geniş ərazilər,
məhsuldar torpaqlar, mərd və zəhmətkeş insanlar, zəngin təbii sərvətlər və sair. Digər sahələrlə yanaşı, yerin və
dənizin təkindəki karbohidrogen ehtiyatları da İslam inqilabından sonra xalqın malı oldu, yaxud sosial rifah halının
yüksəlməsinə xidmət etdi. Lakin heç nəyin hüdudsuz olmadığı kimi, neft-qaz ehtiyatlarının da nə vaxtsa tükənəcəyi
təbiidir.
üstəgəl, əhalinin artım tempinin də nəzərə alsaq, mövcud problemin həllinin heç də asan başa gəlməyəcəyini
düşünmək olar. Rəqəmlərə nəzər salsaq, İran əhalisinin sayı İslam inqilabından qabaq 33 milyon nəfər idisə, indi 70
milyondan yuxarı təşkil edir ki, bunun da 46 milyonu şəhərdə, 24 milyonu isə kənddə yaşayır. Deməli, hər bir
uzaqgörən dövlət rəhbərliyi alternativ enerji mənbələri tapmaqla çoxalan ehtiyacın ödənməsi qayğısına qalmalıdır.
Hansı ki, elektrik enerjisi istehsalı nüvə səmərələrinin yalnız bir hissəsidir. Bu böyük texnologiyadan
müxtəlif sahələrdə, o cümlədən tibbdə, kənd təsərrüfatında, dəniz suyunun şirinləşdirilməsindən istifadə edilə bilər.
Eyni zamanda, dünyanın məcəllələr formasında tərtib olunanlardan əlavə, yazılmamış qanunlarını da
nəzərdən qaçırmamalıyıq. XXI əsrdə öncüllük anlayışı daha çox nüvə dövləti olmaqla bağlıdır ki, rəyinlə
hesablaşsınlar.
İİR-in nüvə proqramı barədə danışarkən supergüclərin təzadlı və qərəzli mövqe ortaya qoymaları bədnam
niyyətlərini ifşa edən aşkar faktlardandır. ABŞ-ın hərbi-sənaye kompleksinin köhnə arxivlərində azacıq
qurdalanmaq imkanı tapan şəxsə yaxşı məlumdur ki, Məhəmməd Rza şah dönəmi üçün İranda atom elektrik
stansiyaları tikmək planları vardı. Hətta bununla əlaqədar layihələr təsdiqlənmiş, maliyyə vəsaiti ayrılmış,
mütəxəssis heyəti də müəyyənləşmişdi. İnqilab zərbəsindən marionet hökumətin süqutu amerikan-şah nüvə
planlarını alt-üst etdi. Bəs 30 il sonrakı xalq hakimiyyətinin İranı nüvə dövləti kimi görmək arzusunda qeyri-adi nə
var ki, bu boyda hay-küyə, qarşılıqlı ittihamlara səbəb olub? Bəlkə narahatlığa əsas verən uranı lazımi
sentrifuqadan əlavə zənginləşdirməklə nüvə silahı istehsalından doğan qorxudur? Axı istər İran rəsmiləri, istərsə də
MAQATE ekspertləri beynəlxalq həyəcana heç bir ehtiyac olmadığını dəfələrlə bəyan etməklə "stəkanda fırtına
yaradılmasını" pisləyiblər. Hətta İslam Respublikasının ali dini rəhbəri Seyid Əli Xamneyi cənabları da kütləvi
qırğın silahlarının qlobal təhlükəsindən, Allah və bəndə qanunlarıyla bir araya sığmadığından dəfələrlə söhbət
açaraq, elmi-texniki tərəqqiyə təkan verəcək, insanların xidmətində dayanacaq proqramı siyasiləşdirməyin əleyhinə
çıxıb. Bir də ki, bəşəriyyətin indiyədək İranın deyil, ABŞ-ın nüvə cəbbəxanasından əziyyət çəkdiyi unudulacaq
qədər uzaq keçmişdə qalmayıb. Günahsız yaponlar hələ də 1945-ci ildə törədilmiş amansız cinayətin - Xirosimo və
Naqasaki şəhərlərinə atılan atom bombasının dəhşətlərini yaşayırlar. Nə isə, siyahını çox uzatmaq olardı, amma
qərəzli münasibətin əyani nümunəsi kimi bununla kifayətlənirik.
***
Sərgilənən ziddiyyətli mövqeyə isə Ağ Ev sahibinin çıxışına istinadən misal gətirmək gərəkdir. Corc Buş
jurnalistlərə müsahibəsində deyib ki, ziyanlı qazların ekologiyaya zərərini azaltmaq, xüsusən artan tələbatın təmini
və iqtisadi inkişafa zəmanət vermək üçün nüvə enerjisi əsas alternativ sayılır: "Əgər ekoloji fəlakəti uzaqlaşdırmaq
əzmindəyiksə, nüvə texnologiyasını var gücümüzlə himayə etməliyik".
Həmin bəyanat 3 ay əvvəl MAQATE rəhbəri Məhəmməd Baradeinin İranın nüvə fəaliyyəti ilə bağlı
hazırladığı son hesabat (sənəddə hər hansı atom yayılması halının mövcudluğu təsdiqlənmir) dövründə verilib.
Ancaq hesabatdan dərhal sonra ABŞ prezidenti yenə qeyri-obyektiv mövqedən münasibət bildirir, karbohidrogen
ehtiyatlarına malik ölkənin nüvə enerjisinə ehtiyacsızlığını əsas götürərək, İranın sülhməramlı nüvə proqramını rədd
edir. Maraqlıdır ki, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi də böyük dövlətlərdən alternativ enerji mənbələrinə
investisiya ayrılmasını istəmişdir. C. Buş ekoloji tarazlığın qorunması və istixana qazlarının azıldılması ilə bağlı
Kioto müqaviləsinə qarşı çıxmaqla bərabər, nüvə texnologiyasından dinc məqsədlər üçün istifadə məsələsində də
anlaşılmazlıq yaratmışdır. Halbuki ABŞ-ın özündə 1960-cı illərdə 17 atom elektrik stansiyası (AES) fəaliyyət
göstərsə də, 80-ci illərdə həmin obyektlərin sayı 90-a çatıb. Ekspertlərin fikrincə, AES-lərin istehsal etdiyi elektrik
enerjisi neft və qazdan istifadə yolu ilə ödənsəydi, ildə ətraf mühitə 1800 ton karbon-oksid, 70 milyon ton köz, 90
min ton ağır metallar yayılardı.
Mütəfəkkirlərdən biri buyurub ki, ən böyük həqiqət düşmənin dili ilə iqrar olunandır. İran İslam
Respublikasının nüvə proqramının heç bir təhlükə törətmədiyi də zaman-zaman rəqibləri və bu fəaliyyətdə
zərrəbinlə nöqsan axtaranlar tərəfindən etiraf edilib. Ən böyük nümunə bir ay öncə Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin
(MKİ) İran İslam Respublikasının atom bombası hazırlamaq niyyətinin yoxluğu barədə açıqladığı hesabatdır.
Mötəbər məlumat 16 məşhur agentliyi birləşdirən Milli İnformasiya Şurası vasitəsilə yayılıb. İİR prezidenti
Mahmud Əhmədinejad MKİ-nin sözügedən hesabatını İran xalqının haqlı olmasının və qələbəsinin sənədi
adlandırıb. O, bildirib ki, düşmənlər və bədxahlar İran xalqının müqavimətini sındırmağı qarşıya məqsəd qoyublar,
lakin bu mübarizədə haqlı mövqelərindən zərrə qədər də olsa geri çəkilməyəcəklər. Bu sözlər İranın nüvə enerjisi
hüququndan məhrum edilməsi istiqamətindəki hücumlar qarşısında əzmkar insanların möhkəm dayandıqlarını
göstərir.
ABŞ rəsmiləri son iki ildə iddia edirdilər ki, İslam dövlətinin nüvə sənayesi sahəsindən qırmızı xətt keçir və
atom silahı yaratmaq cəhdindədir. Hətta müxtəlif instansiyalara təqdim olunan yanlış informasiyalar nüvə işini
BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına aparıb çıxardı. Halbuki MAQATE ilə əməkdaşlıq daim qanunlar çərçivəsində
həyata keçirilib. Məhəmməd Baradeinin son hesabatında qeyd edilib ki, MAQATE müfəttişlərinin İranın nüvə
fəaliyyəti ilə əlaqədar, xüsusilə r1 və r2 sentrifuqaları haqda əldə etdikləri faktlar dövlət tərəfindən bu beynəlxalq
təşkilata verilən məlumatlarla üst-üstə düşür. Görünür ki, nüvə proqramının sülhməramlılığını təsdiqləyən reallıqlar
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsini də susmamağa vadar edib.
"Frans-press" agentliyinin yaydığı xəbərə görə, MAQATE-nin baş direktoru yenidən vurğulamışdır ki, İranın
nüvə proqramının hərbi xarakteri barədə heç bir dəlil-sübut yoxdur və bu barədəki hay-küyü dayandırmağın
vaxtıdır. Məhəmməd əl-Baradei SNN telekanalına müsahibəsində deyib: "Mən hal-hazırda İran tərəfindən nüvə
silahı istehsalı istiqamətində hər hansı nəzərə çarpacaq və fəal addımın atılması haqqında məlumat almamışam.
Məsələnin həlli üçün əməkdaşlıqdan və yoxlamalardan başqa bir yol görmədiyimdən diplomatik kanallarla işimizi
davam etdirməyə təxirəsalınmaz ehtiyac var. Əgər Amerika İİR-in nüvə proqramı barədə MAQATE-dən daha çox
bilgiyə malikdirsə, vəzifəmizi yerinə yetirməkdən ötrü həmin informasiyaların bizə təqdim ediləcəyindən çox
məmnun olardıq".
O, sərt bəyanatların nüvə problemini həll etməyəcəyini, Şimali Koreya ilə hazırkı danışıqların İslam
Respublikası üçün də model ola biləcəyini vurğulamış, İran əleyhinə güc tətbiqinin dünyada böyük bir ocağın
alovlanmasına gətirib çıxaracağından narahatlığını bildirmişdir.
Beynəlxalq aləmdəki qarışıqlığa baxmayaraq, bölgədə vəziyyət sakit və öz axarıncadır. Başlıcası, dəfələrlə
qonşu ölkəyə səfər etmiş şəxs kimi deyə bilərəm ki, çeşidli çətinliklərdən keçə-keçə püxtələşmiş iranlıları belə
hədələrlə ruhdan salmaq qətiyyən mümkün deyil. Sadə insanlar öz gündəlik işlərilə məşğuldurlar və ölkənin nüvə
proqramından qürur duyduqlarını fəxrlə səsləndirirlər. Atom reaktorunun qurulması onlardan ötrü elektrik
enerjisindən, ağır xəstəliklərə əlacdan, məişət rahatlığından, yeni elmi kəşflərdən əlavə, həm də dünya düzənində
rəqabət bacarığı, kimsədən asılı olmamaq, düşmənlə mübarizəyə hazırlıq, dosta yardım deməkdir. ABŞ-ın
təhdidlərinə gəldikdə isə, şəhidpərvər xalq bunu özlərinin cihad qisməti və superdövlətin sonunun çatması ilə izah
edirlər. Onların nəzərincə, İran təcavüzkarlar üçün nə İraq, nə Əfqanıstan, nə də başqalarıdır.
Rusiya Federasiyası nüvə sənayesi sahəsində əməkdaşlıq çərçivəsində əvvəl müəyyən tərəddüdlər keçirsə də,
MAQATE-nin nəzarəti altında imzalanmış mövcud dövlətlərarası sazişə uyğun şəkildə sonradan hərəkətə başladı.
Az öncə Buşəhr AES üçün nəzərdə tutulan nüvə yanacağının növbəti partiyası da yola salındı. Sayca üçüncü
göndəriş olan yanacağın həcmi 11 tondur. Daha 5 nüvə yanacağı blokunun razılaşdırılmış qrafikə uyğun
çatdırılacağı vəd olunub.
***
Regionun daha iki nüfuzlu dövlətinin İİR-in nüvə proqramına baxışları da obyektivliyə söykənir. Türkiyə
Cümhuriyyətinin başqanı Abdullah Gül və başbakan Rəcəb Tayyib Ərdoğan cənabları istər ölkə, istərsə də xarici
KİV-lərə müsahibələrində dinc məqsədli nüvə istehsalını İran İslam Respublikasının doğal haqqı olaraq
dəyərləndirmiş, heç nədən hay-küyü və hədələmələri pisləmişlər. Möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev cənabları
isə daha cəsarətli addım ataraq müstəqil Azərbaycanın qətiyyətli mövqeyini açıqlamış, qardaş müsəlman ölkəsinin
uğurlarına sevindiyini gizlətməmiş və hücum təhdidlərinə rəğmən ərazilərimizdən hər hansı dövlətə qarşı plasdarm
kimi istifadənin əleyhinə çıxmışdır.
Qurban MƏMMƏDOV,
"Nəbz" qəzetinin redaktoru,
xüsusi olaraq "Təzadlar"
qəzeti üçün