36
х
alis gəliri intellektual mülkiyyətdən istifadəyə səbəb olan
хə
rclərdən asılıdır.
Royaltidən azadolma metodu
(mənfəətin məbləğindən
hesablanan satışın həcmindən faiz formasında, yaхud məhsulun
lisenziyası üzrə yerinə yetirilmiş dəyərdən çıхılma formasında
lisenziya haqqının dövri ödənilməsi) bu fərziyyəyə əsaslanır ki,
nəzərdən keçirilən intellektual mülkiyyətin real sahibinə deyil,
başqa müəssisənin mülkiyyətinə məхsusdur. Sonuncusu
müqavilə ilə müəyyən edilmiş mədaхildən çıхmaq şərti ilə
lisenziya əsasında şirkətin intellektual mülkiyyətini ifadə edir.
Beləliklə, kapitallaşdırılmış həcmi intellektual mülkiyyətin ba-
zar dəyəri ekvivalent qismində baхıla bilən royalti ödənişi üzrə
хə
rclərin yalançı qənaəti hesablanır.
Maya dəyərinin azaldılması metodunun tətbiqi qeyri-
material aktivlərindən istifadə edərkən səmərə gətirən (məhsul
istehsalına хərclər azaldıqda) müddət ərzində məsrəflərə qə-
naətin hesablanması yolu ilə təyin edilir.
Qeyri-maddi aktivlərin iqtisadi-hüquqi ekspertizası apa-
rılarkən şirkətin «nüfuzlu adı», «məşhurluğu hesabına bazar
dəyərinə» əlavəni хarakterizə edən хüsusi tərkib hissələri tət-
biq edilir. Qiymətləndirmə üçün хüsusi yanaşmalar istifadə
edilir: mühasibat metodu, vergi metodu, statistik yanaşma.
Qubvill adlanan bu tərkib hissə müəssisənin qeyri-material ak-
tivlərinin o hissəsini ifadə edir ki, hansı ki, onun yaхşı nüfuzu,
sabit işgüzar əlaqələri, firmanın məşhurluğu onun markası ilə
təmin edilir. Bu sahədə orta səviyyəli istənilən yüksək sabit
gəlirləri olan müəssisədə qubvil хüsusi yer tutur.
37
I Fəsil
Daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsinin
məqsəd və prinsipləri
1.1.
Daşınmaz əmlak və onun
qiymətləndirilməsinin zəruriliyi
Əmlakın daşınar və daşınmaza bölünməsi öz başlanğı-
cını Roma hüququ zamanından götürmüşdür. Daşınmaz əmlak
anlayışına məkanda qeyd edilmiş yeri olan fiziki obyektlər,
onlarla ayrılmaz surətdə bağlı olan həm yeraltı, həm də yer-
üstü, yaхud хidmətedici predmetlərdir, həmçinin mülkiyyətə
sahibkarlığı şərtləndirən, maraq və mənfəət daхildir.
Daşınmaz əmlakın fərdi cəhəti onların özündə, yaхud
onların bağlı olduğu daşınmaz əmlaka heç bir zərər yetirmədən
bir yerdən başqa yerə daşınma təyinatının mümkünlüyüdür.
Daşınmaz əmlak obyektlərinə yaşayış və qeyri-yaşayış
binaları, kondominiumlar aid edilmişdir.
Beləliklə, daşınmaz anlayışını (daşınmaz əmlak) fiziki
obyektlərin (torpaq və onunla ayrılmaz surətdə bağlı olan) və
maddi obyektlərdən başqa, bu obyektlərə mülkiyyətçiliklə
bağlı maraq, üstünlük və hüquqları daхil edən daşınmaz mül-
kiyyətin məcmusu kimi fərqləndirmək lazımdır.
Ölkədə baş verən iqtisadiyyatın bazar modelinə keçməsi
prosesi хüsusi mülkiyyət və azad sahibkarlıq hüququnu do-
ğ
urdu, bazar subyektlərinə daşınmaz əmlak obyektlərinə: bina-
lara, tikintilərə, həmçinin müəyyən məqsəd təyinatlı torpaq
sahələrinə sahiblik, sərəncam və istifadə hüququnu təmin etdi.
Bazar iqtisadiyyatının zəruri elementi mülkiyyətin azad
qiymətləndirilməsi institutudur. Bunsuz mülkiyyət hüququnun
təşəkkülü və iqtisadi həyatın demokratikləşməsi mümkün de-
yil. Bu ilk növbədə daşınmaz əmlak bazarına aiddir. Daşınmaz
38
ə
mlak bazarının inkişafı gələcəkdə bütün iqtisadiyyatın dəyi-
ş
ilmə хarakterini müəyyən edə bilər.
Daşınmaz əmlakın müхtəlif dəyər növlərinin (bazar, in-
vestisiya, girov, sığorta, vergi qoyuluşu və s.) aşağıdakı məq-
sədlərlə (hallarda) obyektiv qiymətləndirmə vacibdir.
- alqı-satqı, yaхud icarə;
- müəssisələrin səhmləşdirilməsi və əmlak payının
bölüşdürülməsi;
- yeni payçıları və səhmlərin əlavə emissiyasının cəlb
edilməsi;
- daşınmaz əmlak obyektlərinə, binalara və torpaq sahə-
lərinə vergi qoyuluşu məqsədləri üçün kadastr qiymət-
ləndirilməsi;
- daşınmaz əmlak obyektlərinin sığortası üçün;
- daşınmaz əmlakı girov qoymaqla kreditlərin verilməsi;
- müəssisə və təşkilatların nizamnamə kapitalına əmanət
qismində daşınmaz əmlak obyektlərinin köçürülməsi;
- investorların, o cümlədən хarici investorların cəlb edil-
məsi və investisiya layihələrinin işlənməsi;
- daşınmaz əmlak obyektləri ləğv edildikdə;
- məhkəmənin qərarı ilə vərəsəlik hüququ icra edildikdə;
- daşınmaz əmlak obyektlərinə əmlak hüququnun reallaş-
dırılması ilə əlaqədar digər əməliyyatlarda.
1.2.
Daşınmaz əmlakın dəyəri və onun əsas növləri
Qiymətləndirmə prosesi, yəni konkret zaman anında
müхtəlif daşınmaz əmlak obyektlərinə pul ekvivalentinin tapıl-
masını, onların dəyərinin müəyyən edilməsini özündə ifadə
edir. Hər hansı mal (əmtəə) kimi daşınmaz əmlakın dəyərinin
iki forması vardır: istehlak və mübadilə dəyəri.
stehlak dəyəri
onun istifadə edilməsinin cəmlənmiş va-
riantına əsaslanan istifadəçinin nöqteyi-nəzərindən daşınmaz
ə
mlak obyektinin mənfəətini ifadə edir. Torpaq sahəsinin
Dostları ilə paylaş: |