Azərbaycanlilarin II dünya müharġBƏSĠNDƏ ĠġTĠraki

General  
CƏMġĠD NAXÇIVANSKĠ 
(1895-1938) 
 
 Atası  Gəngərli  nəslindən  olan  Cəfər  xan  rus  ordusunun  zabiti  idi  və  oğlu 
Cəmşidi Tiflisdəki yunkerlər məktəbində təhsilə qoymuşdu. Gənc Cəmşid 1914-cü 
ildə podporuçik rütbəsi ilə qvardiya məktəbini bitirmişdi. 
Birinci  dünya  müharibəsi  illərində  tatar  (azərbaycanlı)  süvari  eskadronu 
komandiri  C.Naxçıvanski  general  Brusilovun  adı  ilə  bağlı  olan  düşmən 
“Cəbhəsinin yarılması” adlı məşhur əməliyyatında fəal iştirak etmiş və buna görə 
də  “Müqəddəs  Georgi”  ordeninin  dördüncü  dərəcəsi  ilə  təltif  edilmişdi.  O,  eyni 
zamanda  Avstriya  və  Rumıniya  cəbhələrində  döyüşərək,  üç  dəfə  yaralanmış  və 

---

19 
 
“Anna”  ordeninin  üç  dərəcəsi,  “Stanislav”  ordeninin  iki  dərəcəsi  ilə 
mükafatlandırılmışdır. 
I  dünya  müharibəsi  qurtardıqdan  sonra  C.Naxçıvanski  komandiri  olduğu 
süvari  alayı  ilə  Azərbaycana  qayıtmış  və  alay  Şuşa  şəhərində  yerləşdirilmişdi. 
Burada o, daşnaklara qarşı hərbi əməliyyatlarda da iştirak etmişdir. 
Azərbaycanda  Sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  Xalq  Komissarları 
şurasının  sədri  N.Nərimanov  alay  komandiri  C.Naxçıvanskini  milli  ordunun 
yaradılmasında  iştirak  etmək  üçün  Bakıya  dəvət  etdi.  Onun  komandir  olduğu 
süvari  alayı  da  könüllü  olaraq  Sovet  Ordusu  tərəfinə  keçmişdi.  Az  sonra 
C.Naxçıvanski Azərbaycanda yaradılmış Birləşmiş Hərbi Komandirlər məktəbinin 
rəisi təyin edilmişdi.  
C.Naxçıvanski  1922-ci  ilin  əvvəlində  yenicə  yaradılmış  Azərbaycan  dağ-
atıcı  diviziyasına  (sonralar  77-ci  milli  atıcı  diviziyası  adlandı)  komandir  təyin 
edildi. 
1931-ci ildə C.Naxçıvanski M.V.Frunze adına  məşhur Hərbi Akademiyada 
(Moskva) təhsilini qurtararaq, oradaca müəllim saxlanılmışdı. 
Cəmşid  Naxçıvanskinin  qardaşları  Davud  və  Kəlbalı  Naxçıvanskilər 
Azərbaycan  Sovetləşəndən  sonra  rəsmi  icazə  ilə  İrana  gedərək  şah  ordusunda 
xidmətə girmişdilər və 1934-cü ildə onların hər ikisi İranda edam edilmişdi. Dörd 
il  sonra  belə  cəza  Cəmşiddən  də  yan  keçmədi  və  1938-ci  ildə  o,  “xalq  düşməni” 
kimi  həbs  edilərək,  güllələndi.  Görünür,  onun  da  güllələnməsi  üçün  əsas  bəhanə 
qardaşlarının İranda şah ordusunda xidmət etməsi olmuşdur.