Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. А. Bakixanov adına tariX İnstitutu sahiBƏ budaqova
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
| AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI A.А.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU SAHİBƏ BUDAQOVA NAXÇIVAN DİYARININ SİYASİ TARİXİ “Elm və təhsil” Bakı – 2014 Elmi redaktor: İsmayıl Hacıyev AMEA Naxçıvan bölməsinin sədri, akademik Rəyçilər: Nərgiz Axundova AMEA-nın müxbir üzvü İradə Bağırova tarix elmləri doktoru professor Budaqova Sahibə. Naxçıvan diyarının siyasi tarixi. Bakı, “Elm və təhsil”, 2014, 108 səh. Kitabda Naxçıvan xanlığı ərazisinin dəyişməsinə təsir edən siyasi hadisələr, xanlığın təşəkkül tarixi açıqlanır. Diyarın əhalisi, kənd təsərrüfatı, sənətkarlığın vəziyyəti baxımından, eləcə də həlledici əhəmiyyəti, şəhərlərin inkişaf tarixi təhlil edilir, əhalinin sosial və milli tərkibində siyasi baxımdan baş verən dəyişikliklər nəzərə çatdırılır. 2014 098 133 4504000000 N qrifli nəşr © «Elm və təhsil» 3 NAXÇIVAN DİYARININ SİYASİ TARİXİ YENİ TƏDQİQATDA Sahibə Budaqovanın “Naxçıvan diyarının siyasi tarixi” monoqrafiyasına ÖN SÖZ Azərbaycan tarixində mühüm bir mərhələ təşkil edən xanlıqlar dövrü bir sıra xüsusiyyətlərinə görə əvvəlki dövrlərdən fərqlənir. İlk növbədə Azərbaycan xalqı həmin dövrdə İran ərazisindən xilas olub öz dövlət müstəqilliyini bərpa etməsi ilə səciyyələnir. Dövlət müstəqilliyi feodal pərakəndəliyi for- masında əldə edilsə də dövlətçilik ənənələrinin dirçəldilməsi və inkişaf etdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Yeni yaranan Azərbaycan xanlıqları müstəqil və ya yarımmüs- təqil fəaliyyət göstərsələr də onlar dövlətlərə xas olan atributlara da malik idilər. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində xanlıqlar dövrü özünəməxsus yer tutur. Ona görə də Azərbaycan Respublikası öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdik- dən sonra xanlıqların tarixinə maraq artmış, Bakı, Quba, İrəvan, Naxçıvan, Qarabağ, Şəki, Lənkəran, Gəncə, Dərbənd... xanlıqla- rının tarixinə həsr edilmiş tədqiqatlar meydana çıxmışdır. Xan- lıqların tarixi ilə yanaşı, onların sosial-iqtisadi vəziyyəti, sənət sahələrinin inkişafı, əhalisi və etnik tərkibi, qarşılıqlı münasibət və əlaqələri, daxili və xarici siyasətləri və b. məsələlər də təd- qiqata cəlb edilmiş, əhəmiyyətli kitab və monoqrafiyalar, ümu- miləşdirici əsərlər yazılmışdır. Tədqiqat aparılan feodal dövlətlərindən biri də Naxçıvan xanlığıdır. Naxçıvan xanlığına aid F.Əliyev və M.Əliyevin, M.Quliyevin, N.Quliyevin əsərlərini xüsusi ilə qeyd etməliyik. Bu əsərlərdə Naxçıvan xanlığının yaranması, onun sosial-iqti- sadi vəziyyəti, xanlığın siyasi tarixi, əhalisi, Qafqazda hərbi- 4 siyasi mövqeyi və əlaqələri, Rusiya tərəfindən işğalı və b. məsələlər tədqiq edilmişdir. Naxçıvan xanlığının mövcud olduğu illərdə (1747-1828) Naxçıvan diyarının tarixi coğrafiyası haqqında da əsər nəşr edilmişdir. Əsərin müəllifi tarix üzrə fəlsəfə doktoru Sahibə İbrahim qızı Budaqovadır. Müəllifin bu əsəri tarixi-coğrafiyaya aid ilk tədqiqat əsərlərindən biridir. S.Budaqovanın yeni monoqrafiyası isə Naxçıvan xan- lığının siyasi tarixinə həsr edilmişdir. Əsərdə Naxçıvan xanlığının inzibati-ərazi quruluşu, xanlığın əhalisi və onun əsas məşğuliyyət sahələri, Naxçıvan xanlığının şəhər həyatı kimi məsələlərə diqqət yetirilmişdir. Naxçıvan xanlığının ərazisinə, onun inzibati ərazi böl- güsünə tədqiqatda əhəmiyyətli yer verilir. “Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri”nə görə diyarda 14 nahiyə var idi. Həmin nahiyələrin təhlili kitab müəllifinin də yekun qənaəti budur ki, Naxçıvan sancağının ərazisi XVI-XVIII əsrlərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisindən xeyli böyük olmuş, müasir Ermənistan Respublikasının bir sıra rayonlarının, o cümlədən Əzizbəyov, Yexeqnadzor, Cermuk, Sisyan və Mehri rayon- larının ərazisini də əhatə etmişdi. Naxçıvan xanlığının ərazi və inzibati bölgüsündə əsas dəyişikliklər 1797-ci ildən sonra baş vermişdi. S.Budaqova yazır ki, İran hakimiyyəti dövründə Naxçıvan xanlığı inzibati cəhətdən Naxçıvan və Ordubad tümənlərinə bölünürdü. 1797-ci ildən sonra Naxçıvan xanlığına daxil olan Mehri və Qafan mahalları İbrahim Xəlil xan tərəfindən işğal olunmuşdu. XIX əsrin əvvəllərində-xanlığın Ru- siya tərəfindən işğal edilməsi ərəfəsində Naxçıvan tüməni Nax- çıvan, Əlincə, Xok və Dərələyəz mahallarından, Ordubad tümə- ni isə Ordubad, Əylis, Dəstə, Cənnəb və Biləv mahallarından ibarət idi. Göründüyü kimi, tədqiqatçı Naxçıvan xanlığının ərazisinə və inzibati ərazi bölgüsünə aydınlıq gətirmişdir. Monoqrafiyada Naxçıvan xanlığının əhalisi, onun sayı və etnik tərkibi haqqında da bəhs edilmiş, ümumiləşdirmələr aparılmış və yekun nəticə çıxarılmışdır. Müəllif ilk mənbələrə, Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|