Аzərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi

Аzərbaycan respublikası təhsil nazirliyi
BАKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ

“TƏSDİQ EDİRƏM”

Fizika fakültəsinin dekanı

__________prof. M.Ə.RAMAZANOV


Аstrofizika kafedrasının

2012-ci il üçün elmi tədqiqat işlərinin

H E S А B А T I

Аstrofizika kafedrasının müdiri: ___________prof. C.M.QULUZАDƏ

Bakı-2012

REFERAT

2012- ci tədris ilində BDU – nun astrofizika kafedrasında 1 istiqamət, 2 mövzu, 3 iş üzrə elmi tədqiqat işləri aparılmışdır.

İstiqamət: Günəş, ulduzlar və dumanlıqlar fizikası

Mövzu 1: Günəş spektrinin infraqırmızı xətlərinin profillərinin incə quruluşunun tədqiqi

Mövzu 2: Planetar dumanlıqların bir sıra parametrlərini təyini, cavan ulduzlarda qeyri-stasionar proseslərin tədqiqi və onların atmosferlərinin tədqiqi

Birinci mövzu üzrə 1 iş görülmüşdür: “Günəş spektrində CaII-in infraqırmızı triplet xətlərinin profillərinin tədqiqi”, ikinci mövzu üzrə isə 2 iş görülmüşdür: “Planetar dumanlıqların spektrlərinin alınması və tədqiqi” və “Ulduz atmosferlərinin tədqiqi”.

Bu işlər üzrə 1 beynəlxalq və 2 yerli konfranslarda məruzə edilmiş və 24 elmi məqalə tezis çap edilmişdir.

MÜNDƏRİCAT

Səh.

1. 
   Referat...............................................................................................................................2
   
2. 
   Giriş...................................................................................................................................4
   
3. 
   Elmi- tədqiqat işinin əsas istiqamətləri ............................................................................5
   
4. 
   Dərc olunmuş elmi işlərin xarakteristikası........................................................................7
   
5. 
   Qrantlar əsasında yerinə yetirilən Elmi- Tədqiqat işləri ..................................................9
   
6. 
   AMEA ilə elmi əlaqələr....................................................................................................9
   
7. 
   Xarici dövlətlərin təhsil və elmi müəssisələri ilə əlaqələr................................................ 9
   
8. 
   Elmi- tədqiqat işlərinin nəticələrinin tədbiqi ....................................................................9
   
9. 
   Patent və informasiya işləri...............................................................................................9
   
10. 
    Dövlət proqramlarının icrası.............................................................................................9
    
11. 
    Fakültədə keçirilmiş elmi konfransların, seminarların, simpoziumların xarakteristikası..................................................................................................................9
    
12. 
    Fakültədə elmi və elmi-pedoqoji kadrların hazırlanması..................................................9
    
13. 
    Dissertasiya müdafiəsi və dissertasiya şuralarında kafedra əməkdaşlarının fəaliyyəti..........................................................................................................................10
    
14. 
    Tələbələrin və gənc tədqiqatçıların (magistrantların) elmi- tədqiqat işləri (konfransda iştirakı)..................................................................................................................................10
    
15. 
    Elmi avadanlıqlar haqqında məlumat..............................................................................11
    

16. Əsas nəticələr və təkliflər................................................................................................11

    1. GİRİŞ

Hesabat ilində astrofizika kafedrasının əməkdaşları aşağıdakı işlər üzrə elmi- tədqiqat işləri aparmışdır:

1. 
   “Günəş spektrində CaII-in infraqırmızı triplet xətlərinin profillərinin tədqiqi”
   
2. 
   “Planetar dumanlıqların spektrlərinin alınması və tədqiqi”
   
3. 
   “Ulduz atmosferlərinin tədqiqi”.
   

Kafedra əməkdaşlarının elmi hesabatları kafedranın 4 dekabr 2012-ci il tarixli iclasında müzakirə olunmuşdur.

2. STRUKTUR VƏ ŞTАT CƏDVƏLİ

№	Soyadı, adı, atasının adı,	Vəzifəsi, elmi dərəcəsi	Ştat vahidi	Təvəllüdü
1.	Quluzadə Cəfər Müseyib oğlu	Kafedra müdiri, f.r.e.d., professor,	1.0	1936
3.	Səmədov Zahir Аğamurad oğlu	Dossent, f.r.e.n.,	1,0	1958
4.	Аlışeva Kəmalə İlyas qızı	Müəllim, f.r.e.n.,	1,0	1975
5.	Şabanova Zəminə Feyzulla qızı	Müəllim, f.r.e.n.,	0.5	1973
6.	Məhərrəmova Səadət Fidayəddin qızı	Lab. müdiri	1.0	1971
7.	Güləhmədova Sona Nəriman qızı	Laborant	1,0	1984

Hesabat ilində astrofizika kafedrasının elmi- tədqiqat işləri bir istiqamət üzrə aparılmışdır:

“Günəş, ulduzlar və dumanlıqlar fizikası”. Bu istiqamətdə 2 mövzu üzrə 3 iş aparılmışdır.

ELMİ- TƏDQİQAT İŞLƏRİNİN MƏZMUNU

Mövzu 1: Günəş spektrinin infraqırmızı xətlərinin incə quruluşunun tədqiqi

İş 1. Günəş spektrində CaII – in infraqırmızı triplet xətlərinin profillərinin tədqiqi

Mərhələ 1. Günəş spektrində CaII –in infraqırmızı triplet xətlərinin profillərinin spektrofotometrik xarakteristikalarının təyini
İcraçılar: prof. C.M. Quluzadə, müəllim Z.F. Şabanova

Günəşin infraqırmızı xətlərinin profilləri demək olar ki, öyrənilməmişdir. Bu da infraqırmızı bölgədə Günəşin yüksək dispersiyalı spektrinin alınmasındakı çətinliklərlə bağlıdır. Son vaxtlar bu oblastda Günəşin spektri Furyespektrofotometrlərin köməyi ilə yüksək dispersiya ilə alınmış və Günəşin infraqırmızı xətlərinin profillərinin öyrənilməsi üçün böyük imkanlar açmışdır.

İşdə Günəş spektrində Kuruçun Furyespektrofotometrlə aldığı yüksək dispersiyalı rəqəmsal spektral materiallar əsasında CaII önin infraqırmızı triplet xətlərinin (λ 8498.062Å, λ 8542.144 Å, λ 8662.170Å) profilləri qurulur və onların spektrofotometrik xarakteristikaları təyin olunur.

Alınmış nəticələr aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.

8498.062	1,3	0,99	2,14	0,722
8542.144	3,0	2,00	5,14	0,821
8662.170	2,5	1,64	3,76	0,814

Burada - xətlərin ekvivalent eni, -profilin yarımmeni, - profilin dörddəbir eni və - profilin mərkəzi dərinliyidir.

Profillərin reqistroqrammaları aşağıdakı şəkillərdə verilmişdir.

Mövzu 2: Ulduz atmosferlərinin və planetar dumanlıqların tədqiqi

İş 1: Planetar dumanlıqların spektrlərinin alınması və tədqiqi.

Mərhələ 1. Planetar dumanlıqların spektrlərinin 2 metrlik teleskopda alınması və işlənməsi

İcraçılar:, K.İ.Аlışeva, А.H.Əlili

Hesabat dövründə ŞAR-ın 2 m-lik teleskopun Kasseqren fokusunda Eşelle spektrometri vasitəsilə 2010-cu ilin iyul ayında alınmış NGC 2452 və NGC 3132 planetar dumanlıqların spektrləri DECH 20 proqramı vasitəsilə işlənmiş və NGC 2452 planetar dumanlığın spetri tədqiq edilmişdir. Planetar dumanlıqlarının müxtəlif tərtiblərdə müxtəlif xətlər üçün spektrləri işlənmiş və onlara uyğun hər bir profilin ekvivalent enləri, xəttlərin mərkəzində və qanadlarında şüa sürətləri hesablanmışdır. Nəticələr aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir.

NGC 2452

Va	Tərtib	lab	W	RV (k.sp.)	RV (m.)	RV (pik)-1	RV (pik)-2
24.82	1	6548.05 (NII )	8,53	-20	-27	-52	3.3
		6562.816 (H	21,71	-31	-24,4	-37.9	4.9
		6583.45 (NII )	5.22	-22.8	-27,8	-12.5	-8,72
	12	5006.45(OIII)	2.98	-76,8	-53,3	-49,5	-6,53
	22	4958.91(OIII)	1.77	-80,5	-101	-111	-91
	26	4861.337 (H	1.89	-65	-91,7	-88	-37.8

İş 2. Ulduz atmosferlərinin tədqiqi

Mərhələ 1. A və F spektral sinifli ulduz atmosferlərinin tədqiqi

İcraçı: Z.А.Səmədov
Hesabat ilində 44Cyg (F 5Iab), HD217944 (G8IV), HD206731 (G8II), HD14662 (F7Ib), Prosion ulduzlarının atmosferləri tədqiq edilmişdir. Bu ulduzların spektrləri işlənmiş, udulma xətlərinin ekvivalent enlikləri ölçülmüşdür. Model üsulu və parallaksın tətbiqi üsulu ilə ulduzların fundamental parametrləri: effektiv temperaturları, səthində ağırlıq qüvvəsinin təcili, kütlə, radius və işıqlıqları təyin edilmişdir. Model üsulu ulduzların bir sıra fotometrik və spektral kəmiyyətlərinin müşahidə və nəzəri hesablanmış qiymətlərinin müqayisəsinə əsaslanır. Aşağıdakı kriteriyalardan istifadə edilir:

1. 
   Hidrogenin Balmer seriyasının xətlərinin müşahidə və nəzəri hesablanmış qiymətlərinin müqayisəsi
   
2. 
   [ç] – indeksinin müşahidə və nəzəri hesablanmış qiymətlərinin müqayisəsi
   
3. 
   Q - indeksinin müşahidə və nəzəri hesablanmış qiymətlərinin müqayisəsi
   
4. 
   Parallaksın tədbiqi
   

3. 
   DƏRC OLUNMUŞ ELMİ İŞLƏRİN XАRАKTERİSTİKАSI
   

2012- ci tədris ilində BDU – nun astrofizika kafedrasında 2 mövzu 3 iş üzrə elmi tədqiqat işləri aparılmışdır.

Bu işlər üzrə 1 beynəlxalq və 2yerli konfranslarda məruzə edilmiş və 15 elmi məqalə tezis çap edilmişdir.
Cədvəl 3.

№	Mövzunun Аdı	Jurnalın adı, tarixi, №-si, səhifəsi	Müəlliflər
	О волнах Моретона в атмосфера Солнца	Вестник БГУ, 2012, №1, 163-169	Д.М. Кули-Заде и др
	О природе волн Моретона в атмосфере Солнца	Вестник БГУ, 2012, №2, 163-169	Д.М. Кули-Заде и др
	HD 206731 (G8II) ulduzunun bəzi atmosfer parametrlərinin təyini	Bakı Universitetinin xəbərləri, 2012, №3, səh 161-165	C.M. Quluzadə Z.A. Səmədov
	Об особенностях профилей «b» линий MgI в спектре Проциона и Солнца,	Вестник БГУ, 2012, №4 (в печати)	Д.М. Кули-Заде М.М. Таиров
	Günəş alışmaları	Elm və Həyat, 2012 №2, səh, 190-201	C.M. Quluzadə
	The New Quantitative Method for Analisis of the Fine structure of the Fraunhofer Lines Profiles	International J.of Eng and siences (JENS), 2012, Vol 12, issul 01, p. 16-21	C.M. Kulizade R.A. Sartipzade M.M. Tairov
	Профили “b” линий MgI в спектре Солнца и Звезды Мaлого Пса	“Fizikanın aktual problemləri VII Respublika elmi konfransı, 26 noyabr, 2012, s. 18-19	C.M. Kulizade M.M. Tahirov K.İ.Alışeva
	HD217944 (G8IV) ulduzunun effektiv temperaturunun və səthində ağırlıq qüvvəsinin təcilinin təyini	“Fizikanın aktual problemləri VII Respublika elmi konfransı, 26 noyabr, 2012, s. 10-11	C.M. Quluzadə Z.A. Səmədov və b.
	Профили линий инфракрасного триплета CaII в спектре Солнца	Физика Солнца и 24 цикл, 2-8 сентября, 2012, c.20	Д.М. Кули-Заде и др
	Об особенностях профилей линий триплета MgI в спектре Солнца и Проциона	Физика Солнца и 24 цикл, 2-8 сентября, 2012, c.21	Д.М. Кули-Заде З.Ф.Шабанова М.М.Таиров
	Об особенностях профилей линий триплета MgI в спектре Солнца и Проциона	Вестник БГУ, 2012, №4 (в печати)	Д.М. Кули-Заде М.М. Таиров
	İl Cep spektrində hidrogen və helium xətləri	Bakı Universiteti xəbərləri, № 3, səh 166-178	N.Z. İsmayılov Z.F. Şabanova
	HD14662 (F7Ib) ulduzunun fundamental parametrlərinin təyini	Astronomiya jurnalı 2012, çapda	Z.A. Səmədov
	HD206731 (G8II) ulduzunun bəzi atmosfer parametrlərinin təyini.	Bakı Universiteti xəbərləri, № 3, səh 161-165	Z.A. Səmədov
	44Cyg (F5Iab) ulduzunun fundamental parametrlərinin təyini	Astronomiya jurnalı 2012, çapda	Z.A. Səmədov
	Prosion ulduzunun fundamental parametrlərinin təyini	Azərbaycan MEA Naxşıvan bölməsinin xəbərləri, 2012, çapda	Z.A. Səmədov
	HD 195593 (F5Iab) ulduzunun effektiv temperature və səthində ağırlıq qüvvəsi təcilinin təyini	“Fizikanın aktual problemləri”, 26 noyabr 2012-ci il, səh.11-13	Z.A. Səmədov və b.
	Variable Domain Eigenvalue Problems for the Place Laplace Operator with Density	Journal of Contemporary Applied Mathematics , V. 2, No 1, 2012, July ISSN 2222-5498, p.39-51	A.A.Niftiyev R.F.Efendiev K.İ.Alisheva

5. QRANTLAR ƏSASINDA YERİNƏ YETİRİLƏN ELMİ – TƏDQİQAT İŞLƏRİ

________________Bakı Dövlət Universiteti_________________________________

(ali təhsil müəssisəsinin adı)
Qrantlar əsasında yerinə yetirilən elmi-tədqiqat işləri (2012-ci il)

№	Layihənin adı	Layihənin rəhbərı	Donor təşkilat	Layihənin müddəti	Layihənin dəyəri
	1	2	3	4	5
	T Buğa və Ae/Be Herbig tipli ulduzlarda ulduzətrafı aktivlik	N.Z. İsmayılov	EİF	12 ay	18000 man

AR yanında EİF “T Buğa və Ae/Be Herbig tipli ulduzlarda ulduzətrafı aktivlik” mövzusunda bir illik grant alınmış və yerinə yetirilmişdir. Ümumi dəyəri 18000 AZN.

6. AMEA İLƏ ELMİ ƏLAQƏLƏR
Kafedrada alınan elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri Şamaxı Аstrofizika Rəsədxanasında istifadə olunur.
7. XARİCİ DÖVLƏTLƏRİN TƏHSİL VƏ ELMİ MÜƏSSİSƏLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLƏR

Kafedra İran İslam Respublikasının Təbriz Universiteti ilə, Tbilisi Universitetinin Astrofizika kafedrası ilə, Sankt Peterburq Universiteti ilə, Moskva Dövlət Universiteti ilə, Kiyev Dövlət Universiteti ilə, Harvard Universiteti ilə əməkdaşlıq edir.

8. ELMİ – TƏDQİQAT İŞLƏRİNİN NƏTİCƏLƏRİNİN TƏTBİQİ
Kafedrada alınmış elmi nəticələr dərsliklər, monoqrafiyalar, elmi məqalələr, doktor və magistr dissertasiya işləri yazılarkən istifadə olunur. Bu barədə elmi ədəbiyyatda kifayyət qədər istinadlar mövcuddur.
9. PATENT VƏ İNFORMASİYA İŞLƏRİ

2012-ci ildə patent alınmamışdır.

10. DÖVLƏT PROQRAMLARININ İCRASI:
Bakı Dövlət Universitetinin Fizika fakültəsinin Astrofizika kafedrası Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 4 may 2009-cu il tarixli 3072 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Proqrammı"nda nəzərdə tutulan tədbirlərin icrasında iştirak edir.
11. FAKÜLTƏDƏ KEÇİRİLMİŞ ELMİ KONFRANSLARIN, SEMİNARLARIN, SİMPOZİUMLARIN XARAKTERİSTİKASI
Kafedra əməkdaşları ümumi fakültə seminarında fəal iştirak edir. Fakültədə keçirilən “Fizikanın aktual problemləri” VII Respublika elmi konfransında kafedra əməkdaşları 3 elmi məruzə ilə çıxış etmişlər.
12. FAKÜLTƏDƏ ELMİ VƏ ELMİ - PEDAQOJİ KADRLARIN HAZIRLANMASI

Kafedrada 3 nəfər doktoranta rəhbərlik edilir. Onlardan biri İran vətəndaşıdır.

1. Sartipzadə R.Q. Elmi rəhbər.prof C.M. Quluzadə

2. Qədirova Ü. R. Elmi rəhbər. prof C.M. Quluzadə

3. Tahirov M.M. Elmi rəhbər. prof C.M. Quluzadə
13. DİSSERTASİYA MÜDAFİƏSİ VƏ DİSSERTASİYA ŞURALARINDA KAFEDRA ƏMƏKDAŞLARININ FƏALİYYƏTİ

Kafedranin 2 üzvü 02.2012 dissertasiya şurasının üzvüdür.

14. Tələbələrİn və Gənc tədqİqatçıların (Magİstranların) elmi – tədqİqat İşlərİ (konfransda İştirakı)

Kafedrada 6 magistrant vardır. Onlardan üçü I kursda, üçü II kursda oxuyur. Gənc tədqiqatçıların “Fizika və Astronomiya problemləri” VII Respublika elmi konfransında kafedranın magistrantları və aspirantlasrı məruzə ilə çıxış etmişdir.

Cədvəl 4.

№	Mövzunun adı	Jurnalın adı, tarixi, №-si, səhifəsi	Müəlliflər
	CaII – nin H və K xətlərinin emissiya komponentləri	Gənc tədqiqatçıların “Fizika və Astronomiya problemləri” Respublika elmi konfransının materialları. 19 may, Bakı-2012, səh. 13.	G.S. Bəhramova.
	Исследование ультрафиолетового спектра планетарных туманостей	Gənc tədqiqatçıların “Fizika və Astronomiya problemləri” Respublika elmi konfransının materialları. 19 may, Bakı-2012, səh. 14.	Яшонкова Г.С., Алили А.Г.
	HD14662 (V440 Per) ulduzunun fundamental parametrlərinin təyini	Gənc tədqiqatçıların “Fizika və Astronomiya problemləri” Respublika elmi konfransının materialları. 19 may, Bakı-2012, səh. 15.	Həsənova F.G.
	Prosion spektrində MgI triplet xətlərinin profillərinin spektrofotometrik xarakteristikalarının təyini	Gənc tədqiqatçıların “Fizika və Astronomiya problemləri” Respublika elmi konfransının materialları. 19 may, Bakı-2012, səh. 16.	Məlikova N.A.
	ifrartnəhəng ulduzunun atmosferinin tədqiqi	Gənc tədqiqatçıların “Fizika və Astronomiya problemləri” Respublika elmi konfransının materialları. 19 may, Bakı-2012, səh. 17.	Əhmədova F.H.

15. ELMİ AVADANLIQLAR HAQQINDA MƏLUMAT
2013- cü ildə 2 müasir güclü kompyuter, 1 proyektor və 1 elektron ekranı alınmasına ehtiyac vardır.

16. ƏSAS NƏTİCƏLƏR VƏ TƏKLİFLƏR

16.1. Nəticələr
1. Günəş spektrindəCaII-nin infraqırmızı triplet xətlərinin profillərinin spektrofotometrik xarakteristikaları (ekvivalent enləri, yarımenləri, dörddəbir enləri və mərkəzi dərinlikləri) yüksək dəqiqliklə təyin edilmişdir.

2. 44Cyg (F 5Iab), HD217944 (G8IV), HD206731 (G8II), HD14662 (F7Ib) ulduzlarının model üsulu ilə fundamental parametrləri (effektiv temperaturları, ağırlıq qüvvəsinin təcili, kütlə, radius və işıqlıqları təyin edilmişdir.)

3. Planetar dumanlıqların spektrləri alınmış və tədqiq edilmişdir.


16.2. Təkliflər
Astrofizika kafedrasına 2 müasir güclü kompyuter, 1 proyektor və 1 elektron ekranı alınması təklif olunur.