21
özbaĢına və sərbəst, əslində müstəmləkəçilər kimi aparırdılar. hədsiz rekvizisiyalar,
müsadirələr, mənzillərin sıxlaĢdırılması, mü rtəce əhval-ruhiyyəli hərbçilərin
təhqiramiz hərəkətləri, Ģəriətin, milli adət və ənənələrin təhqir olunması əhalini
ümidsiz vəziyyətə salmıĢdı. Ordunu ərzaq, paltar və ayaqqabı ilə təchiz etmək
xalqın çiynində ağır yük olmuĢdu. Tağıyev fabriki parça ilə yalnız ordunu təchiz
edirdi, istehsal olunan ayaqqabının 75 faizi orduya verilirdi. ĠĢ o yerə gəlib çatmıĢdı
ki, təcili surətdə "bütün mağazalardan və istər açıq, istərsə də gizli surətdə
ayaqqabı alveri edən Ģəxslərdən ordu üçün yararlı olan ayaqqabının hamısını
müsadirə etmək" tapĢırılmıĢdı.
Gürcüstanda sovet hakimiyyəti elan olunduqdan sonra XI Qızıl ordunun
oraya köçürülmüĢ hissələrini bir aydan sonra Azərbaycana qaytarmaq planlaĢdırılırdı.
N.Nərimanov, D.Bünyadzadə və A.Serebrovski bundan xəbər tutaraq, Moskvaya
həyəcanlı teleqram göndərdilər: "Azərbaycan kəndliləri və fəhlələri on ay ərzində
11-ci ordunun yerləĢdirilməsinin bütün ağırlığını çəkmiĢlər. Kəndlilər və fəhlə lər
pis qidalanır, p is geyinirlər və onların vəziyyəti ümidsizdir, belə ki, kiçik
Azərbaycan 11-ci orduya çox böyük miqdarda ərzaq və paltar vermiĢdir".
u
On birinci ordunun ac və qarət edilmiĢ Azərbaycana qaytarılmasının
tamamilə qeyri-mü mkünlüyü" barədə məlu matı ədalətli sayan V.Ġ.Lenin 1921-ci
il ma rtın 29-da RK(b)P MK Siyasi bürosunun tapĢırığı ilə (V.Ġ.Lenin,
M.Ġ.Kalinin, M.B.Kamenev, V.M.Molotov lehinə səs vermiĢ, L.D.Trotski bitərəf
qalmıĢdı) Q.K.Orconikidzeyə teleqram göndərmiĢdi; "Bu ordunu Gürcüstanda
saxlamaq və xaricdən taxıl gətirilməsini necə olursa-olsun sürətləndirmək üçün
ən ciddi tədbirlər görün"
34
.
Ona görə də Azərbaycana ərzaq gətirilməsini gücləndirməy in və
əslində Sovet Rusiyasını yanacaqla təmin etmək üçün iĢləyən Bakı fəh lələrin in
paltar, Ģəkər və digər ilkin tələbat malları ü zrə RSFSR-in ümu mi tapĢırığına
daxil et məyin zəruriliyi barədə məsələ qarĢıya ç ıxd ı. A zərb aycan kəndlilə ri ta m
müflislik həddində olduqlarına görə RSFSR tərəfındən kö mək xüsusilə zəruri
idi. Gənc respublikanın vəziyyətini yüngülləĢdirmək məqsədilə ona yardım
göstərmək üçün bir sıra tədbirlər görüldü. Ġlk növbədə Azərbaycan kəndlilərinə
ehtiyatla yanaĢmaq nəzərdə tutulurdu və Azərbaycanda ərzaq siyasəti bir qədər
yumĢaldıldı. Qolço maq lardan alınan artıq mal-qara, taxıl və digər kənd
təsərrüfatı məhsulları sovet təsərrüfat orqanlarının ixtiyarına verilmir, ən yo xsul
kəndlilər arasında bölüĢdürülürdü. Höku mət ciddi surətdə xəbərdarlıq etmiĢdi ki,
Azərbaycan əhalisi arasında adi hal sayılan, muzd lu əməkdən istifadə etmədən
öz iĢ qüvvəsi hesabına saxladıq ları geniĢ təsərrüfata malik olan böyük ailələri
qolçomaqlar sırasına aid etməsinlər. Qəbilə məiĢətini saxlamıĢ icmalardan artıq
ma l-qaran ı və digər məhsulları a lmaq da qadağan olunmuĢdu. Qəza larında bir
çoxunda taxıl ehtiyatının tükən məsi nəzərə alınaraq, Lənkəran və Quba
22
qəzalarından baĢqa, Azərbaycanın bütün ərazisində hər cür taxıl tədarükü
dayandırılmıĢdı. Kəndi parça, ağ neft və duzla təchiz etmək üçün tədbirlər
görülür, bunlar kəndlilərə yerinə yetirilmiĢ sapalaq üçün mükafat o laraq
verilirdi.
Azərbaycanın özünəməxsus Ģəraiti nəzərə alın maq la burada iqtisadi
siyasətin, o cümlədən ərzaq siyasətinin həyata keçirilməsi rəs mi idarələr və
ictimaiyyət tərəfındən geniĢ müzakirə olunurdu. Sovet Rusiyasından fərqli
olaraq, Sovet Azərbaycanında proletariatla yo xsul kəndlilərin ittifaq ını
möhkəmləndirmək və inkiĢaf etdirmək üçün torpaq məsələsinin düzgün
qoyulması və tənzimlən məsi b irinci dərəcə li əhəmiyyət kəsb edirdi. Ərzaq
məsələsinin həlli də əsasən bundan asılı id i.
Azərbaycan kəndlisinə və onun sosializm quruculuğuna cəlb olunması
ilə bağlı bütün məsələlərə düzgün yanaĢılmasının, ço xmillətli Bakı pro letariatı
ilə onun ittifaqın ın yeni zəmində möhkəmləndirilməsinin o vaxt böyük siyasi
əhəmiyyəti var id i. RK(b)P MK Siyasi Bürosunun V.Ġ.Lenin tərəf indən
hazırlan mıĢ və 1920-ci il noyabrın 27-də Siyasi Büronun qəbul etdiyi qərara
Sovet Azərbaycanında ərzaq siyasətini yumĢaltmağın zəruriliyi barədə bəndin
daxil olun ması təsadüfi deyild i. Qəra rda deyilird i: "Azərbaycanda ərzaq siyasəti
yumĢaldılsın, yəni: A zərbaycanda, Muğandan kənarda kəndlilərdən taxıl heç
alın masın. Muğanda isə son dərəcə ehtiyatla alınsın"
35
.
Bu qərarla əlaqədar olaraq 1920-ci ilin dekabrında Azərbaycanda ərzaq
tədarükünü dayandırmaq qərara alındı
36
.
Azərbaycan Ġnqilab Komitəsi kəndlilərə yardım göstərilməsi üzrə
ko missiya yaratdı. D.X.Bünyadzadənin, H.H.Su ltanovun və baĢqa məsul
iĢçilərin daxil o lduqları ko missiyanın əsas vəzifəsi qəzalara maddi, təsərrüfat
yardımın ı təĢkil etmək id i
37
. 1920-c i ilin dekabrında Azərbaycan Ġnqilab
Ko mitəsinin qərarı ilə yoxsul kəndlilərə yardım göstərmək üçün də xüsusi
ko missiya yaradıld ı. Bu məqsədlə ko missiyanın sərəncamına 10 milyon manat
ayrılmıĢdı
38
.
Respublikanın bütün partiya, sovet və təsərrüfat təĢkilatlarına
tapĢırılmıĢdı ki, kəndlilərin, qəza orqanlarının iĢlə əlaqədar Bakıya gələn
nümayəndələrinə xüsusi qayğı göstərsinlər.
N.Nərimanovun təklifınə əsasən kəndliləri H.Z.Tağıyev fabrikinin
buraxd ığı parça ilə təchiz etmək qərara alın mıĢ, Xalq Ərzaq Ko missarlığına isə
kəndə ərzaq göndərmək tapĢırılmıĢdı
39
.
1921-c i ilin yanvarında M.D.Hüseynov baĢda olmaq la Azə rbaycan
SSR-in Ali Ġqtisadi ġurasının (AĠġ) yaradılması haqqında qərar qəbul edild i
40
.
AĠġ respublikada mövcud olan bütün təsərrüfat orqanlarının fəaliyyətini
birləĢdirir və Azərbaycanm təsərrüfat quruculuğuna rəhbərlik edird i
41
. La kin o,