Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
36 bəgləri xələt lədi, döndi aydır: begler, Beyre k bizden qız a lmıĢdır, göygümü zdür. Amma Qazanınq inağıdır. Gelsün bizi Qazanla barıĢdırsun deyelüm, getürelü m, bize muti o lursa xoĢ, olmaz isə men saqqalını tutayım, siz q ılınc aĢuranq, paralanq aradan Beyrəg i götürəlim, andan sonqra Qa zan ilə iĢimiz xey ir ola dedi. Beyrəgə kağıd göndərdilə r. Beyrə k odasında yiğitlə rlə yeyüb içirdi. Aru zdan adam gəldi sala m verd i. Beyre k eleyk a ldı. [Elç i] ayıtdı: xanım, Aruz size sala m edər, kə rə m etsün Beyrək gelsün Qazan la bizi banĢdırsun der. Beyrək xoĢ ola dedi. Atın çekd ilər bindi, q ırq yig idle A ruzunq evinə geldi. TaĢ Oğu z bəgləri otu- rurken girib sala m verdi. Beyrəgə Aruz aydır: b ilü rmisən seni niye qağırdıq? Beyrek aydır: niye qağırdınqız? Aru z aydır: hep Ģol oturan bəglər Qazana asi olduq, and içdik. Müshef getürdilər: sen dexi and iç dedilə r. Qa zana men asi olma za m deyü and içdi, soyladı aydır: mən Qa zanınq nemətin çoq yemiĢə m, bilmə zsə m gözü mə tursun. Qara qoçda qazılıq atına çoq bin miĢə m, bilmə zsə m manqa tabut olsun. YaxĢ ı qaftanların çoq geymiĢəm, bilməzsəm manqa zindan olsun. Mən Qazandan dönməzə m, bəllü bilg il dedi. [Aru z qaqdı qarvayub] Beyrəgin saqqalını tutdı. Begle Beyrəgə qıy madı. Beyrek Aru z qaqduğın burada bildi, soylamıĢ aydır: Aru z manqa bu iĢi edeceginq bilseydim, qaraqoçda qazılq atuma b inerdim. Əgni berk də mir tonum geyərdim. Qara polad ü z qılıc ım bəlümə bağla rdım. Alın baĢa qond iĢığım urard ım. Qağ udalı alt mıĢ tutam süngümi elü mə alurdım. Ala gözlü bəgləri yanuma salardım. Qavat mən bu iĢi tuysam sənqə böylə gəlürmidim? A ldayuban ər tutmaq övrət iĢidir, örətindənqmi ögrəndinq sen bu iĢi, qavat dedi... Aru z gənə qaqdı. Beyrəgin saqqalını bərk tutdı, bəglərə bakdı, gördü kimsə gəlməz. Aru z qara polad üz qılıncın tartub Beyrəgin sağ oylluğın çald ı, qara qana bulaĢdı. Beyrəgin baĢı bıınqlu old ı. Begle r həp dağıldı. Hər kiĢi atlı atına bindi, Beyrəgi də xi bindirdilər, ardına adam bindirib qucaqladılar, qaçdılar, Beyrəgin odasına yetürdilər, cübbəsin üzərinə örtdülər . Beyrə k burada soyladı aydır: y iğitlə rim yerinqizdon uru turunq, ağ boz atumınq quyruğunu kesinq. Orqu beli Ala tağdan dünnen aĢunq, akmdılı gökli suyı delüb keçünq, Qazanınq divanına çapub varınq, ağ çıqarıb qara geyünq, son sağ ol, Beyrok ö ldi deyinq. <...> Yarın q iyamot gününde mən im elü m Qazan xa-nınq yakasında olsun, mənim qanım Aru za qo[ya]rsa dedi. Bir dexi soyla mıĢ aydır: yiğ itlə rim, Aruz oğlı BaĢat gəlmədim, ə lü m, günüm çapılmad ın, qaytabanda devəlerim bo zaltmad ın, qara qoçda qazılıq atım kiĢnətməd in, ağca qoyunlarım mənqrəĢmədin , ağca yüzlü qızım gəlün im ekĢəĢmədən, ağca yüzli görklü mi Aru z oğlı BaĢat gelüb almadın. Elim, günim Mötərizəyə alınmıĢ sözlər Drezden əlyazmasında olmadığından Vatikan əlyazması üzrə verilmiĢdir. 37 çapmadın... Qazan mənə yetiĢsün. Menim qanım Aru za qomasun, ağca yüzlü görklü mi oğluna alı vərsün <...> Cəmi begler bindi. Qazanın qonur atın çəkdilər bindi. Boru ça lındı, küs unldı. Gecə gündüz de mədilər, yort ma old ı. Aru za və cemi TaĢ Oğu z begle -rine xeber oldı, iĢde Qa zan ge ldi ded ilər. Anlar de xi çeri deyüb Böriağızdan 1 qazana qarĢı gəldilər. Üç Ok Bo z Ok qarĢılaĢdılar. Aru z aydır: mənim iç Oğuzda q ırımım Qazan olsun. Omen aydır: mənim qırımım Tərsuza mıĢ olsun. Alp Rüstəm aydır: menim qırımım Ənqsə Qoca oğlı Okç ı olsun dedi. Her b iri bir q ırım gö zətdi. A laylar bağlandı, qoĢunlar düzüldü, borular çalın dı, tavullar dögüldi. Aru z Qoca meydana at təpdi, Qazanı çağırıb: mə rə qavat, sən mənim q ırımımsan, s ən gəl bərü, dedi. Qa zan qalqan yapındı, sürgüsün əlinə aldı, baĢı üzərinə çevirdi, aydır: mərə qavat, mü xənnətliklə ər öldürmək necə olur mən sənqə göstərəyim dedi. Aru z Qazanın ü zərinə at sald ı. Qazan ı qılıcladı, zərrə qədər kəstirməd i, ətə keçdi. Növbət Qazana dəğdi. AltmıĢ tutan ala göndərin qoltuq qısdı, Aruza bir göndər urdı. Kö ksündən yalabıdaq ətə keçdi. At üzərindən yerə saldı. QarındaĢı Qaragünəyə iĢarət atdı. BaĢın kəs dedi. Qaragünə atdan endi, Aruzun baĢın kəsdi. TaĢ Oğuz begləri bunu görüp hep atdan endilər, Qazan ınq ayağına düĢdülor, suçların diləd ilə r, ə lin öpdülər. Qa zan suçların bağıĢladı, Beyreg in qanın tayısın-dan ald ı. Aru zunq evini çapdırdı, elin günün yağmalatdı, yigüt bəglər toyum o ldı <...> 12. FƏZLULLAH RƏġ ĠDDƏDĠN. ―CAMĠ ƏT TAVARĠX‖. (―Tarix-oğuz və türkan və ekayəti-cahangiri‖) 1 Böriağız- ― Qurdağız‖, ― qurdağzı‖ çaları bildirir, çünki, qədim türkdilli yazılarda ―böri‖, qurd, canavar deməkdir, ―ağız‖ isə sərhəd, keçid, qapı anlayıĢına uyğun gəlir (məs: ― Doqquz tümən Gürcüstan ağzında‖, yəni doqquz vilayətli Gürcüstan sərhəddində, qapısında). Ola bisin , ―Böriağız‖ söz birləĢməsi Fəzlullah RəĢiddədinin Azərbaycanda yazıya aldığı ―Ağzıböri‖ dağı ilə sıx bağlı bir yer adıdır: Oğuz xanın qoĢunları ―Səbalan dağlarına‖, Aladağ və Ağzıböri dağlarına qədər tamamən iĢğal etdilər‖. RəĢiddədinə görə, Aladağ, və Savalan adlarını oğuzlar qoymuĢlar, hər ikisi də bir dağ aiddir. Deməli, ― Kitabi Dədəm Qorqud‖ kitabındakı ―Aladağ‖ və ―Ağzıbörü‖ dağalrı savalan silsiləsi ilə bağlı, ya da bir-biri ilə qonĢudurlar. Böriağız/Ağzıböri birləĢməsində sözlərin yerdəyiĢməsi orta əsr qaynaqlarında tez-tez gözə çarpır. Misal üçün, ―Kitabi Dədəm Qorqud‖da A.A. Bakıxanovun ―Gülüstani Ġrəm‖ və Mirzə Adıgözəl bəyin ―Qarabağnamə‖ əsərlərində Gürcüstanın adı ―BaĢıaçuq‖, Övliya Çələbi ―Səyahətnamə‖ sində və Vaqif yazılarında isə ―AçıqbaĢ‖ iĢlənmiĢdir. (bax: Əliyarov S. ―Dədəm Qorqud‖ kitabında ―Böriağız‖, ―ġiröküvəz‖ anlayıĢları. – T ürk dillərinə dair etimoloji və tarixi tədqiqatlar. B, 1987, s. 10-23) Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|