20
düşmənlər tərəfindən qul olmanın qabağını almaq üçün mühümdür. Nə
Platon və Aristotel hərbi ölümün sayının daimi mövcudluğunu sual altına
almır.
Daha alicənab olan Prins Machiavelli (1469-1527) onların
dövlətlərinin, hakimiyyətinin, mövqelərini saxlamaq və onların
dövlətlərinin bədii zövqünü, şöhrətini və şərəfini irəli çəkmək üçün
öldürməyə hakimlər üçün aşkar bəraəti verir. "Tülkünün" hiyləgərliyi
metodu ilə idarə etmək daha yaxşıdır, ancaq zərurət yarandığı təqdirdə
hakimlər cürətli "şirin" öldürmə imkanlarından imtina etməməlidir. O,
Respublika dövlətinin hakimiyyətini gücləndirmək üçün vətəndaş
milislərinə zərurət görür.
Leviafanda Tomas Hobbes (1588-1679) müharibədə ictimai quruluşu
və qələbəni, təhlükəsizliyi təmin etmək üçün hökumətlər tərəfindən qətlə
yetirməyə bəraət verir. İnsanların qatil olduğu bəlli olduğundan, təmin
olunmamış həyat təbii şəraitdə öldürmə xaosu ilə nəticələnir. Həmçinin
insanlar da sağ qalmaq üçün mübarizə apardıqlarından, onların şəxsi
təhlükəsizlikləri naminə öldürmək səlahiyyəti verilən mərkəzi
hakimiyyətə itaət etməli, razılaşmalı, eyni zamanda özünü müdafiə üçün
göstərilməmiş hüquqdan istifadə etmək imkanını qazanmağa çalışırlar.
Hobbes silahlı üsyana bəraət qazandırmanın əleyhinədir.
Con Lok (1632-1704) tərəfindən “İdarəçiliyin İki Traktatı”
hazırlanmışdır. Lok Platon Aristotel, Machiavelli və Hobbes ilə
idarəetmə siyasətinin öldürmək üçün hazır olmasını tələb etməsini qəbul
edir. Ancaq o, bir az da irəliyə gedərək
ölümlü inqilaba da haqq qazandırır. Suveren hakimiyyət səlahiyyətini
aşıb qəddarlaşarsa, vətəndaşların mülkiyyət, azadlıqına zor işlədərsə,
zülmə məruz qalan məzlum vətəndaşlar bu hakimiyyəti dağıtmaq
hüququ və vəzifəsi daşıyır. Vətəndaş cəmiyyətində despotik hakimiyyəti
vətəndaşlar dağıda, yalnız təbiətən qatil olan hökmdarı öldürə bilər.
Hakim və idarə edilən üçün Hobbes - Lok tərəfindən öldürülməyə
bəraətinin ikiqat artırılması Karl Marks (1818-1883) və Fridrix Engels
(1820-1895) tərəfindən Kommunist Manifestində iqtisadi siniflərin
müharibəsinə də şamil edildi. Mülki siniflər onların maraqlarını müdafiə
etmək və artırmaq üçün ölüm qüvvəsini tətbiq edə bilər. Ancaq maddi və
sosial əlaqələr kritik mərhələyə çatanda, istismar edilən sinfin
21
cəmiyyətin iqtisadi və siyasi strukturunu dəyişmək üçün zorakı üsyana
qalxması gözlənə bilər. Müasir seçki demokratiyasının bir neçə xüsusi
halında əminamanlıqla dəyişiklik mümkün ola bilər. Gələcəkdə nə
zaman iqtisadi istismar qurtararsa, siniflərə əsaslanan öldürmələr aradan
qalxacaqdır. əsaslı ölümcül dövlət yox olacaq. Lakin iqtisadi faktorların
keçid dövrü öldürməyə meyl oyadacaqdır.
Locke və Marks arasında yazışma Hobbes, Jan Jak Rousu (1712-
1778) təkrar edərək “Sosial Müqavilədə” dövlətin siyasi təşkilatı üçün
əsas kimi "sosial müqavilənin" nəzəriyyəsini təqdim edir. Vətəndaşlar
bir yerdə- kollektiv olaraq həm ali səlahiyyətli hakimiyyəti, həm də
dövlətin prioritet mövzularını təşkil edir. Onlar könüllü olaraq "ümümi
olacaq" qanunlarla idarə edən hakimiyyətin səlahiyyət sahiblərinə itaət
edirlər. Dövlət müqavilə altında müharibə və istila iddia edə , təslim
olunanın hüquqları qoruna, cinayətkarlar öldürülə bilər. Hakim orqan
ölkə üçün vətəndaşlara həyatlarını qurban verməyə qərar verə bilər:
Quand le prince lui a dit: Il est expedient a l’Etat que tu mueres, il
doit mourir; puisque sa vie n’est plus seulement un bienfait de la
nature, mais un don conditionnel de l’Etat.
Du contrat social, Livre II, chapitre V.
[İdarə edən hakimiyyət vətəndaşa deyəndə:
Bu sizin öləcəyiniz dövlət üçün məqsədəuyğundur,
o ölməlidir; o vaxtdan onun həyatı artıq
təbiətdən ianə deyildir, ancaq Dövlətdən
şərti-hədiyyədir.]
[Sosial-Müqavilə, Kitab II, V fəsil]
Roussonun demokratik sosial müqaviləsi son nəticədə ölüm itkiləri
ilə kompaktlıq təşkil edir.
İyirminci əsrdə nüfuzlu Alman siyasi iqtisadçısı və "Siyasət bir Sənət
kimi" sosioloji nəzəriyyəçisi Maks Veber (1864-1920), Münxen
Universitetində 1918-ci ildə özünəməxsus nitqində siyasətin qətl
törətməyən sənət ola bilməsi ideyasını qəti olaraq rədd edir. Veberə görə
"siyasət üçün həlledici vasitə zorakılıqdır". Tarixən bütün hakim siyasi
dairələr və təşkilatlar hakimiyyət üçün zorakı mübarizələrin nəticəsində
baş qaldırmışlar. Beləliklə, Veber göstərilən sahə çərçivəsində fiziki
qüvvənin qanuni istifadəsinin monopoliyasını (uğurla) tələb edən "insan
22
cəmiyyəti kimi müasir dövləti müəyyən edir (əsasda olduğu kim
vurgulayaraq). Buna görə də, "özünün və başqalarının şəxsi ürəyinin
xilaslarını axtaran o, bunu siyasətin vasitəsilə axtarmamalıdır, siyasət
yalnız zorakılıq tətbiq etməklə və təmamilə başqa məsələlərin həlli üçün
yararlıdır. (vurğulayaraq)” (Veber 1958: 121, 78, 126).
Veberian ənənəsində təcrübəli olan professorlardan olduğu üçün onun
fəlsəfi sələfləri olaraq "qətl törətməyən" siyasətin və "qətl tərətməyən"
politologiyanın "ağlagəlməz" olması qərarı başadüşüləndir. 1950-ci
illərdə böyük Amerikan siyasət aliminin-onun ömürlük tədqiqatı olan
"siyasət" fənnin açqlamasını xahiş etmiş gənc alimə cavabında əsas
professional istiqaməti barədə cavabında qısaca ifadə edildi. O öz
"düdüyünə fiflədərək", "mən dövlətin ölümlə məşğul olan hakimiyyətini
öyrənirəm" cavabını verdi.
Bundan başqa, zorakılığı qəbul edən din ilə xeyir-dua verilən
öldürücü fəlsəfi ənənənin əks-sədaları Birləşmiş Ştatların siyasi tarixi və
mədəniyyəti boyu rezonans yaradaraq qətl törətməyən cəmiyyətin qeyri-
mümkünlüyünü inadla iddia edir. Onlar Amerikan İnqilabının baş
qaldırdığı Leksinqtonda muşketdən atılmış güllə səsləri ilə , müstəqillik
bəyannaməsi ilə elan edilən qiyam üçün Loken bəraət zənginin səsində
və Nyu Hempşirin itaətsizlik göstərən "Azad yaşayın və ya Ölün!"
qışqırıqları ilə eşidilirdilər. Onlar Federasiya boyunca üsyanda- İttifaq
naminə qələbəyə ruhlandıran "Respublikanın Döyüş Himnində", eləcə də
acizanə itaətsizlik göstərən "Diksi"-də və "Dəniz Himnidə" torpaq və
dənizdə uzaq döyüşləri qeyd edərkən eşidilirlər. Onlar Prezidentin baş
komandan kimi təntənəli inaqurasiyasının şərəfinə, millətin zorakılığa
məruz qalmış keçmişini və hazırki hərbi hakimiyyətinin gücünün
xatırlatmaqla iyirmi bir silahdan atılmış atəşlər altında salamlayaraq əks-
səda salır. Həyatı boyu dəfələrlə təkrarlanaraq, bayrağın, himnin,
silahlanmış mühafizənin müşayiəti ilə təntənəli kombinasiya halında,
qurban vermə və qırğınları emosiyalarda oyatmaq cəhdi göstərərək
"Tanrı Amerikaya xeyir-dua ver" prezident üçün müqəddəs duanı
söyləyirlər (Tven1970). Qətl törətmə mənşələrə tətbiq edilərək, ərazi
genişlənməsinə, milli inteqrasiyaya, Amerika Birləşmiş Ştatlarının
qlobal hakimiyyətinin layihələrinə güc və töhfəsini verdi. Ölülər və
yaralananlar, yerli və xarici, hərbi və mülki insanlar hesaba alınmadı və
Dostları ilə paylaş: |