AZƏRBAYCAN RESPUBLĠKASI TƏHSĠL NAZĠRLĠYĠ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT ĠQTĠSAD UNĠVERSĠTETĠ
MAGĠSTRATURA MƏRKƏZĠ
Əlyazması hüququnda
ƏġRƏFOV VÜQAR ƏLĠHÜSEYN oğlu
(magistrantin A.S.A.)
«MÜƏSSĠSƏNĠN KAPĠTALININ ĠDARƏOLUNMASININ
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ»
M Ö V Z U S U N D A
Ġxtisasın Ģifri və adı:
«Maliyyə» 060403
ĠxtisaslaĢma:
“Maliyyə menecmenti”
Elmi rəhbər:
Dos. R.A.
ĠBRAHĠMOVA
Magistr proqramının rəhbəri:
Prof. A.M.KƏRĠMOV
Kafedra müdiri:
i.e.d.,prof.Ə.Ə.ƏLƏKBƏROV
BAKI – 2016
2
MÜNDƏRĠCAT
səh.
GĠRĠġ
…………………………………………………………………… 3
I FƏSĠL MÜASĠR DÖVRDƏ MÜƏSSĠSƏNĠN KAPĠTALI VƏ ONUN
TƏRKĠBĠ………………………………………………………..
5
§1.1.
Müəssisənin kapitalının mahiyyəti, zəruriliyi və aktivlərinin
təsnifatı …………………………………………………………..
5
§1.2.
Təsərrüfat subyektinin xüsusi və borc kapitalının formalaşması
və istifadəsi……………………………………………………….
13
II FƏSĠL MÜƏSSĠSƏDƏ
ƏSAS
KAPĠTALIN
ĠDARƏOLUNMASI…………………………………………….
20
§2.1.
Əsas kapitalın mahiyyəti, əhəmiyyəti və təsnifatı………………. 20
§2.2.
Əsas kapitala investisiyalar və onların maliyyələşmə
mənbələri…………………………………………………………
29
§2.3.
Müəssisənin
qeyri-material
aktivlərinin
idarəolunması
xüsusiyyətləri……………………………………………………
55
III
FƏSĠL
BAZAR ĠQTĠSADĠYYATI ġƏRAĠTĠNDƏ MÜƏSSĠSƏNĠN
CARĠ AKTĠVLƏRĠNĠN ĠDARƏOLUNMASI ……...............
60
§3.1
Dövriyyə kapitalının mahiyyəti və müəssisənin ona olan plan
tələbatının həcminin müəyyən edilməsi………………………..
60
§3.2.
Müəssisədə dövriyyə vəsaitinin formalaşma mənbələrinin
təsnifatı…………………………………………………………..
75
§3.3.
Təsərrüfat subyektlərində dövriyyə kapitalından səmərəli istifadə
göstəriciləri və yolları…………………………………………….
81
NƏTĠCƏ VƏ TƏKLĠFLƏR……………………………………. 87
ƏDƏBĠYYAT SĠYAHISI……………………………………… 92
3
GĠRĠġ
Mövzunun aktuallığı: Müəssisədi kapitalın idarəolunması onun maliyyəsinin
idarəolunması deməkdir. Müəssisənin kapitalı – aktivlərə qoyulan və gəlir gətirən
pul vəsaitidir. Müəssisənin aktivləri onun əmlakından, pul vəsaitindən, yəni əsas və
dövriyyə vəsaitindən ibarətdir. Hər bir müəssisə maliyyə resursları xüsusi borc və
cəlb olunmuş pul vəsaitinin məcmuundan ibarətdir ki, vəsaitlər də maliyyə
öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə, cari xərclərin və kapitalın genişləndirilməsi ilə
əlaqədar xərclərin maliyyələşdirilməsinə yönəldilir.
Qeyd etmək lazımdır ki, istehsal avans olunan və ya investisiya edilən kapital,
maliyyə resurslarının dövriyyəsinin keçdiyi bütün mərhələləri də keçir. Lakin
müəssisənin bütün maliyyə resursları kapital deyildir. Ancaq sahibkarıq
fəaliyyətinə qoyulan maliyyə resursları kapitaldır.
Kapital xüsusi, spesifik bir kaeqoriyadır və bununla əlaqədar kapital müxtəlif
funksional rola malikdir. Məsələn, dövriyyənin xarakterindən asılı olaraq, kapital
əsas və dövriyyə kapitalı na ayrılır və yaxud maliyyələşmə mənbələrindən asılı
olaraq kapital xüsusi, səhmdar, borc və cəlb olunmuş kapitala ayrılır. Lakin
qoyuluş sahələrinə görə kapitala ticarət, sənaye, vençur və s. kapitalın növləri
daxildir.
Beləliklə, təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirmək üçün hər bir müəssisə və
təsərrüfat təşkilatları müəyyən həcmdə əmlaka malik olmalıdır və həmin əmlak
təsərrüfatın mükiyyətində və sərəncamında olur. Müəssisənin malik olduğu əmlak
– onun aktivindən ibarətdir. Müəssisənin aktivləri – onun iqtisadi resurslarıdır,
əmlak qiymətlilərinin məcmuudur və mənfəət almaq məqsədi ilə təsərrüfat
fəaliyyətində istifadə edilir. Bu nöqteyi-nəzərdən mövcud magistr dissertasiyasının
mövzusu bazar münasibətləri şəraitində aktuallıq təşkil edir.
Magistr dissertasiyasının predmetini müəssisənin kapitalının yəni əsas və
dövriyyə kapitalının idarəolunması prosesində meydana çıxan maliyyə
münasibətləri təşkil edir.
4
Dissertasiya işinin obyektini isə müəssisənin aktivləri, kapitalı, əsas və
dövriyyə kapitalı təşkil edir.
Magistr disertasiyasının qarşısında qoyulan vəzifələr aşağıdakılardır:
1.Müəssisənin kapitalının mahiyyətini və müəssisə üçün zəruriliyini göstərmək;
2.Təsərrüfat subyektinin xüsusi və borc kapitalının mahiyyətini qeyd etmək;
3.Müəssisənin aktivlərinin əsas hissəsi olan əsas kapitalın rolunu, əhəmiyyətni
araşdırmaq;
4.Müəssisədə dövriyyə kapitalının mahiyyətini və istehsalda rolunu göstərmək;
5.Qeyri-material aktivlərinin mahiyyətini, tərkibini, təsnifatını araşdırmaq;
6. Müəssisədə əsas və dövriyyə kapitalından səmərəli istifadənin yollarını şərh
etmək.
Magistr dissertasiyasının elmi yeniliyi:
1.Müasir dövrdə kapitalın qiymətinin bazar qiyməti ilə müəyyən edilməsini
məqsədəuyğun hesab etmək olar.
2.Dövriyyə vəsaitinin həcminin optimal müəyyən edilməsində çoxvariantlılıq
üsülundan istifadə edilməsi məqsədəuyğundur.
3.Kapitalının quruluşunun optimal müəyyən edilməsində, cəlb olunmuş
vəsaitin nisbətinin artırılması məqsədəuyğun hesab edilsin.
4.Müəssədə qiymətli kağızlar portfelinin quruluşunun müxtəlifliyi zəruridir.
5.Dövriyyə vəsaitnin dövriyyəsinin sürətləndirilməsində veksel hesablaşma
formasının tətbiqinin genişləndirilməsini zəruri hesab etmək olar.
İşin yazılışının nəzəri və metodoloji əsasları mövzu ilə əlaqədar qanunlar,
qərarlar, təlimatlar, iqtisadi ədəbiyyatlar və s. təşkil edir.
Magistr işi giriş, üç fəsil, səkkiz paraqraf, nəticə və təkliflər, ədəbiyyat
siyahısından ibarətdir.
İşin birinci fəslində müəssisənin kapitalının, o cümlədən xüsus və cəlb
olunmuş kapitalının mahiyyəti, rolu, əhəmiyyəti ilə əlaqədar məsələlər şərh edilir.
Dissertasiyanın II və III fəsilləri təsərrüfat subyektlərinin əsas və dövriyyə
kapitalının idarəolunması ilə əlaqədar məsələlər izah edilir.