Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
edilən «Naxçıvanşah» və «Naxçıvanşahlıq» məsələlərinə bir daha nəzər salmağı, «Naxçıvanşah» adlandırılaıı Naxçıvan hakiminin müstəqil dövlət başçısı, yaxud Rəvvadi və ya Səddadi dövlətləri tərkibində olan feodal mülk sahibi olduğunu aydmlaşdırmağı vacib edir» (35, s. 66)- söyləyən akademik N.Vəlixanlınm fıkrincə Naxçıvan bu dövrdə Şəddadilər dövlətinin tərkibində əmirlik olmuşdur (35, s. 78). Ordubad şəhəri də həınin vaxt Naxçıvanşahlığın tərkibində Şəddadi hakimlərinə tabe olmuşdur. Təxminən 80 il mövcud olan «Naxçıvan şahhğ»m son dövrləri haqqıııda dəqiq məlumatlar olmasa da, məlumdur ki, ərazi 1064-cü ildə Səlcuqlar tərəfındən tutulur və bütün Naxçıvan ərazisi kimi Ordubad da Səlcuq imperiyasmın təsir dairəsinə düşür. Səlcuq imperiyasınm süqutundan soııra ərazi Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin tərkibinə daxil olur. XII əsrin otuzuncu illərində, 1136-cı ildə Şəmsəddin Eldənizin başçılığı ilo Azərbaycan Atabəylər dövləti yarandı. Ordubad ərazisi bu tarixdən 1225-ci ilədək, yəni Atabəylər dövlətinin süqutunadək onun tərkibində olmuşdur. 1221-ci ildə Azərbaycana soxulan monqol qoşunları Cəbə vo Subutaym başçılığı ilə Naxçıvan ərazisini, o cümlədən Ordubadı tuturlar. 1225-ci ildə isə bu ərazilər Xarəzmşah Məhəmmədin oğlu Cəlaləddin tərəfindən işğal edildi və Atabəylər dövlətinin vaıiığına son qoyuldu. 1231-ci ildə monqol sərkərdəsi Cormoqon noyonun başçılığı ilə Azərbaycana hücum edən monqol qoşunları bir sıra yeıiəri, o cümlədən Ordubad şəhərini işğal etdilər. Ordubad şəhəri digər ərazilər kimi Qızıl Orda ulusuna daxil edildi. Bu ulusu Çingiz xanın oğlu Cucinin xələfləri idarə . edirdilər. 1258-ci ildə Ordubad ərazisi yeni yaranan Hülaküləı* dövlətinin tərkibinə daxil oldu. Məlum olduğu kimi, monqol şahzadəsi H ülaku xan 1256-cı ildə Azərbaycanı, onun ardınca isə 1258-ci ildə Bağdadı işğal 30 etdi. Bununla da uzun müddət hakimiyyətdə olan Abbasilər xilafəti dağıldı. Bundan sonra H ulaku xan işğal etdiyi ərazilər hesabına yeni bir dövlətin- Hülakülər dövlətinin əsasım qoydu. Azərbaycan sayca 5-ci monqol ulusu hesab ediləıı bu dövlətin siyasi-inzibati mərkəzinə çevrildi. Bundan sonra Azərbaycan yeni idarə sisteminə cəlb edildi və müstəqil vilayət kimi doqquz tümənə bölündü. Həmin vaxt Ordubad şəhəri Naxçıvan tüməninə daxil edilmişdi. Təsadüfi deyildir ki, tarixçi və coğrafiyaşünas Həmdullah Qəzvininin «Nüzhət əl-Qülub» əsərində O rdubad Naxçıvan tüməninə daxil olan beş şəhərdən biri kimi göstərilir (45, s. 51). Aılıq XIV əsrdə Ordubad şəhəri Azərbaycanm əhəmiyyətli yaşayış məskənlərindən birinə çevrilmişdi. Bunu Ordubad şəhərinin ərazisində bu günədək gəlib çatan epiqrafik abidələr- müsəlman kitabələri də təsdiq edirlər. Məsələn Ordubad şəhərinin . şərq tərəfindəki «Malik İbrahim» qəbiristanlığında indiyədək qalan və XIV yüzilliyin ortalarma aid olan bir məzar kitabəsinin mətnindən aydm olur ki, məzarda uyuyan şəxs müsəlman şərqində sufizmin banilərindən biri olan və Nişapurda dərviş cəmiyyətinə rəhbərlik edən, ətrafmda başqa görkəmli şəxsiyyətlərlə yanaşı, bir sıra azərbaycanlı alim və filosoflar da toplaşan Şeyx Əbu Səid Əbül Xeyr əl-Xorasaninin yeddinci nəsliııdən olan Şeyx Əbu Səid ulu babasının ideyalarmı yaymaq üçün O rdubada gəlmiş, orada sufi cəmiyyəti yaratmış və ona rəhbərlik etmişdir (Bax: kitabə N° 1). Onun rəhbərlik etdiyi dərvişlər şəhərin ictimai-siyasi həyatmda fəal iştirak etmiş, böyük nüfuza .malik olmuşduı* (29, s. 18). Şəhərdə belə böyük nüfııza malik olan sufı şeyxinin yaşayaraq xanəgah yaratması və dərviş ordeninə rəhbərlik etməsi sübut edir ki, Ordubad artıq XIV əsrdə Azərbaycamn mühüm mədəni, siyasi-iqtisadi mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Orta əsrlər dövründə 31 xanogahlar adətən mühüm ticarət yollarınm keçdiyi, ticarət və sənətkarlığın inkişaf etdiyi mərkəzlərdə inşa edilirdi. XIV əsrdə O rdubäd şəhərində əhalinin, xüsusilə sənətkaıiarm ictimai-siyasi və mədəni həyatında mühüm rol oynayan sufi təriqətiniıı fəaliyyət göstərməsi bir daha təsdiq edir ki, həmin dövrdə Ordubad şəhəri Azərbaycanm əhəmiyyətli yaşayış məskənləri ilə bir sırada durmuşdur. Məlum olduğu kimi, Hülakulər dövləti uzun müddət yaşaya bilmədi və XIV əsrin ortalarm da dağıldı. Ərazi Cəlairilərin hakimiyyəti altına düşdü. Tarixdən məlumdur ki, Cəlairi əmiri Şeyx Üveys (1359-1374-cü illər) 1358-ci ildə Azərbaycana hücum etmiş, hakimiyyəti ələ almış, ancaq orada möhkəmlənə bilməmişdi və qayıdıb Bağdada • • getmişdi. Ancaq 1359-cu ilin payızmda Şeyx Uveys yenidən Azərbaycana yi'ırüş etmiş, Təbrizi tutaraq özünün paytaxtına çevirmişdi. 1367-ci ildə Şirvan ərazisiııin tutulması ilə Ordubad şəhəri də daxil olmaqla, bütün Azərbaycan Cəlairilərin hakimiyyəti altına keçmişdi. Ordubadın bir müddət bu dövlətin hakimiyyəti altmda olmasım orta əsı* qaynaqları ilə yanaşı, şəhərin ərazisində arxeoloji qazıntılar zamam aşkar edilən maddi-mədəniyyət nümunələri də təsdiq edir. Azərbaycan tarixçisi Cahangir Zeynaloğlunun 1924-cü ildə İstanbulda nəşr edilmiş «Müxtəsəı* Azərbaycan tarixi» kitabında qeyd olunur ki, 1858-ci ildə Ordubad şəhərində aparılan qazıntı işləri nəticəsində aşkar edilən çoxlu maddi- mədəniyyət nümunələri içərisində Cəlairilərə aid 454 ədəd sikkə də ohnuşduı*. O zaman Qafqaz valisi (caııişini) bu sikkələri Rusiyaya göndərmiş, onlarm əsasmda Ermitajda böyük bir kolleksiya təşkil olunmuşdur. Sikkələrin bir tərəfmdə sikkənin kəsilməsini əmı* edən Azərbaycan hökmdarmm adı, kəsildiyi yer və il, o biri üzündə isə kəlmeyi- şəhadət və ilk dörd xəlifənin adları həkk edilmişdir. Bu dəfinənin ən qədimi hicri 750-ci (miladi 1349- cu il), ən axırmcısı isə hicri 786-cı (miladi 1384-cü il) ilə 32 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|