Aydın Əli-zadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 (Ġsanın ilk ardıcılları) arasında ixtilaflar baĢ vermiĢdi 7 . Amma, baĢqa tərəfdən, bütpərəst romalılar ilahiləĢdirilmiĢ və ölümündən sonra dirilmiĢ Ġsa ideyasını daha yaxĢı mənimsədilər. Çünki, romalılar arasında buna oxĢar inanclar geniĢ yayılmıĢdı. Onlar qədim zamanlardan ölən və dirilən, oğullu- qızlı tanrılara inanırdılar. Roma imperiyasının müxtəlif bölgələrində Ġsanın ilk ardıcılları yığıncaqlarını keçirirdilər və özləri bütpərəstliyə qarĢı etiraz səslərini ucaldırdılar. Ġsanı onlar Xristos adlandırırdılar. Bu söz isə yəhudilərin ―MaĢiax‖ (Məsih) sözünün yunancaya tərcüməsidir. Sonralar ilk yəhudi xristianlar 8 bir neçə təriqətə parçalandılar. Ġsraildə qədim yəhudi qanununa riayət edən və eyni zamanda Ġsanı peyğəmbər kimi qəbul edənlər nəsranilər (nazorey) kimi tanınırdılar. Belə ki, onlar Ġsanın Tanrı kimi deyil, peyğəmbər kimi qəbul edir, Pavlusu isə Ġsa təlimini təhrif edən bir adam kimi təqdim edirdilər. 9 BaĢqa bir təriqət ardıcıllarını isə ebionitlər adlandırırdılar. Onlardan bəziləri Ġsanı ata və anadan doğulmuĢ bir insan kimi qəbul edirdilər. Digərləri isə hesab edirdilər ki, Ġsa, Müqəddəs Ruhun Məryəm (Ġsanın anası) ilə birləĢməsindən anadan olmuĢdur. Belə ki, onlar da Ġsanın əzəldən mövcud olmasını qəbul etməyib, Pavlusun Ġsa haqqında olan baxıĢlarını rədd edirdilər. 10 Doketlər adlandırılan daha bir təriqətin ardıcılları isə hesab edirdilər ki, Ġsa, əslində, bir cismani Ģəkildə bu dünyada mövcud olmamıĢdır. Buna görə də o ölüb sonra isə dirilə bilməzdi. 11 Lakin bütün bu təriqətlər xristianlıq tarixində uzun müddət yaĢaya bilməyib, tədricən aradan çıxmıĢdılar. Sonralar onları hətta qanundan kənar hesab edirdilər. Bunlardan fərqli olaraq, Pavlus tərəfindən əsası qoyulmuĢ 7 Həvarilərin iĢləri 21: 20, 21. 8 Sözü gedən ilk isavi qrupları bir tərəfdən yəhudi qanun və ənənəsinə sadiq idilər, digər tərəfdən isə, Ġsanı məsih kimi qəbul etmiĢdilər. Buna görə elmi ədəbiyyatda onlara yəhudi xristianları deyirlər. 9 S.Pines, The Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity According to a New Source, Israel Academy of Sciences and Humanities II, 13, Jerusalem, 1966, 5. 10 Энциклопедия «Кругосвет» http://www.krugosvet.ru/articles /33/1003302/ 1003302a1.ht m. 11 С. В. Булгаков. Справочник по ересям, сектам и расколам. М.: Современник, 1994. http://lib.eparhia-saratov.ru/books/02b/bulgakov/handbook/75.html 13 dini dünyagörüĢü isə, Romada tədricən yayıldı və bu gün də müasir xristian təliminin əsasını təĢkil edir. Roma imperiyasında xristianlıq əvvəlcə qullar, miskinlər arasında yayılırdı. Dözülməz Ģəraitdə yaĢayan bu adamlar Xristianlıqda nicat yolunu tapırdı, bu ideya onlara mənəvi qida verirdi. Lakin sonra Xristianlığı tədricən varlı zümrələrin nümayəndələri də qəbul etməyə baĢladılar. Məsələ bundadır ki, Roma imperiyasında ənənəvi yayılmıĢ bütpərəst inanclar artıq cəmiyyətdə təsir gücünü itirmiĢdi. Onlar artıq Roma imperiyasında hökm sürən ədalətsizliyin və istibdadın rəmzinə çevrilmiĢdi. Buna görə də imperiyada müxtəlif qeyri-ənənəvi dinlər yayılmıĢdı. Onların arasında Misir tanrıları Ġzida və Osiris, Ġran tanrısı Mitranın kultlarını xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Belə ki, bir vaxtlar onlar xristianlıqla ciddi rəqabət aparır, hətta bəzi tədqiqatçılara görə, məsələn mitraizmin bəzi inancları sonralar Xristianlığa daxil olmuĢdur. Belə ki, məsələn, ölən və dirilən tanrı ideyası mitraizmin əsaslarınlan biri idi. Lakin sonda Xristianlıq bu rəqabətdən qalib çıxa bildi. Romada geniĢ xalq kütlələri tərəfindən Xristianlığın qəbul edilməsi prosesi kilsənin və keĢiĢ zümrəsi olan klerosun (yepiskoplar 12 , arxiyepiskoplar 13 və s.) yaranması ilə nəticələndi. Getdikcə bu dində təĢkilatlanma prosesi gücləndi və onun strukturları imperiyanın ictimai- siyasi həyatında aparıcı rol oynamağa baĢladı. Ġmperator Konstantinusun (Constantinus) (306-337) hakimiyyəti zamanı isə, kilsələrin dövlət maraqlarına qulluq etməsi məqsədi ilə, Xristianlıq rəsmi dövlət dini elan edildi. Bundan sonra bütün bütpərəst məbədlərinin bağlaması prosesi baĢlandı. Nəhayət 451-ci ildə Kalkedon 14 Ümumdünya Kilsə Yığıncağı son olaraq Romanın həm Qərbində, həm də ġərqində Xristianlığı rəsmi dövlət dini kimi təsdiq etdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Xristianlıqla bütpərəstliyin mübarizəsi təkcə ideoloji mübarizə müstəvisində aparılmırdı. Məsələn, imperatorlardan Nero (54-68), Domitianus (81-96), Traianus (98-117), Markus Aurelius (161-180), Septimius Severus (193-211), Maksimus (235-238), Valerianus (253-260), Dialektianus (284-305), öz hakimiyyətləri zamanı xristianlara qarĢı təqiblər və zorakılıqlar həyata keçirməklə yadda qalmıĢdırlar. Bunun əsas səbəbi isə, xristianların imperatorları Tanrı kimi tanınmamaları idi. Xristianlığa qarĢı bir 12 Yepiskop - (yunanca ―episkopos‖ baxan, müĢahidə edən) – keĢiĢliyin ən yüksək dərəcəsidir. Dini iĢləri icra etmək üçün, yepiskoplara müəyyən ərazilər verilir. 13 Arxiyepiskop (yunanca ―archiepiskopos‖) – baĢ yepiskop. 14 Müasir Türkiyədə Kadıköy Ģəhəridir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|