Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ XƏZƏr universiteti
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
olur, və bununla həzz hissini süni üsulla dahada artırılır. Məsələn, amfetamin bilavasitə dopaminin azad olmasına, onun transportuna təsir edir. Kokain, psixostimulatorlar dopaminin geri tutmasının təbii mexanizmlərini blok edirlər və sinaptik məkanda onun konsentrasiyanı artırırlar. Morfiy və nikotin təbii neyromediatorların təsirini imitasiya edirlər, alkoqol isə dopaminin antoqonistlərinin təsirini blok edir. Limbik dopaminergik sistemdə başlanan prosess sonradan beyinin başqa hissələrini modifikasiya edir, məsələn, ventral qapaq sahəsini.
Siçanlar üzərində tədqiqatlar göstərir ki, iki həftə ərzində kokaindən istifadə, ventral qapaq sahədə uzunmüddətli dəyişikliklər yaradır. 6 Narkotikdən alınan həzz effekti davranışı gücləndirir və sonra bu davranış vərdiş formasını alır. Əvvəlcədən bu proses striatumun ventral hissəsində baş verir, əsasən, nucleus accumbens, sonra isə dəyişikliklər dorsal striatumda –striatumun yuxarı hissəsində inkişafını davam etdirir. Narkotik asılılığın yaranmasına yönəlişliyə bir neçə faktor təsir edir. Əsasən, burada baş beynin prefrontal qabığının rolu var ki, o riski gözə almağa, impulsivliyə cavab verir. Bu araşdırma uşaqların niyə narkomaniya və alkoqolizmə yönəlişli olmasınının cavabını verir. 2. Addiktiv davranışın inkişafı fiksasiyadan başlayır ki, bu fiksasiya hafizədə qalıcı effekt daşıyır, emosional, koqnitiv (düşüncə) və davranış səviyyəsində təsirini göstərir. Fiksasiyanın təsiri yenidən təkrarlama hissini yaradır və bu arzu hər dəfə daha da güclənir. Fiksasiyadan başlanan davranış sonralar şəxsi xüsusiyyətlərdən asılı olaraq inkişaf edir: 1.
Zəif inkişaf etmiş Super Eqo PAM-dən asılılığa tutulmaq riskini artırır. Əsas motiv həzz prinsipini artırmaqdır. Utanmaq, özünüanaliz, günahkarlıq hissi az inkişaf edir.
6
p.844-858
11
Addiksiyanın inkişafı Eqonun strukturunda baş verən patologiyadan irəli gəlir. Eqoda olan çatışmamazlıqlar sosial vərdişlərin formalaşmasında, iradə funksiyalarının yaranmasında problemlər yaradır. Addiktiv realizasiyaya yol açan amillərdən biridə şüursuz olan psixoloji diskomfortdur. Bu diskomfort, əsasən, cəmiyyətlə bağlı davra- nış formalarından həzz almamaqdır. Addiktiv davranışın realizasiyası nəticəsində onlar cəmiyyətdəki rollardan birazda olsa uzaqlaşırlar. Praqmatik reallıqdan uzaqlaşma baş verir və fundamental tələbatların ödənişi həyata keçir. 2.
Addiktiv proses psixi vəziyyətlərə şüursuz komplekslərin təsirinin nəticəsində də yarana bilər. Şüursuz yaranan komplekslər insanda distimik vəziyyət, təşviş, narahtçılıq yaradır. 3.
Addiktiv davranış sosial fobiya, sosial kontaktları yaratmamaq bacarığı, boşluq-ekzistensial vakuum, dilxorluq hissi, təklik hissi ilə çağırıla bilər. 4.
valideynlərlə anormal münasibət olan insanlarda addiktiv davranışın yaranması daha çox ehtiml edilir. Doğumdan sonra bağlılıq kompleksinin yaranmamasıda alüdəçiliyin inkişafına yol açır. 5.
Emosional qeyri-stabillik, ailədə bütövlük hissinin olmaması, cəmiyyətə olan inamsızlıq- hamısı asılı şəxsiyyətin formalaşmasına gətirib çıxara bilər.
1.2. Alkoqol qəbulundan yaranan psixi və davranış pozuntuları Spirtli içkinin miqdarınından və individual xüsusiyyətlərindən asılı olaraq müxtəlif növ kəskin alkoqol sərxoşluğu müşahidə olunur. Diaqnoz XBT-10 uyğun olan meyarlar əsasında müəyyənləşir (F10). Sərxoşluğun yüngül formaları ürək döyüntüsü, göz bəbəklərinin, dəri damarlarının genişlənməsi, əsasəndə, üz nahiyəsinin. Eyni zamanda, əhval-ruhittə qalxır, insanlar şən, zarafatçıl olur, danışdıqlarını bilmirlər, problemlər qeyri-ciddi gəlir, ətraf mühitin kəskin qavraması enir. 12
Sərxoşluq dərinləşdikcə davranışa nəzarət dahada azalır. Sərxoşluq vəziyyətində insan yüngül formada öz və özgə sirrlərini aça bilər, lovğa, inamlı, nəğmə oxuyurlar, rəgs edirlər, ətrafdakıların gülməyinə fikir vermirlər.motorika pozulur. Sərxoşluq şəklində yaranan eyforiya fonunda ağlamaq, zəiflik, qıcıq, gərginlik, inciklik yüksəlir. İnsan hər şeyə “ilişən”, sözləşməyə, dava-dalaşa, ictimai qaydaları pozmağa meylli olur. Güclü intoksikasiya zamanı nitq əlaqəsiz olur, perseverasiyalar yaranır. Jestikulasiya disharmonik və koordinasiyasız olur. Belə formalı sərxoşluq, əsasən, yuxu ilə sona çatır.Yüngül və orta ağırlıqda olan sərxoşluqda, oyandıqdan sonra baş verən hər bir şey yada salına bilər. Ağır formada isə, davranış yadda qalmır. Alkoqol sərxoşluq müvəqqəti psixi pozuntudur. Spirtli içkindən sərxoşluğun obyektiv xüsusiyyətləri az miqdarda qəbuldan sonra özünü artıq büruzə verir. Bu sahədə tədqiqatları ilk 1892-ci ildə Krepelin aparıb. Insanlara 17 gün əzində 25-60 qr. spirtli içki vererek psixoloji tədqiqat aparıb. Əvvəl, içkinin təsirindən ətraf mühitə reaksiya kəskinləşir, sonra isə azalır. 7
Böyük dozalarda qəbul edildikdə sürətlənmə müşahidə edilmir. Əzələ aktivliyi, koqnitiv göstəricilər (sayda çaşma, təfəkkürün analiz-siztez prosesslri mümkün olmur) azalır. Heyvanlar üzərində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, alkoqol təsiri altında retikular formasiyanın aktivliyi tükənir və beyin qabığının elektrik aktivliyi yüksəlir. Çox yüksək dozalar qəbul edildikdə beyin qabığının gərginliyi subnormal göstəricilərə enir. Neyrofizioloji baxımdan kəskin alkoqol intoksikasiyası normal qabıq və qabıqaltı münasıbətlərin pozuntusunun səbəbidir. Bəzi mənbələrə istinadən demək olarki, alkoqol intoksikasiyası nəsildə sinir sisteminin organik patalogiyası yaranır. Belə vəziiyət cinsiyyət hüceyrələrinin zədələnməsi ilə bağlıdır.
7
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|