Artur Rej ter Epitet w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Retoryce opisowej
- Stylistyce polskiej
- Słownika
| Artur Rejter Epitet w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Język Artystyczny 11, 92-109 2001
Artur Rej ter Epitet w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Gustaw Herling-Grudziński to twórca wszechstronny, posługujący się roz maitymi formami pisarskimi. Wśród jego spuścizny dostrzec można zarówno gatunki sensu stricto artystyczne, jak opowiadanie czy powieść, ale także wiele realizacji genologicznie pogranicznych, na przykład esej, dziennik. Kry tycy jego twórczości zauważają często wrażliwość, dogłębność i wieloznacz ność w obrazowaniu rzeczywistości i uznają te cechy za kluczowe dla twór czości Grudzińskiego, zarówno w odniesieniu do prozy typowo artystycznej1, jak i bardziej użytkowej1 2. Dostrzega się również zainteresowanie pisarza innymi — poza literaturą — dziedzinami sztuki, uwypukla jego zdolność twórczego reagowania na otaczający świat, a także uwrażliwienie na prawdę jako fundamentalną wartość humanistyczną3. Jest więc Herling-Grudziński twórcą wszechstronnym, trudno go jednoznacznie ocenić, niemożliwe jest także objęcie jego pisarstwa w sposób Jedynie słuszny” czy .jedynie dopusz czalny”. Dotyczy to również warstwy stylistycznej jego dzieł. Charakterystyka stylu pisarza może być prowadzona wielotorowo. Jedną z dróg jest wskazanie podstawowych form i funkcji różnych tropów stylis- 1 S. B a l i ń s k i : Twórcza samotność. W: Herling-Grudziński i krytycy. Antologia tekstów. Wybór i oprać. Z. K u d e l s k i . Lublin 1997; J. Ł o b o d o w s k i : Skrzydła ołtarza. W: Herling- -Grudziński i krytycy...-, M. G ł o w i ń s k i : Muza zmyślonych podróży. W: Herling-Grudziński i krytycy... 2 K. S o w i ń s k i : Widziane od środka. W: Herling-Grudziński i krytycy...-, K. A. J e l e ń - ski: Portret dekady z wizerunkiem autora w lewym rogu. W: Herling-Grudziński i krytycy...-, A. M i c h n i k : Zapis czasu (nad „Dziennikiem pisanym nocą 1980—1984"). W: Herling-Gru
3 R. N y c z : „Zamknięty odprysk świata". O pisarstwie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego-, S. W y s ł o u c h : Twarze Herlinga-, [. F u r n a l : Między kroniką a mitem; D. K u d e l s k a : Her
EPITET W TWÓRCZOŚCI GUSTAWA HERLING A-C, RUDZIŃSKIEGO 93 tycznych. Niniejszy artykuł stanowi próbę opisu najbardziej charakterystycz nych dla twórczości Grudzińskiego typów epitetów i pełnionych przez nie funkcji.
Epitet jest środkiem stylistycznym, któremu badacze poświęcają za mało uwagi, choć był uważany przez starożytnych za jeden z tropów retorycznych: „przydający plastyczności przedstawianemu światu oraz wspaniałości i bo gactwa wysłowieniu.”4 Jerzy Ziomek w Retoryce opisowej, w rozdziale doty czącym tropów, nie poświęca epitetowi nawet osobnego akapitu, wspomina jedynie o nim przy okazji charakterystyk innych środków, na przykład meta fory czy hiperboli5. Nieco lepiej rzecz przedstawia się w Stylistyce polskiej, której autorzy poświęcili epitetowi krótki półstronicowy podrozdział. Epitet umieszczono wśród stylistycznych środków leksykalnych i wyróżniono kilka jego odmian — ze względu na semantykę: zwykły, przenośny (metaforyczny); ze względu na formę gramatyczną: przymiotnikowy, imiesłowowy i rzeczow nikowy oraz ze względu na budowę słowotwórczą: złożony6. Autorzy Słownika terminów literackich zamieścili jeszcze inne typy epitetów: zdobniczy, stały (w formie trwałego związku frazeologicznego) oraz metonimiczny7. Analiza struktury i funkcji epitetu może pomóc w kluczowych badaniach dotyczących poetyki danego twórcy, prądu czy okresu literackiego. Nieliczne próby opisu epitetu, na przykład przez pryzmat funkcji składniowej i charak terystyki semantycznej, pokazują, iż podobne analizy pomagają uchwycić istotne — choć nierzadko niezwykle subtelne — różnice między pisarstwem twórców wywodzących się z tej samej epoki literackiej8. Ponadto obserwacja epitetu jako środka artystycznego wyrazu w utwo rach danego twórcy może stanowić również przyczynek do charakterystyki jego stylu osobniczego. Przy czym należy podkreślić, iż pełniejszy opis stylu osobniczego możliwy jest tylko wtedy, gdy uwzględni się różne odmiany gatunkowe (nie tylko stricte artystyczne) znajdujące się w spektrum zainte resowań twórcy. Pozwala to uchwycić w miarę holistyczny obraz stylu jed nostki. „Mówiąc o stylu, nie można się ograniczać tylko do środków ję zykowych, do nacechowanych środków językowych, do odchyleń od różnie pojmowanej normy itd. Styl to humanistyczna struktura tekstu, to najpierw sposób widzenia świata, a potem obróbka tworzywa. Stosunek mówiącego 4 M. G ł o w i ń s k i , T. K o s t k i e w i c z o w a , A. O k o p i e ń - S ł a w i ń s k a , J. S ł a w i ń s k i :
5 J. Z i o m e k : Retoryka opisowa. Wrocław 1990. 6 H. K u r k o w s k a , S. S k o r u p k a : Stylistyka polska. Zarys. Warszawa 1959, s. 203. 1 M. G ł o w i ń s k i , T. К o s t k i e w i c z o w a, A. O k o p i e ń - S ł a w i ń s k a , J. S ł a w i ń s k i : Słownik terminów literackich..., s. 126. 8 D. O s t a s z e w s k a : Stylistyczna funkcja przydawki w „Dafnidzie" Samuela Twardowskiego i w „Kanikule” Jana Andrzeja Morsztyna. W: „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” . Prace językoznawcze, z. 42. Kraków 1974. Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|