Azərbaycan milli musiqi mədəniyyəti

Zərbi muğamlar Şifahi ənənəli Azərbaycan professional musiqisinda geniş yayılmış janrlardan biri da zarbi-muğamlardır. Muğam dəstgahları kimi Azərbaycan zərbi-muğamları da vokal-instrumental hissələrin müstəqilliyinə əsaslanan əsərlərdir. Zərbi muğamlar birhissəli kompozisiya təşkil edir. Zarbi-muğamlarda vokal musiqi instrumental müşayiətin dəqiq ölçülü fonuna əsaslanır. Melodiyanın ritmik dönümlərinin sərbəstliyi, metrik vurğuların elastikliyi bütün bunlar, zərbi-muğamların formalaşmasına böyük təsir göstərmiş, həmçinin bu janr Azərbaycan poeziyasının özünəməxsus məziyyətləri ilə zənginləşmişdir. Adətən, zərbi-muğamlar fəal-emosional səciyyəli, inkişaf etmiş kiçik həcmli instrumental müqəddimə ilə başlanır. Dəqiq ölçülü bu müqəddimənin musiqi ibarələri və ya cümlələri ilə əsas melodiya şərh edilir. Zərbi-muğamların vokal partiyasının musiqi məzmununu isə bütün forma boyu müxtəlif variasiyalı dəyişikliklə təkrarlanan musiqi ibarosi (çox zaman iki xanə) təşkil edir. Bütün zarbi-muğam boyu vokal partiya virtuoz səciyyəli instrumental epizod-rənglərlə növbələşir. «Arazbari», «Osmani» (Mani), «Ovşar», «Qarabağ şikəstəsi», «Kəsmə şikəstə»> və «Heydəri» zərbi-muğamlarıdır. Muğam sənətinin bütövlükdə terminologiyası kimi, zərbi-muğamların da adları müxtəlif məna kəsb edir. Bu terminlərdən bəziləri yer adı ilə («>), bəziləri isə ya şəxs adları (<«>, <, < ailəsinə daxil olan zerbi-muğamdır. <« zǝrbi muğamı «Mahur-hindi» muğam dəstgahının ayrı-ayrı melodik dönümlərini özündə cəmləşdirən sərbəst improvizəyə malikdir. Ölçüsü 2/4-dir. Arazbari. «Arazbari»> məhz «Şur» muğam ailəsinə daxil olan zərbi-muğamdır. O, yeddi əsas Azərbaycan lad-məqamından biri - şura söykənir.«Arazbarı»> əvvəl aşıq havası kimi təşəkkül tapmışdı. Sonralar xanəndələr onu zarbi-muğama çevirib öz repertuarlarına daxil etmişlər. Onun ölçüsü 3/4-dür. Tempi isə ağırdır. Dinləyicidə lirik, nikbin əhvali-ruhiyyə yaradır. O, bəzən xorla da oxunur. Mənsuriyyǝ. «Mənsuriyyə»> ərəbcə qələbə çalmış, üstün gəlmiş mənasını daşıyır. Ovşar zorbi-muğamı yeddi esas Azərbaycan lad-məqamından biri olan şüş ladında qurulmuşdur. Onun ölçüsü 4/4-dür.