Azərbaycan elmlər akademiyasi şardəN
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
Səh.—212. Dilican şəhəri, onu altı lyölük əhatə edən bütün ərazi (şimaldan, cənubdan Dilicanı əhatə edən və şərqdən, qərbdən çox irəli çıxan ölkə) Qamçı xana aid olub, Qazax ölkəsi adlanır. O da Gürcüstan kimi Səfəvilərdən asılıdır, ona tabedir. Gürcüstanda olduğu kimi, burada da hakimiyyət yerli şahzadələr tərəfindən irsi olaraq, atadan oğula keçmək şərtilə idarə olunur. Birinci Şah Abbas bütün bu ölkəni Gürcüstanla eyni vaxtda fəth etmişdir. Qazağın əhalisi məğrur və sərt təbiətli dağlılardan ibarətdir. Mənşə etibarı ilə onlar Xəzər dənizinin şimal- şərqindəki dağlarda yaşayan kazak tayfalarından törəmişlər...
etmək istəyənlər daha çox haqlıdırlar. Bu söz «uca», «hündür» mənasını verir. Mən belə bir etimoloji izahla razıyam.
istərdim. Bilmək gərəkdir ki, Fələstinin fəthi zamanı Salamansar (III Salamansar, e.ə. 860—825, assur çarı—V. A.) yəhudilərin çoxunu bu əyalətdə yerləşdirmişdi.
İrivana çatdıq... Tiflisdən İrivana 48 lyödür. İrivan böyük şəhərdir, lakin eybəcər və çirkin şəhərdir; onun çox böyük hissəsi bağlardan və üzümlüklərdən
əhatə edilmiş düzənlikdə yerləşir. Şimal-qərb tərəfindən Zəngi, cənub-qərb tərəfindən isə Qırxbulaq (Zengi o nor-uest, ...Görkbulak o Süd-est) çayları axır. Deyirlər ki, bu çaya ona tökülən bulaqların sayına görə ad vermişlər. ...Qala (İrivan qalası—V. A.) kiçik bir şəhərdən böyükdür. O, oval formadadır, dairəsi dörd min addım olub, təxminən səkkiz yüz evdən ibarətdir. Orada ancaq təmizqanlı səfəvilər yaşayırlar» (...Qalanın müdafiəsi üçün iki min əsgər ayrılmışdır. Hakimin sarayı — Səh.—220. qalanın içərisindədir... Qalanın şimal tərəfində yerləşən təpədə kiçik bir qala da vardır. Aralarındakı məsafə min addım olar. O, ikiqat divarla və artilleriya ilə möhkəmləndirilmişdir. Orada iki yüz adam yerləşə bilər. Onun adı keçi qaladır. Şəhər qaladan bir top gülləsi məsafəsi qədər uzaqdır... Şəhərdə İrku-yerizə, yəni iki yüz (iki sifət) və Katovike adlı iki kilsə vardır. Hər iki kilsə əsas kilsə olmaq etibarilə son erməni çarları dövründən qalmadır. ...Kilsələrin yaxınlığında qədim bir qüllə də vardır... Mən heç kəsdən onun nə vaxt tikildiyini öyrənə bilmədim...
və hal-hazırda uçub-dağılmış qədim bir məscid vardır. Bu məscid onun əsasını qoyan şəxsin şərəfinə Div Sultan məscidi adlanır. Oradan üç yüz addım kənarda böyük bir meydan vardır... Şəhərdə və qalada çoxlu hamam və karvansara vardır... Səh.—222. İrivan gölü şəhərin şimal-qərbində, üç günlük məsafədə yerləşir. Müsəlmanlar ona Dərya şirin, ermənilər isə Kyaqar-kuni-su deyirlər. Hər iki söz 17
eyni mənada işlənir... Zəngi çayı mənbəyini bu göldən alır (Səh. 223), Araz çayı ilə Xəzər yaxınlığında qovuşur. Səh.—224. 1582-ci ildə İrivana sahib oldular. Orda qala tikdilər. Qala indi də durur. 1604-cü ildə Səfəvilər oranı aldılar, orda top saxlamaqla daha da möhkəmləndilər. 1615-ci ildə 4 ay mühasirə oldu. Türklər qalanı ala bilməyib geri çəkildilər. I Abbasın ölümündən sonra qayıtdılar, qalanı tutdular, lakin çox qoruya bilmədilər. 1635-ci ildə Səfi onu yenidən tutdu, bundan sonra qala mühasirədə olmayıb... Səh—226. Birinci Şah Abbas (bu məlumatı ona Eçmədzin monastrının keşişləri veriblər—V.A.) Eçmədzindəki xəzinədən həqiqi nizə və tikişsiz xirqəni (qədimdə keşiş paltarı—V.A.) aparıb İsfahandakı xəzinəsini zənginləşdirmişdir. Kilsənin ortasında dördkünc, üç pye diametrində, beş pye qalınlığında olan daş var.
Qrequar İsanı məhz burada görmüşdür. İsa işıq şüası kimi müqəddəs Qrequarın ətrafına dolanmış, burda kilsə tikməyi əmr etmişdir. Bu vaxt yer açılmış, şeytanları... peyğəmbər ora atmışdır. Bu quyunun ağzını Qrequar mərmərlə örtmüşdü. Əlavə etdilər (Eçmədzin keşişləri— V. A.) ki, həmin mərməri I Şah Abbas xəzinəyə aparmışdır... Səh.—240. Bu hakim bəylərbəyi (söhbət İrivan hakimindən gedir—V. A.) adlanır: ...Ona hələ də sərdar deyirlər... Onun adı Səfi Qulu xandır. Səh.—241. Ən varlı və ən çox gəlirli olan əyalətdir. Onun ildə otuz iki min tümən (500 min ekü) gəliri olur. Alçaltma, hədiyyə, qadağan olunmuş yollarla varlanmaq məqsədilə istifadə edib bu gəliri iki yüz min tümənə çatdırırlar. ...Bu hakimi şah sevir, sarayda hörmət edirlər, hər iki oğlu şahın himayəsindədir... O, incəsənəti və elmi sevir. 11 mart 1673. Qulam şah İsfahandan Yerevana on üç günə gəlmişdi... Qulam şah «şahın qulu» Səh.—242 deməkdir. Bu adı götürmək ondan irəli gəlmir ki, onlar başqaları kimi azad yaşayırlar. Bu adı ona görə götürürlər ki, hökmdara həqiqətən sadiq olduqlarını nümayiş etdirsinlər. Onlar kiçik yaşlarından şahın sarayında yaşayırlar. Bu cür şah qullarının hamısı Səfəvi sarayında demək olar ki, Fransada olduğu kimi əyan vəzifəsini icra edirlər. Bunların hamısı çox kiçik yaşlarından qulluğa verilən qabiliyyətli uşaqlardır. Gah onlara verilən məvacib xatirinə, gah da onları kiçik yaşlarından saraya daxil etmək xatirinə belə edirlər. Elə əyanlar var ki, ora öz oğlanlarını beş yaşından qoyurlar. Şah onlara ya ailəsinin vəziyyətinə görə, ya da göstərdikləri xidmətə görə məvacib verir; valideynlərinə də hədiyyə nəzərdə tutulur. Adətən onların məvacibi yeməklə bərabər ildə 20 tüməndir. İyirmi tümən 900 frank edir. Qulam şahın illik yeməyi gümüş pulla 500 franka qədər edir. Adətən, onlar böyüdükcə və yaxşı qulluq etdikcə, ya da şahın iltifatı sayəsində məvacibləri artırılır. Onlar daim sarayda olurlar, ən vacib qərarları yerinə yetirmək üçün onlardan istifadə edirlər. Onları şahın hədiyyələrini hakimlərə təqdim etmək üçün göndərirlər, ya da tapşırıqlar verirlər.
Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|