Azerbaijan-ngps

51
Aborigenlərdən Zuni-yə qədər "ən yüksək ehtimallara görə qeyri-
davakar" 395 xalq üçün etnoqrafik dəlilləri sitat gətirir. (1995: 595-619) 
 Antropoloji ədəbiyyatı gözdən keçirən Bryus D. Bonta (1993) 
insanın "sülhməramlılıq" imkanlarını nümayiş etdirən qırx yeddi 
cəmiyyəti müəyyənləşdirir. 
Sülhməramlılıq… şəxslərarası ahəngin qorunması üçün 
nisbətən yüksək dərəcəli şəraitin oldüğü müəyyən edilir; 
böyüklər, böyüklərlə uşaqlar, fərdlər arasında çox az fiziki 
zorakılıq halları qeydə alınır; konfliktlər və zorakılığın 
qarşısını almaqdan ötrü həyata keçirilə bilən strategiyalar 
inkişaf etdirmişdir; başqa xalqlarla münasibətdə müharibə 
kimi zorakılıqların tətbiq edilməsindən boyun qaçırmağ 
məqsədi qoyulmuşdur; onların uşaqları sülh yollarını qəbul 
etmək üğrunda tərbiyyə edilir; və özləri sülhsevər kimi güclü 
anlayış sahibləridir (4). 
Bonta sülhməramlılıq dəlillərini Amiş, Anabaptists, Balines, Batek 
Birhor, Brezren, Buyd, Çevong, Douxobors, Fipa, Fore, G/vi, Hatterites, 
Ifaluk, Inuit, Jains, Kadar, Kung, Ladaxis, Lepças, Malapandaram, Mbuti, 
Mennonites, Montagnais-Naskapi, Moravians, Nayaka, Nubians, Onge, 
Orang Asli, Paliyan, Piaroa, Quakers, Rural Norzern Iriş, Rural Thai, San, 
Sanpoil, Saltauks, Semai, Tahitians, Tanka, Temiar, Toraja, Tristan 
Islanders, Waura, Yanadi, Zapotec və Zuni arasında müəyyən edir. 
Sonrakı tədqiqatında Bonta (1996) bu xalqlardan iyirmi dördünün 
arasındakı konfliktlərin həllinin öyrənilməsində belə nəticəyə gəlir : 
Qərbi alimlər tərəfindən təsdiq edilən bir neçə ümumi anlayış 
təxminən münaqişə və münaqişənin həlli onun sülh yolu ilə 
həlli naminə, elə bu cəmiyyətlərin müvəffəqiyyətinin xeyrinə 
araşdırıla bilər: yəni ki, zorakı konflikt bütün cəmiyyətlərdə 
qaçılmazdır; cəza və silahlı qüvvə daxili və xarici zorakılığın 
qabağını alır; siyasi strukturlar konfliktlərin qabağını almaq 
üçün zəruridir; və konflikt müsbət qarşılanmalı və zərurət kimi 
yanaşılmalıdır. Əks dəlillər bunlardır: sülhsevər cəmiyyətlərin 
tam yarısında heç bir zorakılıq hadisəsi qeydə alınmayıb; onlar 
yetkin insanları nadir hallarda (sürgün etmə təhdidi istisna 
olmaqla) cəzalandırırlar; onlar daxili konfliktlərə yanaşdıqları 
eyni sülh yollarla xarici cəmiyyətlər ilə konfliktlərə də eyni ilə 

---

52
münasibət göstərirlər; onlar daxili münaqişələr zamanı xarici 
hökumətlərə müraciət etmirlər; və onlar konfliktlərə qarşı 
olduqca mənfi nöqteyi-nəzərlərə malikdirlər (403). 
Uşaq sosiallaşdırılması və cəmiyyətin özünü müəyyənləşdirməsi 
zəruri olub cari antropoloji araşdırmaların nəticəsinə əsasən zorakılığın 
cəmiyyətlərdə səviyyəsinin yüksək və ya cüziliyini başqa faktorlar 
arasında diferensiyalayır. (Fabbro 1978). Onların əhəmiyyətləri Duqlas P 
Fray (1994) tərəfindən müqayisəli tədqiqat iki Meksikalı Zapotek 
kəndinlərinin oxşar sosial-iqtisadi xüsusiyyətlərində, lakin nəzərə 
çarpacaq dərəcədə fərqli zorakılıq hadisələrində öyrənildi . Qətlin 
nadirdir olduğu sülhsevər La-Pasda vətəndaşlar özlərini "hörmətli, 
sülhsevər, qeyri-xəbis və kooperativ olaraq özlərini qiymətləndirir"(140). 
Qonşu zorakı San Andres-də "zorakılığa göz yuman dəyərlər sistemi və 
ya geniş kompensasiya edən inam" var (141). Bu münasibətlər qadınlara 
qarşı hörmətin çatışmazlığı , arvadını döymə, uşaqların fiziki cəzası, 
sözə baxmayan uşaqlar, and içmələr, sərxoş vəziyyətində dava və 
seksual rəqabətlər, düşmənçiliklər və qisasçılıqlarla müşayiət edilir. 
Maddi və struktur şəraitlərdə demək olar ki, vəziyyət eynilə, San 
Andres-də qətl hadisələrinin səviyyəsi 100 000 üçün La-Pasda 3.4 ilə 
müqayisədə 18.1-dir. Bu müqayisə bizə insan xüsusiyyəti haqqındakı 
pessimizmi başa düşməyə kömək edir və zorakılığa göz yuman 
cəmiyyətin normalarını qətl ilə əlaqələndirir; qətldən imtinaya olan inam 
və dəyərlər Qeyri-öldürücü etmiş cəmiyyətə meyl oyadır. 
İnsanın qeyri-öldürücü bacarıqlarını təsdiqyən dəlillər əsasında elmi 
dəstək heyvan davranışları, davranışın genetikası, bioloji antropologiya, 
etologiya, neyrofiziologiya, fiziki antropologiya, siyasi psixologiya, 
psixiatriya, psixobiologiya, psixologiya, sosial psixologiya üzrə 
mütəxəssislərin beynəlxalq qrupu tərəfindən 16 May, 1986-cı ildə tarixçi 
Sevilyanın "Zorakılığa dair Ərizə" -də əsasını taparaq nəşr edildi. Onlar 
təsdiq etdilər ki: 
Bizim heyvan əcdadlarımızdan müharibə etmək üçün 
tendensiya aldığımızı demək ELMİ NÖQTEYİ-
NƏZƏRLƏRDƏN YANLIŞDIR… Müharibə və ya istənilən 
başqa zorakı davranışın bizim insan təbiətimizdə genetik 
proqramlaşdırılmasının deyilməsi ELMİ NÖQTEYİ-
NƏZƏRLƏRDƏN YANLIŞDIR… İnsan təkamülünün 

---

53
gedişində davranışın təcavüzkar formasının mərhəmətli 
davranışa üstün gələrək daha güclü çıxmasını demək ELMİ 
NÖQTEYİ-NƏZƏRLƏRDƏN YANLIŞDIR… Insanlar 
"zorakı beyinə" malikdir demək ELMİ NÖQTEYİ-
NƏZƏRLƏRDƏN YANLIŞDIR… Müharibə 'instinkt' və ya 
istənilən hər hansı səbəbdən baş verir demək ELMİ 
NÖQTEYİ-NƏZƏRDƏN YANLIŞDIR. 
Stanford psixiatrlarının qətldən imtinaya dair nikbinliyə uyğun olaraq 
Sevilya alimləri elan edir: 
Belə nəticəyə gəlirik ki, insan biologiyası onu müharibəyə 
təhkim etmir və humanizm bioloji pessimizmin qeyri-
iradiliyindən insanlığı azad edə bilər, eləcə də bu, Beynəlxalq 
Sülh İlində və növbəti illərdə ehtiyac duyulan transformasiya 
təşəbbüsü məsələlərinə səlahiyyət verilə bilər. Baxmayaraq ki 
bu məsələlər instusional və kollektivdir, onlara görə 
pessimizm və nikbinlik kritik faktorlarlardan sayılan fərdi 
iştirakçıların şüurundan asılıdır. 'Müharibə etmək düşüncəsi 
ilk öncə elə insanlaarın fikirlərindən baş qaldırdıqları üçün, 
həmçinin sülh yaratmaq fikri də eyni ilə bizim fikirlərimizin 
məhsuludur. Müharibəni icad etmiş eyni şəxslər sülhü də icad 
etmək bacarığına malikdırlər. Məsuliyyət bizim hər birimizin 
üzərinə düşür. (Adams 1989: 120-1; 1997). 
Avqustun 2-si, 1939-cu ildə Albert Eynşteyn Prezident Frenklin D 
Ruzveltə yazdığı öz məktubunda atom fizikasının daha inkişaf edərək 
irəli getdiyini və bu inkişafın "yeni tipli çox güclü bombalar" -ı "ixtira 
edilməsini mümkün etdiyini" xəbər verir. (Natan və Norden, 1968: 295). 
Bu, məşvərətçi komitənin formalaşması, bura Birləşmiş Ştatlar 
Hökumətinin ilk altı min dollarlıq investisiyasının qoyulması, 
milyardlarla dollarlıq Manhettan Layihəsinin təşkilatı və altı il sonra 
dünyanın birinci uran və plutonium bombalarının yaradılması və 
istifadəsi ilə nəticələndi. Yetmiş il keçəndən sonra insanın Qeyri-
öldürücü bacarıqlarını elmi dəlillər ilə sübut etmək olar, belə ki, 
bütövləşdirib inkişaf etdirən insanın özünü tənzimləmə bacarığı eləcə də 
sistematik olaraq qətldən imtinaya üstünlük verə bilər. Belə dəlillər 
arasında getdikcə daha çox antropologiya, kriminologiya, təhsil, tarix, 
dil, ədəbiyyat, fəlsəfə, psixologiya, siyasət elmi, din, sosiologiya, dil və 

---