Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика
249
дахили инвестисийа цчцн ейни, стабил шяраит йарадылмасы щесаб
олунур. Инвестисийанын юлкя цчцн сямярялилийи артырмаг вя игти-
сади тящлцкясизлийи тямин етмяк цчцн инвестисийа хяритяси вя
мцвафиг гайдалар системи йарадылмалы вя елан едилмялидир.
Хариcи инвестисийанын стимуллашдырылдыьы вя гадаьан олундуьу,
аз сямяряли щесаб олунан тятбиг сащяляри дювлят тяряфиндян игти-
сади сийасятя мцвафиг мцяййянляшдирилмялидир. Хариcи инвести-
сийанын коммерсийа кредити ясасында cялб олунмасы эениш
инкишаф етдирилмялидир. Гейд етмяк важибдир ки, юлкямиздя бу
сащядя апарылмыш ишляр дцнйада ян жядбедижи нцмуняляр сыра-
сындадыр. Бунун сцбуту юлкянин инвестисийа рейтингинин ардыжыл
йцксялмяси щесаб едиля биляр.
2. Дцнйа тясяррцфат системинин институтсионал вя функсио-
нал бюлмяляри кясиминдя фяалиййят стратеэийасы:
- икитяряфли дювлятлярарасы ялагялярин гаршылыглы файда яса-
сында даща да эенишляндирилмяси вя инкишаф етдирилмяси;
- Азярбайcанын милли мянафеляриня cаваб верян бейнял-
халг вя реэионал, сащя вя функсионал характерли игтисади бирлик-
ляря вя тяшкилатлара дахил олмагла онларын ишиндя фяал иштиракын
тямин олунмасы. Бейнялхалг вя реэионал игтисади бирликляря вя
тяшкилатларла ишин игтисади сямярялилик цзяриндя гурулмалы вя беля
тяшкилатлара гошулма просесиндя Азярбайcан цчцн кечид игтиса-
диййаты олан юлкяляря верилян эцзяштляр системинин эенишлян-
дирилмясиня наил олмаьа чалышмаг сон дяряжя мцщцм мяся-
лялярдян биридир;
- трансмилли кооперасийаларла ямякдашлыьын гаршылыглы фай-
да ясасында эенишляндирилмяси, илк нювбядя, ТМК дахили базар-
ларын имканларындан эениш истифадя олунмасы вя с.
3. дцнйа базарында юлкянин мювгейинин мющкямлянди-
рилмяси стратеэийасы:
-
ихраc олунан хаммалын вя аралыг мящсулларын юлкя дахи-
линдя емал олунараг дцнйа базарына ликвидли вя рягабятя
давамлы сон мящсул кими чыхарылмасы;
Расим Щясянов
250
- хариcи базарларда милли ихраcчыларын мянафеляринин го-
рунмасы тядбирляри, о cцмлядян, ихраc рискляринин сыьорталан-
масы системинин формалашдырылмасы;
- ихраcын стимуллашдырылмасы вя хариcи игтисади ялагялярин
мцтярягги формаларынын тятбигинин эенишляндирилмяси;
- игтисади резидентлярин дцнйа базарына чыхышынын там либе-
раллашдырылмасы вя с.
4. Юлкянин милли марагларына вя эеосийаси шяраитя мцвафиг
хариcи игтисади тящлцкясизлик стратеэийасынын формалашдырылмасы:
Hесаб olunur ki, ки, ислащатлар шяraitdя юлкянин xarici игтисади
тящлцкясизлик консепсийасы ашаьыдакы истигамятляря йюнял-
дилмишдир.
а) Xarici игтисади тящлцкясизлик системинин тяшкилати-струк-
турунун tяkmillяшdirilmяsi;
- юлкядя игтисади фяалиййятин тянзимлянмясинин щцгуги-
норматив базасынын бейнялхалг щцгцг нормаларына вя дцнйа
практикасына уйьунлашдырылмасы вя онун тамамланмасы;
- ихраcын инкишафыnыn дювлят програмынын щазырланmasы, o
cцmlяdяn, ихраcын кредитляшдирилмяси вя сыьорталанмасы систе-
минин йарадылмасы;
- идхалын тариф тянзимлянмяси системинин вя верэийя cялбет-
мя системинин дахили базары вя игтисади шяраити нязяря алынмагла
тякмилляшдирилмяси;
- юлкяйя идхал олунан малларын техники тящлцкясизлийиня
нязарят системинин бейнялхалг стандартлара уйьун олараг гу-
рулмасы;
- ихраcа вя валйутайа нязарят системинин тякмилляшдирил-
мяси vя с.;
- дцнйа тясяррцфат конйунктурасынын инкишафынын излян-
мяси вя тиcарят ялагяляриндя ондан истифадя механизминин йара-
дылмасы;
б) xarici игтисади тящлцкясизлик консепсийасынын елми
идеолоэийасынын щазырланмасы.
Бу вязифялярин щялли конкрет олараг ашаьыдакылара тязащцр
едир:
Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика
251
- Эюмрцк ишинин tяkmillяшdirilmяsi. Эюмрцк nяzarяti
mцhцm iqtisadi tяnzimlяmя alяti kimi юlkя iqtisadiyyatыnыn
dюvlяt idarяetmя sisteminя daxil olan aparыcы tяnzimlяyici va-
sitяlяrdяn biridir. Bu sistem щазырда яsasяn, ики мцщцм вязи-
фяни щяйата кечирир. Биринcиси, юлкянин хариcи игтисади ялагяляри,
ясасян дя мящсул вя хидмятлярин юлкя яразисиня апарылыб эяти-
рилмяси васитясиля щяйата кечирилян ялагялярдя мцяййян олунмуш
гайда-ганунлара ямял едилмясиня нязарят етмякля юлкя игтиса-
диййатына мцмкцн мянфи тясирлярин гаршысыны алмаг, икинcиси ися
эюмрцк рцсумлары вя верэиляри васитясиля дювлят бцдcясиня
вясаит дахил олмасыны тямин етмякдян ибарятдир.
- Лакин нязяря алмаг важибдир ки, щазырки шяраитдя эюирцк
фяалиййятинин игтисади фяалиййятдя функсионал тянзимляйижи ро-
лунун артырылмасы даща мягсядяуйьундур. Она эюря дя, фикри-
мизжя, инди ясас диггят gюмрцк тарифляри вя рцсумларынын дяря-
cяляринин мцяййянляшдирилмяси мейарларынын щазырланмасы,
чцнки дахили базарын горунмасы юлкя игтисадиййатынын баь-
ланмасына эятирмямялидир. Ейни заманда хариcи малларын вя
гиймятлярин юлкянин тясяррцфат конйунктуруна щялледиcи тясир-
етмя имканына йол вермяк олмаз. Она эюря дя gюмрцк тарифля-
ринин дяряcяляри ейнитипли мящсуллар цчцн юлкялярарасы, мцхтялиф
типли мящсуллар цчцн ися дахили мцгайисяли хярcляр вя мян-
фяятлилик эюстяриcиляри ясасында щазырланмалыдыр;
- Tяdiyyя балансынын тяртибi методикасынын tяkmillяш-
dirilmяsi. Мяrkяzi Банкда тяртиб едиляn son illяrin tяdiyyя ба-
лансы иля Дювлят Статистика вя Эюмрцк комитяляринин ейни пара-
метрляр цзря мцхтялиф эюстяриcиляр вермяси TБ-нин тяртиби
tяcrцbяsinin игтисади сийасят принсиплярiля узлашмадыьыны gюs-
tяrir. Tяdiyyя балансынын дцзэцн тяртиби вя хариcи борcларын
идаря олунмасы ихраc вя валйутайа етибарлы нязарят системинин
йарадылмасыны зярури едир. Tяdiyyя балансына дахил едилян пара-
метрляр Азярбайcан игтисадиййатынын ясас истещсал эюстяриcиляри
ясасында формалашдырылмалыдыр. Мясялян, yuxarыda qeyd edildiyi
kimi, БВФ тяклиф етдийи стабилляшдирмя сийасяти цчцн 2-3 айлыг
бейнялхалг ещтийатлар нормасы, cари щесаблар цчцн кясири юдямя
Расим Щясянов
252
габилиййятинин игтисади сийасятдя ясас щесаб едилмяси щалында
доьру олараг мягбул щесаб едиля билмяз;
- бейнялхалг игтисади, малийyя тяшкилатлары, хариcи юлкялярля иг-
тисади сазишлярин чярчивя мящдудиййятляринин мцяййянляшдирилмяси;
- хариcи борc сийасятинин мцяййянляшдирилмяси, боrc сийа-
сяти tяdiyyя балансынын прогнозлашдырылан сявиййяси иля мцяй-
йянляшдирилмялидир;
- игтисади интеграсийа сийасятинин щазырланмасы вя щяйата
кечирилмяси актив хариcи итисади фяалиййят принсипи ясасында гурул-
малы, Азярбайcанын тябии, игтисади cоьрафи потенсиалынын реал-
лашмасына вя юлкянин сийаси нцфузунун артмасына хидмят едир.
Хариcи игтисади тящлцкясизлийин тямин олунмасынын йухары-
да садаланан ясас истигамятляри щеч дя там дейил. Мясялян,
Азярбайcан цчцн ян ящямиййятли истигамятляр сырасында тех-
нолоjи, няглиййат, еколоjи тящлцкясизлийин тямин олунмасы da
ваcиб щесаб едиliр.
8. 4. Иqtisadi transformasiyasыnыn
analitik informasiya sistemi
8.4.1.
Makroиqtiсади вя сосиал инкишафын мониторинги
Трансформасийа дюврц йашайан игтисади системин ян ваcиб
хцсусиййятляриндян бири онун юзцнц тянзимлямя имканларынын
азалмасыдыр. Бунун сябяби ислащатлашдырманын мащиййяти иля
бирбаша баьлыдыр. Йяни, гябул едилмиш тясяррцфат механизми чяр-
чивясиндя формалашмыш систем дахили мцнасибятляр, ислащат просе-
синдя мяcбури дяйишмяляря мяруз галыр. Беля олан щалда ися сис-
тем йарадыcы факторлар арасындакы нисбятляр позулур вя бунунла
да юзцнцтянзимлямя механизми даьылыр.
Истянилян щалда трансформасийанын мягсядинин игтисади
системин мящсулдарлыьынын вя сямярялилийинин артырылмасы олду-
ьуну нязяря алсаг, бу просесин эедишатынын излянмяси вя гий-
мятляндирилмяси ваcибдир. Бу бир тяряфдян обйектив олараг йе-
ниляшмянин йаратдыьы чятинликлярин ашкарланмасы иля онларын йол
Dostları ilə paylaş: |