Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti Neft-mexanika fakültəsi «Sənaye maşınları»

1-ci variantın hesablanması aşağıdakı kimi aparılır.
Gövdədə boruların ağırlığından əmələ gələn ekvivalent gərginlik aşağıdakı düsturla təyin edilir
,
burada ₁, ₂, ₃ – baş gərginliklərdir.
.
Burada q_or – pazlarla gövdənin toxunma səthlərində yaranan orta xüsusi təzyiq, Pa; R_x, R_d – pazlarla gövdə arasında təmas sahəsinin mərkəzində gövdənin xarici və daxili radiuslarıdır, m.
Xüsusi təzyiq aşağıdaki kimi təyin edilir
.
Burada F_k – pazlarla gövdənin toxunma səthi, m²; N – bir ədəd pazın boruların ağırlığından (G) gövdəyə verdiyi qüvvədir.
Gövdəyə təsir edən qüvvə aşağıdakı kimi təyin edilir:
.
Burada  - gövdə ilə pazların şaquli səthlə əmələ gətirdiyi bucaq;  - sürtünmə bucağıdır.
 = arctg  ,
burada  - polad-polad arasında sürtünmə əmsalı,  = 0,15.
Pazla gövdənin toxunma səthi aşağıdakı düsturla təyin edilir
F_k = _pR_orN ,
burada _p – pazın gövdə ilə görüşən qövsü, radianla.
Oxboyu qüvvədən alınan gərginlik aşağıdaki düsturla təyin edilir
.
Radial gərginlik isə aşağıdakı kimi təyin edilir
₃ = -q_or .
Metalın axma həddinə görə möhkəmliyin ehtiyat əmsalı hesablanır
.
2-ci variantın hesablanması aşağıdakı kimi aparılır.
Pazlara oxboyu qüvvənin 40 %-ə qədəri düşür
N = 0,4N.
Onda .
Daxili təzyiqin və pazlara düşən boruların ağırlığının 40% -nin təsirindən əmələ gələn gərginliklər belə hesab­la­nır:
;


;


.
Ekvivalent gərginlik və möhkəmliyin ehtiyyat əmsalı 1-ci variantdakı kimi hesablanır.
Ədəbiyyatda bəzən üçüncü variant da göstərilir. Bu va­ri­antda boruların ağırlığı sıfra, mayenin təzyi­qi isə işçi təzyiqə bərabər götürülür. Lakin ikinci variantda möhkəm­liyin ehtiyat əmsalı böyük olduğundan üçüncü variant hesab­lan­mır.
Pazların yükgötürmə qabiliyyətinin hesabı aşağıdakı kimi aparılır. Pazlı mexanizmin ilişmə əmsalı aşağıdakı ifadə ilə təyin edilir
;
₂ = arctg f_2.
Burada  – pazların maillik bucağı; f₂ – pazlarla gövdə arasında sürüşmə əmsalı olub polad-polad arasında f₂  0,15 götürülür.
Pazlarla sıxılan yerdə boru səthinin deformasiyası belə təyin olunur
.
Burada ₁ – pazlı asqıda yönəlmiş qüvvələrin təsi­rin­dən borunun deformasiyası; ₂ – oxboyu yükün təsirindən borunun deformasiyasıdır.
.
Burada G – kəmərin ağırlığı, N; R – borunun xarici ra­­di­usu, m; h – boru divarının qalınlığı, m; tg₁ – ilişmə əmsa­lı; E – boru materialının elastiklik modulu, E=2^.10⁵MPa; H – pazın hündürlüyü, m; S₁ – dişlərin zirvələ­ri arasında məsafədir, m.
,
burada  - Puasson əmsalıdır,  = 0,3.
.
Pazın dişləri borunun divarına girərək onu saxladıqda, dişlərin zirvə kontaktında olan boru səthində maksimal gərginlik yaradır. Bu təzyiq aşağıdaki düsturla təyin edilir
.
Burada  – pazların borunu tutmasını nəzərə alan əmsal,  = 0,85; S – borunun sürüşüb düşməsini nəzərə alan əmsal;  – borunun oxuna perpendikulyar en kəsiyində sürüşmə əmsalıdır.
;
.
Burada g – borunun en kəsiyində forma dəyişməsini göstərən parametr; K – sürüşüb tərpənmə əmsalı, K = 0,83; G – borunun en kəsiyində sürüşüb tərpənmə modu­ludur.
Borunun oxuna perpendikulyar en kəsiyində sürüşüb tərpənmə modulunu səciyyələndirən parametr belə təyin edilir
.
Nisbi təzyiq boru və pazın materialı üçün buraxıla bilən kontakt gərginliyi ilə müqaisədə işqabiliyyətliyi müəyyən edilir.
q_max  [q_n] [q_n] = 960MPa
q_max  [q_b] [q_b] = 850MPa
Bu qiymətləri nəzərə almaqla ehtiyat əmsalı hesab­lanır. Boruların tutulub saxlanmış vəziyyətində, onu əzən gərginlik həddi ilə möhkəmliyin ehtiyat əmsalı aşağıdaki kimi təyin edilir
,
burada P_əz – borunu əzə bilən xarici hidrostatik təzyiqin miqdarıdır.
Pazın gövdə və boru ilə təmas yerində ən çox gərgin­lik yarandığından bu hissədə əmələ gələn gərginliklər aşağı­daki kimi təyin edilir.
Yuxarı dişin vahid uzunluğuna düşən yük aşağıdaki kimi təyin edilir
q₁ = q_maxS₁,
burada S₁ – yivin addımıdır.