Azərbaycan neft təsərrüfatı
Yüklə 96,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat siyahısı
- Некоторые вопросы технологической модернизации нефтеперерабатывающего комплекса ГНКАР
- Ключевые слова
- Some issues of technological modernization of SOCAR oil-refining complex B.S. Khidirov, N.G. Babayev
| “Azərbaycan neft təsərrüfatı”.-2015.-№1.-S.50-57. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkətinin neft emal kompleksində texnologiyanın modernləşdirilməsinın bəzi məsələləri
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti.
qərar almağa, nail oldum. O, sənayenin bütün sahələrini əhatə edirdi. Biz onu müzakirə edəndə mən öz nitqimdə bir neçə söz dedim.Dedim ki, biz bu proqramı yerinə yetirəndən sonra Azərbaycanda yüz illərdən bəri Qara şəhər adlanan şəhər ağaracaq, təmizlənəcək burada gül-çiçək əkiləcək və bu, Azərbaycanın gözəl bir güşəsinə çevriləcəkdir. Mən bu sözləri 1976-cı ildə demişəm. İndi mən xoşbəxtəm. Ona görə xoşbəxtəm ki, görürsünüz, 24, 25 il bundan öncə mənim qoyduğum səylər, həyata keçirdiyim tədbirlər öz nəticəsini verib və bəyan etdiyim sözlərin hamısı indi həqiqətə çevrilib, bu günün reallığıdır. ” Heydər Əliyev, 03 noyabr 2000-ci il. Məqalədə «Əsrin müqaviləsi»nin imzalanması ərəfəsində ümummilli liderimiz Heydar Əliyevin 1994- cü ilin 17 sentyabr ayında «Azərneftyanacaq» NEZ-da neftayıranlar ilə görüşü zamanı söylədiyi tövsiyələri sahənin gələcək inkişafı üçün fəaliyyət proqramı kimi qəbul edilmişdir. Bununla əlaqədar ölkəmizin neft emalı kompleksini daha da inkişaf etdirmək məqsədilə son 20 ildə aparılmış yeni qurğuların inşası bəzi mövcud qurğuların modernləşdirilməsi və s. tədbirlərin həyata keçirilməsi və bunların bütövlükdə neft emalı kompleksinin texniki-iqtisadi göstəricilərinə təsiri məsələlərinə baxılır. Açar sözlər: emal kompleksi, neft emalı zavodları, katalitik krekinq qurğusu, əmtəəlik benzin, neft məhsulları, istilik enerjisi, infrastrukturun təkmilləşdirilməsi.
Ölkəmizin neft emalı kompleksinə aid müəssisələrinin 1980-ci illərin sonlarında nəinki təkcə bizim respublikanın, hətta keçmiş Sovetlər İttifaqının iqtisadi potensialının artırılmasında əhəmiyyətli rolu olub. Həmin dövrdə ittifaq miqyasında emal edilən neftin 4.4 %-nin burada emal olunmasına baxmayaraq, sahə bir çox göstəricilərinə görə keçmiş ittifaqın neft emalı sənayesini qabaqlayırdı. Belə ki, respublikanın neft emalı zavodlarında (NEZ) katalitik krekinq və kokslaşdırma qurğularınin-neftin emalına nisbətən gücləri 2.2-3.6 dəfə çox olub. İttifaq miqyasında istehsal edilən məhsullardan B-91/115 növündən olan təyyarə benzinlərinin 21.2, etil mayesiz Aİ-93 növündən olan avtomobil benzinlərinin 50.3, neft koksunun 16, transformator yağlarının 38.5 və bütün sürtki yağların 13.9 %-i Bakı NEZ-lərində istehsal edilirdi. Bütün bunlar ulu öndər Heydər Əliyevin birinci dəfə respublikamıza rəhbərliyi zamanı onun şəxsi təşəbbüsü ilə inşa edilib müvəffəqiyyətlə fəaliyyətdə olan və hər birinin illik məhsuldarlığı 6.0 mln t olan iki neftin ilkin emalı, məhsuldarlığı1.0 mln t olan katalitik riforminq, 1.5 mln. t olan qudronun kokslaşdırılması, yağların istehsalı üçün hər birinin məhsuldarlığı 280-300 min t olan iki parafinsizləşdirmə və məhsuldarlığı 1.0 mln. t olan hidrogenlə təmizləmə qurğularının istismarı hesabına əldə edilmişdir. 1990-cı illərin əvvəllərində Sovet İttifaqının dağılması ilə əvvəlki iqtisadi əlaqələrin pozulması respublika sənayesinin digər sahələrində olduğu kimi neft email kompleksinin işinə də ciddi mənfı təsir göstərdi. Çünki о zaman Bakı zavodlarında emal olunan neftlərin 25 %- ni Rusiyadan və Qazaxıstandan daxil olan neftlər təşkil edirdi. 1993-cü ildən həmin kənar neftlərin əvvəlki əlaqələrə əsasən ölkəmizə gətirilməsi tamamilə dayandırıldı. Bundan başqa, həmin ildə 1990-cı ilə nisbətən respublikamızda neft hasılatı 18 %-ə yaxın azaldı. Nəticədə az vaxt ərzində zavodlarda neft emalı həcmi 39 % və təkrar emal [səh.50-51] qurğularının gücündən istifadə 43 %, avtomobil benzinləri istehsalı 28 %, kerosin və dizel yanacaqları istehsalı 39.4 % və sürtki yağları istehsalı isə 3.9 dəfə azaldı. Zavodlarda aşağı qiymətlə satışa göndərilən soba mazutunun istehsalı 49.4 %, neftin emal dərinliyi isə 47.3 %-ə yaxın təşkil etdi. 1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan neft emalı sənayesinin kompleks şəkildə yenidən qurulması məqsədilə Bakı neft emalı zavodunda (BNEZ) 1970-ci illərdən tikintisi yarımcıq qalmış Q-43-107 tipli müasir katalitik krekinq qurğusunun inşasını başa çatdırmaq üçün müəyyən işlər aparılırdı. 1993-cü ildə Heydər Əliyev ikinci dəfə respublikaya rəhbərliyə başladıqdan sonra qurğuda işlər sürətləndi və həmin ilin sentyabr ayında qurğu müvəffəqiyyətlə istismara verildi. 1994-cü ildə, yəni qurğunun istismarının birinci ilində 50 % məhsuldarlıqla işləməsinə baxmayaraq, onun əsas məhsulu olan yüksəkoktanlı benzin kamponentinin çıxımı əvvəlki qurğularla nisbətdə 8-10 % artdı və istifadə edilən bahalı katalizatorun sərfi
Göstəricilər Modernləşmədən əvvəl Modernləşmədən sonra Xammalın emalı, % 100.0
100.0 Açıq rəngli məhsullarin çıxımı, % 41.0 43.5
Vakum-qazoylun çıxımı, % 13.3
25.3 Məhsul istehsalına reagent sərfi, % 100.0 94.0
Yanacaq və enerji sərfi, % 100.0
88.0 Məhsulların fondtutumu, % 100.0 98.0
İstehsal olunmuş məhsulların maya dəyəri, % 100.0
92.0
isə 3-4 dəfə azaldı. Bu və digər üstünlüklər nəticəsində zavodda istehsal olunmuş benzin komponentinin maya dəyəri 19 % azalmış və əmtəəlik Aİ-92 benzinin həcmi iki dəfə artmışdır. Ölkəmizin neft hasilatı sahəsində yaranan problemlər tam aydınlaşdıqdan sonra ulu öndər Heydər Əliyev neft emalındakı vəziyyətlə yaxından tanış olmaq məqsədilə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ərəfəsində 1994-cü ilin sentyabrın 17-də hazırda onun adını daşıyan BNEZ-ə görüşə gəldi. Zavodun idarə həyətinin ərazisinə toplanmış neftayıranların nümayəndələri və görüşə dəvət olunmuş qonaqlarla qısa tanışlıqdan sonra, əvvəllər onun rəhbərliyi ilə tikilib istismara verilmiş qurğuların işi ilə maraqlandı, ilkin emal, katalitik riforminq və katalitik krekinq qurğularında çalışan əməkçilərlə görüşdü. Həmin görüşlər zamanı bu qurğuların tikintisinin çox çətinliklə baş tutduğunu iştirakçıların nəzərinə çatdıraraq onların istismarının daha da yaxşılaşdırılması üçün öz tövsiyələrini verdi. ED-AVT-6 ilkin emal qurğusu ərazisində burada toplanmış neftayıranlara müraciət edərək Heydər Əliyev dedi: “Xatırlayıram ki, bu qurğu 1976-cı ilin oktyabrında istifadəyə verilib. О vaxt biz burada böyük bir mitinq də keçirdik. Demək bu qurğu 18 ildir ki, işləyir... Mən də sizinlə, Azərbaycanın neftçiləri, zəhmətkeş adamları, vətənpərvər insanları ilə fəxr edirəm. Doğrudur, belə qurğuların inşası, avadanlıq gətirilməsi, layihələrin hazırlanması üçün mən çalışmışam. Amma bütün bunlar sizin əllərinizlə yaradılıb. Ona görə mən də sizinlə fəxr edirəm, çünki xalqımız belə böyük işləri görməyə qadirdir. Xalqımızin içərisində əməksevər, vətəninə sadiq adamlar çoxdur və onlar xalqın böyük əksəriyyətini təşkil edirlər. Mən sizi görəndə sevinirəm, ürəyim dağa dönür. Düşünürəm ki, çəkdiyim zəhmət əbəs deyil, xalqımız üçündür...”. Heydər Əliyevin zavoda gəlişindən ruhlanan neftayıranlar onun tövsiyələrini gələcək inkişaf üçün proqram kimi qəbul edərək NEZ-lərdə irimiqyaslı tədbirlər görüldü. Belə ki, BNEZ-in əməkçiləri ilk növbədə istismara başladığı vaxtdan layihə qüsurları ilə işləyən və müəssisənin iqtisadiyyatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən ED-AVT-6 qurğusunun modernləşdirilməsinə başladılar. Bunun üçün qurğunun 20 il ərzində istismarı nəticəsində köhnəlmiş əsas texnoloji avadanlıqların dəyişdirilməsi üçün, yeni avadanlıqların, nəzarət- ölçü cihazlarının və avtomatik idarəetmə vasitələrinin alınması məqsədilə Almaniyanın “Qrimma” firması və qurğunun vakuum bölməsınin təkmilləşdirilməsi üçün isə İtaliyanın “Qlitç” fırması ilə müqavilələr bağlandı. 1996-1998-ci illərdə zavodun əməkdaşları həmin müqavilələrdə nəzərdə [səh.51-52] tutulmuş tədbirləri müvəffəqiyyətlə başa çatdıraraq qurğunun köhnəlmiş əsas avadanlıqları yenisi ilə və vakuum bölməsində «boşqab» adlanan hissələr çox əhəmiyyətli paket halında müasir «boşqablar» ilə əvəz olundu. Daha sonra həmin qurğunun vakuum bölməsinin səmərəliyini daha da yaxşılaşdırmaq məqsədilə 1999-cu ildə Rusiyanın “NPT. Corp. LTD” fırması ilə növbəti müqavilə bağlandı. Bu müqaviləyə uyğun olaraq qurğunun vakuum blokunda “vakuum hidrosirkulyasiya” aqreqatı əsasında vakuum sistemi təkmilləşdirildi. О dövrün məlumatlarına əsasən aparılmış hesablamalara görə, ED-AVT-6 ilkin emal qurğusunun modernləşdirilməsinin texniki-iqtisadi göstəricilərə təsiri nəticələri cədvəl 1-də verilir. Cədvəl 1-dən görünür ki, yenidənqurma işlərindən sonra qurğuda açıq rəngli məhsulların və katalitik krekinq qurğusu üçün əhəmiyyətli xammal olan vakuum-qazoylun çıxımları xeyli artmışdır. Cədvəl 2 Göstəricilər Modernləşmədən əvvəl Modernləşmədən sonra Emal edilən xammal, %: 100.0
100.0 ED-AVT-6 qurğusundan 75.0 100.0
təkrar emaldan 25.0
- Emal edilen xammalın maya dəyəri, % 100.0 90.0
Katalitik krekinq qurğusunda istehsal olunan məqsədli məhsulların maya dəyəri, % 100.0 88.0
Son illərdə həmin qurğuda vakuum-qazoylun istehsalı 29-31 % təşkil edir. Bütün bunların nəti-cəsində zavodda neftin ilkin emalı zamanı məqsədli məhsul istehsalına sərf edilən reagentlərin miqdarı 6 %, yanacaq və enerji resurslarının sərfi 12 % və istehsal edilən məhsulların maya dəyəri isə 8 %-ə qədər azaldı. Göstərilən tədbirlərin istehsalata tətbiqi nəticəsində ED-AVT-6 qurğusunda əvvəlki illərdəkinə nisbətən eyni həcmdə xam neftin emalından alınmış neft məhsullarının, həmçinin vakuum-qazoylun miqdarı xeyli artdı. Bu, zavodun digər mürəkkəb qurğularından biri olan katalitik krekinq qurğusunun xammal ilə təchizatını olduqca yaxşılaşdırdı. Belə ki, əvvəllər zavodun ilkin emal qurğusundakı mövcud problemlər səbəbindən katalitik krekinq üçün tələb edilən həcmdə vakuum-qazoyl istehsalı mümkün olmurdu. Buna görə zavodun əməkçiləri qurğunun xammalla, yəni vakuum-qazoylla təminatını yaxşılaşdırmaq məqsədilə alternativ mənbələrdən istifadə edirdilər. 1993- 1996-cı illərin hesabat məlumatlarına görə, zavodun katalitik krekinq qurğusunda emal olunmuş xammalın 25- 28 %-i həmin alternativ mənbələr hesabına təmin edilirdi. Bununla əlaqədar əksər hallarda zavodun krekinq qurğusunda xammalın keyfıyyətində və həm də onun maya dəyərində müəyyən mənfı dəyişikliklər baş verirdi. Zavodun ilkin emal qurğusunda modernləşdirmə işləri tam başa çatdıqdan sonra krekinq qurğusu yalnız ilkin emal prosesindən alınmış vakuum-qazoyl ilə təchiz edilməyə başladı. Katalitik krekinq qurğusunun xammal ilə təchizatının yaxşılaşdırılmasının qurğuda alınmış məhsulların iqtisadi göstəricilərinə təsiri cədvəl 2-də əks olunub. Modernləşdirildikdən sonra krekinq qurğusunda nisbətən yüksək maya dəyərinə malik, alternativ üsulla alınmış vakuum-qazoyldan istifadə tam dayandırıldı. Bundan sonra katalitik krekinq qurğusunun vakuum-qazoyl ilə təchizatı yaxşılaşmış, onun maya dəyəri 10 %-ə və burada alınmış bütün məqsədli məhsulların maya dəyəri isə 10-12 %-ə kimi azalmışdır. 1990-cı illərin əvvəllərində zavodda istehsal olunmuş bütün dizel distillatı zavod ərazisindən xeyli uzaqda, keçmiş Ə.Qarayev adına zavodun ərazisində, 34-35 il istismar nəticəsində fıziki və mənəvi aşınmaya məruz qalmış qurğularda, reaktiv mühərrik yanacağı isə zavodun ərazisində qələviləşdirilirdi. Bunun nəticəsində il ərzində orta hesabla 20-21 min t-a yaxınm qələvi tullantısı Xəzərə axıdılaraq ekoloji problemlər ilə yanaşı, dizel distillatının zavoddan kənara nəqli müəssisədə əlavə məhsul itkisi və əməliyyat xərclərinin yaranmasına da gətirib çıxarırdı. Bu problemin həlli və ümumiyyətlə zavodda istehsal edilən bütün yanacaq komponentlərinin təmizlənməsi üsulunu təkmilləşdirmək məqsədilə 1996-cı ildə ABŞ-ın “Merikem” fırması ilə dizel yanacağı, kerosin, birbaşa qovulmuş benzinlərin təmizlənməsi və bunun da nəticəsində alınmış qələvi tullantıların təkrar emalı yolu ilə naften turşularının istehsalı ilə bağlı texnoloji sənədləri və fırmaya məxsus avadanlıqların alınması üçün müqavilə bağlandı və 2000-ci ildə bu [səh.52-53] avadanlıqların quraşdırılmasına başlandı. 2001- ci ilin birinci rübündə müqavilədə nəzərdə tutulmuş bütün işlər vaxtından xeyli əvvəl tam olaraq yerinə yetirildi. Bundan sonra yanacaqların təmizlənməsi ilə yanaşı, yaranan qələvi tullantılarının yeni işə salınmış Merikon qurğusunda təkrar emalı ilə zavodda ilk dəfə xam naften turşusunun istehsalına başlandı. Bu zaman Heydər Əliyev adına BNEZ-in potensial imkanından 45-47 % aşağı işləməsinə baxmayaraq, həmin tədbirin tətbiqi nəticəsində əmtəəlik məhsulun həcmi 1.7 % artdı və istehsal olunmuş məhsulların maya dəyəri 0.8 % aşağı düşdü. Hazırda 1t xammala görə əməliyyat xərcləri digər yanacaqtəmizləmə qurğularına nisbətən 42-48 % aşağı olan bu qurğuda reaktiv mühərrik yanacağının təmizlənməsi müvəffəqiyyətlə davam etdirilir. Q-43-107 tipli katalitik krekinq qurğusu 1993-cü ilin sonlarında inşa edilib istifadəyə verilməsinə baxmayaraq, tikintisi 1980-ci illərin ortalarında tərtib olunmuş layihəyə əsasən yerinə yetirildiyindən onun idarəetmə sxemi dövrün tələblərinə cavab vermirdi. Belə ki, onun layihə üzrə idarəetmə sistemini “pnevmatik” elementlər əsasında qurulmuş cihazlar təşkil edirdi. Həmin cihazların dəqiqliyinin aşağı olması avtomatik tənzimləmə dövrlərində gecikmənin yüksək olması kimi çatışmazlıqlar müşahidə olunurdu. Bunları nəzərə alaraq, 1999-cu ildə ABŞ-ın “Honevel” firması ilə bağlanmış müqaviləyə əsasən mürəkkəb idarəetmə parametrlərinə malik Q-43-107 tipli katalitik krekinq qurğusunun avtomatik idarə olunması üçün TDS-3000 avtomatik idarəetmə sistemi müvəffəqiyyətlə istehsalata tətbiq olundu. Yeni sistemin katalitik krekinq qurğusunda tətbiqi istehsal olunmuş yüksəkoktanlı benzin komponentinin istehsalını 1-1.5 %-ə kimi artırdı ki, bu da 20-30 min t yüksəkoktanlı əlavə benzin istehsalı deməkdir. Neft emalı kompleksində mövcud olan müxtəlif istilik mənbələrindən səmərəli istifadə olunmasında istilik axınları ilə yanaşı, texnoloji qurğularda quraşdırılmış utilləşdirmə qazanlarının istismarı əhəmiyyətli rol oynayır. 1990-1996-cı illərdə aparılmış araşdırmalar göstərdi ki, Heydər Əliyev adına BNEZ-də utilləşdirmə qazanları uzun müddət potensial imkanlarından olduqca aşağı səviyyədə istismar olunurdular. Bunu nəzərə alaraq, zavodda 1995-ci ildən başlayaraq, bir çox təkmilləşdirmə işləri ilə yanaşı, istilik axınlarından istifadə təkmilləşdirilmiş və utilləşdirmə qazanlarında keyfiyyətli bərpa işləri aparılmış, bütün qurğuların utilləşdirmə qazanlarında su buxarı istehsalı yüksək səviyyədə bərpa olunmuşdur. Bunun nəticəsində istilik enerjisi təchizatı xeyli yaxşılaşmışdır. Təkmilləşdirmədən əvvəl və sonrakı dövrdə zavodun istilik enerjisi ilə təchizatını xarakterizə edən məlumatlar cədvəl 3-də verilir. Cədvəl 3-dən görünür ki, istilik axınlarının enerjisindən istifadə yüksəlmiş və qurğuların utilləşdirmə qazanlarının işinin təkmilləşdirilməsi zavodda istilik sərfini və onun quruluşunu olduqca yaxşılaşdırmışdır. Bütün bunların nəticəsində za- Cədvəl 3 Göstəricilər İllər 1994
1995 1997
1998 2000
2004 Bir ton neftin emalina cemi sərf olunan istilik, %: 100 53
47 38
31 28
BNEZ istehsali 9 22 25 35
38 100
Kənardan alınmış 91
78 75
65 62
0
Göstəricilər İllər üzrə hidrogenlə təmizləmə qurğusunun istehsal həcmi 2002 2003
2006 2010
2012 Qudron emalı, t 1.0 1.0
1.0 1.0
1.0 Əmtəəlik məhsullar, t:
kokslaşma benzini 0.155 0.146
0.16 0.142
0.134 koks
0.162 0.170
0.147 0.248
0.242 ' ağır qazoyl 0.298 0.298
0.172 0.004
0.049 Məişət soba yanacağı 0.269 0.286
0.059 - - Hidrotəmizlənmiş dizel yanacağı - - 0.348 0.457
0.412 [səh.53-54]
vodda 1t neftin emalina istilik enerjisi sərfı əvvəlkinə nisbətən 3.6 dəfə aşağı düşmüş və kənardan baha qiymətə alınan istilik enerjisinin miqdarı ardıcıl azalaraq 2004-cü ildən tam dayandırılmışdır. Əvvəllər texnoloji qurğuların normal istismarı üçün əhəmiyyətli rola malik inhibitor və deemulqatorların əksəriyyəti kənardan valyuta ilə alındığından daima müxtəlif problemlər yaranırdı. Bunu nəzərə alaraq, zavodun mütəxəssisləri 1990-cı illərin ortalarında respublikada yerli xammal əsasında reagent istehsalının təşkili üçün Milli Elmlər Akademiyasının Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu ilə birgə əməkdaşlığa başladı. Nəticədə çox qısa müddətdə institutun təcrübə bazasında yerli xammal əsasında inhibitor və deemulqatorların istehsalına başlandı və 1995-ci ildən BNEZ-in ED-AVT-6 qurğusunda “Kaspi-X” və “Kaspi” inhibitorları və 1998-ci ildən “Xəzər” deemulqatoru müvəffəqiyyətlə istehsalata tətbiq olunaraq, xaricdən alınan Proxolit və Yunikor kimi reagentlərin zavodda istifadəsi tamamilə dayandırıldı. 2013-cü ilin faktiki məlumatlarına görə, respublika NEZ-lərində 1.8 min t-dan çox yerli reagentlərdən istifadə olunub. 2003-cü ilin ikinci yarısında Heydər Əliyev adına BNEZ-in rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə 1993-cü ildən obyektiv səbəblərlə əlaqədar işləməyən vakuum-qazoylun hidrogenlə təmizləmə qurğusunda dizel yanacaqlarının keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və resursunu artırmaq məqsədilə yanacaqların təmizlənməsi üçün modernləşdirmə işlərinə başlandı və zavod üçün böyük texniki-iqtisadi əhəmiyyətə malik həmin tədbirin tətbiqi nəticəsində 2004-cü ilin aprel ayından yanacaqların təmizlənməsi mümkün oldu. Bu tədbirdən sonra hidrogenlə təmizləmə qurğusunda dizel distillatı ilə yanaşı, kokslaşma qurğusunda alınan yüngül qazoyldan zavodda əlavə olaraq yüksək keyfıyyətli dizel yanacaqlarının istehsalına başlandı. Zavodda qudronun təkrar emalından alınmış məhsulların istehsal göstəriciləri cədvəl 4-də verilir. Cədvəl 4-dən görünür ki, 2006-cı ildən başlayaraq, zavodda 11 qudronun emalından 0.398-0.457 t dizel yanacağı istehsal olunmuşdur. Beləliklə, son 10 ildə kokslaşdırma qurğusunda qudrondan istehsal olunmuş yüngül qazoyldan 3 mln. t-a yaxın Avro-3 standartının tələblərinə cavab verən dizel yanacağı istehsal edilmişdir. 1990-cı illərin əvvəllərində “Azərneftyağ” NEZ-də sürtki yağlarının istehsalı üçün tələb edilən distillatlar 25-30 il istismarda olan, mənəvi və fiziki aşınmaya məruz qalmış qurğularda istehsal olunduğundan keyfiyyətli yağ məhsullarının alınmasında problemlər yaranırdı. Bunu nəzərə alaraq zavodda emal edilən xam neftin potensialından istifadəni yaxşılaşdırmaq və sürtkü yağlarının keyfıyyətini nisbətən yüksəltmək məqsədilə 1994 - 1995-ci illərdə ABŞ-ın “Petrofak” və Cənubi Koreyanın “Laki-İnjinirinq” şirkətlərinin köməkliyi ilə qısa zamanda hər birinin illik məhsuldarlığı 2.0 mln. t olan iki müasir ilkin emal qurğusu istismara verildi. “Petrofak” qurğusunun texniki-iqtisadi göstəriciləri şəkil 1-də əks olunmuşdur. Şəkil 1-dən göründüyü kimi, «Azərneftyağ» [səh.54-55] zavodunda müasir qurğuların işə salınması ilə açıq rəngli məhsulların çıxımı 11, vakuum-qazoylun isə 12 % artmışdır, 1t xammala sərf edilən əməliy yat xərcləri yanacaq-enerji resursları hesabına 47, alınmış məhsulların maya dəyəri isə 18 % azalmışdır. 1990-cı illərin ikinci yarısından respublikada yaranmış siyasi sabitlik, iqtisadiyyatın inkişafındakı müsbət dəyişikliklər və infrastrukturun təkmilləşdirilməsi istiqamətində aparılan işlər neft bitumuna tələbatı artırdı. Bunu nəzərə alaraq, “Azərneftyağ” NEZ-də əvvəllər zavodun inkişafı üçün nəzərdə tutulmuş və illik məhsuldarlığı 250 min t olan bitum qurğusunun 1997-ci ildə tikintisinə başlanmış, 2000-ci ilin ikinci yarısında isə müvəffəqiyyətlə istismara daxil edilmişdir. Bundan başqa, zavodda soba yanacağının hazırlanmasında istifadə olunan və ucuz qiymətlə satılan qudrondan ildə 300-310 min t yüksək keyfıyyətli bitum istehsal edilərək istehlakçılara təhvil verilirdi. Son zamanlar zavodda istilik sisteminin təkmilləşdirilməsi məqsədilə aparılmış ardıcıl tədbirlər qurğularda istilik enerjisinin sərfini xeyli azaltmışdır. Bu tədbirlər nəticəsində təkcə son beş ildə zavodda emal olunmuş bir ton xam neftə sərf olunan istilik enerjisinin miqdarı 35 % aşağı düşmüşdür. Neft emalı zavodları arasında inteqrasiya daha da genişlənmişdir. Bunun nəticəsində əvvəlki illərdən fərqli olaraq, hazırda “Azərneftyağ” NEZ-də istehsal olunmuş bütün açıq rəngli distillatlar Heydər Əliyev adına BNEZ-in nisbətən müasir yanacaqtəmizləmə qurğularında təkrar emal olunaraq müvafıq mühərrik yanacaqları alınır. 1993-2000-ci illərdə neft emalı kompleksində texniki-iqtisadi göstəriciləri yaxşılaşdırmaq və emalın səmərəliyini artırmaq məqsədilə sahənin bir çox texnoloji qurğularında müxtəlif modernləşdirmə işləri aparılmasına baxmayaraq, о zaman mövcud olan ictimai-siyasi hadisələr neft emalının formalaşmış potensialından tam istifadə etməyə imkan vermirdi. Ölkəmizin yanacaq-enerji balansında yaranmış problemlərlə əlaqədər NEZ-lər payız-qış və qış-yaz aylarında mazut rejimində işləməklə qarşılaşırdılar. Buna görə də zavodlarda neftdən səmərəli istifadə göstəricisi, yəni neftin emal dərinliyi çox aşağı səviyyədə idi. О zaman Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Birinci vitse-prezidenti vəzifəsində çalışan ölkə başçısı İlham Əliyev dünya miqyasında neft-qaz istehsalının və istehsal olunan neft məhsullarının satış bazarlarında vəziyyətini dərindən təhlil edərək xam neftin və soba mazutunun qiymətlərinin mavi yanacaqdan baha olmasını nəzərə alaraq, NEZ-lərin mazut rejimindən imtina edilməsini və enerji istehsalı üçün sərf edilən soba yanacağının istehsalının formalaşmasında iştirak edən ağır qalıqların təkrar emal qurğularında emal etməklə qiymətli məhsulların istehsalının artırlmasını təklif etdi. Bununla da artıq istehsal olunmuş məhsulların ixrac olunmasını və ondan alınan vəsait hesabına Rusiya Federasiyasından təbii qazın idxalını əsas- [səh.55-56] landırdı . Bu tədbir 2000-ci ildən başlayaraq həyata keçirildi və artıq həmin il respublikamızm enerji sahəsi üçün 293.2 mln. m 3 qaz idxal olundu. Bunun və ölkəmizdə bünövrəsı ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş neft strategiyasının Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurlu icrası nəticəsində respublikanın yanacaq-enerji balansında yaranmış problemlər həll olundu və ölkəmizdə neft emalı kompleksinin imkanlarından səmərəli istifadə üçün münbit şərait yarandı. Beləliklə, göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə son 20 ildə 1994-cü illə müqayisədə neft emalının həcminin 30.2 % azalmasına baxmayaraq, benzin istehsalı 29.8 % və onun tərkibində A-92 və yüksək oktan ədədinə malik növlərin həcmi 38-dən 99.2 %-ə kimi artmışdır. Bundan başqa, kerosin və dizel yanacaqların həcmi 13 %, koks istehsalı 5.5 və bitum istehsalı isə 4.7 dəfə artdı. ARDNŞ-in bütün neft emalı kompleksində emal dərinliyi 38.2 % artırılaraq 2013-cü ildə 92.1 %-ə çatdırılmışdır. “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından ötən 20 il ərzində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə neft strategiyasının uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində emal kompleksində nəzərəçarpacaq müsbət dəyişikliklər baş vermişdir (şəkil 2). Ölkə başçısının məlum sərəncamı ilə keçmiş Sumqayıt “Azərikimya” Dövlət Şirkəti (DŞ) ARDNŞ-in tabeçiliyinə verildikdən sonra «Azərikimya» Istehsalat Birliyi (İB) təşkil olundu. Neft şirkəti rəhbərliyi sərəncamdan irəli gələn problemlərin həlli məqsədilə birliyin mütəxəssisləri ilə birgə Səthi aktiv maddələr, Sintezkauçuk, Üzvisintez və «Etilen-polietilen» zavodlarının fəaliyyətləri nəzərdən keçirildi. Araşdırma göstərdi ki, 2008-2009-cu illərdə “Azərikimya” DŞ-də istehal edilən bütün əmtəəlik məhsulun 71-75 %-i «Etilen- polietilen» zavodunda, 17-20 %-i isə həmin zavodda alınan propilen əsasında digər iki müəssisədə istehsal olunub. Bunu nəzərə alaraq, İB-nin əsas sahələrdə texniki-iqtisadi göstəriciləri və strukturunu yaxşılaşdırmaq üçün tədbirlər həyata keçirilməyə başlandı. Belə ki, son 3-4- ildə müxtəlif ekoloji və sosial tədbirlər ilə yanaşı, “Etilen-polietilen” zavodunun piroliz qurğusunun xammalla təminatını nisbətən yaxşılaşdırmaq məqsədilə Heydər Əliyev adına BNEZ-də əmələ gələn quru və maye qazların Sumqayıta nəqli üçün iki qaz kəməri çəkilib, piroliz və polimerizasiya qurğularında təkmilləşdirmə işləri aparılıb. Yeni dövri susoyutma və azot-oksigen qurğuları inşa edilərək istismara verilib. Texnoloji qurğularda müasir DCS idarəetmə sisteminə keçirilib və İB- nin strukturu xeyli təkmilləşdirilib. Bütün bunların nəticəsində hazırda piroliz qurğusunda yüngül benzinlə yanaşı, NEZ-lərdə alınan quru və maye qazlar, propan-propilen və butan-butilen fraksiyaları müvəffəqiyyətlə emal olunur. 2008-2009-cu illərdəkinə nisbətən İB-nin EP-300 piroliz qurğusunda olefin karbohidrogenlərin xammaldan çıxımı 35-37 %-dən 43-43.6 %-ə qədər artmış və alınan etilen və propilenin istehsalına sərf edilən elektrik enerjisi 39.5, istilik enerjisi 35, kənardan alınaraq yandırılan təbii qaz 75 və dövri su isə 18.2 % azalmışdır. Hazırda emal kompleksinə aid bütün müəssələrdə texniki-iqtisadi göstəricilərin yaxşılaşdırılması və istehsal olunmuş məhsulların keyfiyyətinin artırılması məqsədilə ardıcıl iş aparılır.
1. Heydər Əliyev., 2010. Çıxışlar-nitqlər, bəyanatlar-müsahibələr, məktublar-məruzələr, müraciətlər- fərmanlar, c. 30. - Azərməşr, s.372. 2. Показатели работ нефтеперерабатывающей промышленности // Статистический бюллетень. - М.: ЦНИИТЭнефтехим, 1989, с. 7-8. 3. Abdullayev R.İ., Məmmədov D.N., İsmayılov M.İ., Xıdırov В.S., 2003. “Azərneftyanacaq” neft emalı zavodu 1953-2003-cü illərdə // Neft-kimya və neft emalı jurnalı, s. 16-19. 4. Abdullayev R.İ., Xıdırov B.S., 2003. Azərbaycan neftayırma sənayesində Azərneftyanacaq neft emalı zavodunun rolu. - Baki: Elm, 190 s. 5. Abdullayev R.İ., Məmmədov D.N., Xıdırov B.S., 2007. Azərbaycan neft emalı kompleksinin inkişafı // Azərbaycan neft təsərrüfatı, № 3, s. 58-61. 6. Abdullayev R.İ., Məmmədov D.N., İsmayılov M.İ., Xıdırov В.S., 2004. Bakı neft emalı zavodunda təkrar emal qurğularının istismarının yaxşılaşdırılması yolları // Azərbaycan neft təsərrüfatı, № 11, s. 44-47. 7.
Хыдыров Б., Бабаев H., 2013. Развитие нефтеперерабатывающего комплекса Азербайджанской Республики // Экономист, № 5, с. 54-57 . [səh.56-57]
Некоторые вопросы технологической модернизации нефтеперерабатывающего комплекса ГНКАР
Во время встречи с нефтепереработчиками накануне подписания «Контракта века» 17 сентября 1994
г. на
нефтеперерабатывающем заводе
«Азернефтянаджаг» рекомендации, данные общенациональным лидером Гейдаром Алиевым, были приняты в качестве программы для дальнейшего развития нефтеперерабатывающего комплекса страны. В этой связи рассмотрены вопросы влияния строительства новых и модернизации имеющихся технологических установок, а также ряда других мер на их технико-экономические показатели и в целом нефтеперерабатывающего комплекса за последние 20 лет.
Ключевые слова: перерабатывающий комплекс, нефтеперерабатывающие заводы, установка каталитического крекинга, товарный бензин, нефтяная продукция, тепловая энергия, совершенствование инфраструктуры
of SOCAR oil-refining complex B.S. Khidirov, N.G. Babayev
The recommendations given by national leader Heydar Aliyev in the meeting with oil refiners on the eve of “Contract of the Century” signing on September 17,1994 in oil refining plant “Azemeftyanajagh” were considered as a program for further development of oil refining complex of Republic. In this connection the questions of influence of construction of new and modernization of existing technological structures, as well as a number of other measures on their technical-economical indexes and oil refining complex on the whole for last twenty years have been considered.
infrastructure, gasoline ernergy. Yüklə 96,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|