Article · June 021 citations reads 1,058 authors

Keywords
: education, digital education, MOOC, open distance learning, distance 
learning, e-books, e-textbooks, digital interactive textbooks. 
 
Kirish.
Zamonaviy ta’lim tizimi hozirgi davrning barcha o‘ta jiddiy talablariga 
javob bera olmayotganligini juda ko‘pchilik olimlar va mutahassislar tomonidan tan 
olinayapti. Ushbu holatni tubdan o‘zgartirishning asosiy yo‘llaridan biri - ta’lim 
tizimiga zamonaviy texnologik rivojlanishning eng yangi dasturiy-texnik vositalarini 
keng miqyosda jalb qilishdir. Bunday vositalardan biri - insonlarning ishlab 
chiqarishdan va boshqa kundalik yumushlardan ajralmagan holda to‘laqonli ta’lim 
olishiga imkon beradigan raqamli platformalardagi ochiq masofaviy ta’lim tizimidir 
(MOOC - massive open distance education sistem - ommaviy ochiq onlayn ta’lim 
tizimlari). Bundan bir necha yillar oldin, ya’ni, 2012 yilning kuzlarida Stenford 
universitetining ikki professori Sebastyan Trun va Piter Norvig internetda barcha 
istovchilar uchun sun’iy intellect bo‘yicha ma’ruzalar tinglashni taklif qilishdi. Bu 
ma’ruzalar o‘z tarkibiga barcha kerakli materiallarni, testlarni va yakuniy imtihonlarni 
"Science and Education" Scientific Journal
June 2021 / Volume 2 Issue 6
www.openscience.uz
233

---

qamrab olgan edi. Mashg‘ulotlar esa faqat online ko‘rinishida tashkil etilgan edi. 
Ma’ruzachilar eng ko‘pi bilan 2-3 ming talaba ushbu mashg‘ulotlarga qatnashishini 
rejalashtirgan bo‘lsalarda, semester boshida unga dunyoning 200 ta mamlakatidan 160 
ming kishi yozilib bo‘lgan edi. Bunga o‘xshash masofaviy ta’lim tizimlari borgan sari 
murakkablashib va sifati oshib borayotganini ta’kidlamasdan iloji yo‘q. Kun sayin 
yanada ko‘proq tajribali o‘qituvchilar va professorlar o‘z ma’ruzalarini boshqalar 
bemalol foydalanishi uchun YouTube va iTunes tizimlariga yozib qo‘yayaptilar. 
Ularning ba’zilari, masalan, siyosiy falsafa bo‘yicha Garvard professori Maykl Sendel 
o‘zining ma’naviyat haqidagi «Justicye» deb nomlangan kursini haddan tashqari 
ommalashib ketgani tufayli internetdagi eng mashhur shahslardan biri bo‘lib qoldi. Har 
yili dunyo miqyosidagi eng yaxshi bilimlarni to‘plash va ularni internet orqali barcha 
foydalanishi uchun tarmoqqa joylashtirish bo‘yicha yangidan-yangi ishlar qilinib, 
filantroplar va venchur tadbirkorlar buning uchun o‘nlab million dollar mablag‘lar 
ajratayaptilar. Ularning birgalikdagi say’i-harakatlari dunyoning istalgan joyida 
yashovchi insonlarning zamonaviy va sifatli ta’lim olishlariga sabab bo‘lishi 
kuzatilayapti. Professorlar Sebast’yan Trun va Piter Norvig larning ta’kidlashlaricha, 
2050 yilga kelib, jahon miqyosida bor-yo‘g‘i o‘ntagina katta zamonaviy universitetlar 
qolib, ularda bir vaqtning o‘zida millionlab talabalar o‘qitilishiga erishiladi. Tabiiyki, 
bunday biznes unga jalb etilganlarning barchasi uchun ham foydali, ham raqamli 
iqtisodiyot uchun kadrlar yetishtirishga katta ahamiyatga ega bo‘ladi. 
STEAM tushunchasi.
Ta’lim berishda hozir noan’anaviy bir uslubini ko’rishimiz 
mumkin. Unda bolalar o’nlab fanlar va darsliklarni maxsus fan qilib o’qishmaydi. Bu 
STEAM ta’lim tizimi. STEAM ta’lim tizimi o’zi nima? Agar ushbu qisqartmani 
yoysak, quyidagilarni olamiz: STEAM bu - S - science, T - technology, E - engineering, 
A - art va M - math. Ingliz tilida bu shunday bo’ladi: tabiiy fanlar, texnologiya, 
muhandislik, san’at va matematika. Ushbu yo’nalishlar zamonaviy dunyoda eng 
mashhur bo’lib kelayotganini unutmang. Shuning uchun bugungi kunda STEAM 
tizimi asosiy tendentsiyalardan biri sifatida rivojlanmoqda. STEAM ta’limi yo’nalishi 
va amaliy yondashuvni qo’llash, shuningdek, barcha beshta sohani yagona ta’lim 
tizimiga integratsiyalashuviga asoslangan. STEAM yondashuvi o’quv samaradorligiga 
qanday ta’siri shuki, amaliyot nazariy bilimlar singari muhimdir. Ya’ni, o’rganish 
paytida biz nafaqat miyamiz bilan, balki qo’limiz bilan ham ishlashimiz kerak. Faqat 
sinf devorlarida o’rganish tez o’zgaruvchan dunyo bilan hamqadam emas. STEAM 
yondashuvining asosiy farqi shundaki, bolalar turli xil mavzularni muvaffaqiyatli 
o’rganish uchun ham miyani, ham qo’llarini ishlatadilar. Ular olgan bilimlarni o’zlari 
“o’qib oladilar”. STEAM ta’lim muhitida bolalar bilimga ega bo’ladilar va darhol 
undan foydalanishni o’rganadilar. Shuning uchun, ular o’sib ulg’ayganlarida va 
hayotiy muammolarga duch kelganda, atrof muhitning ifloslanishi yoki global iqlim 
o’zgarishi bo’ladimi, bunday murakkab masalalarni faqat turli sohalardagi bilimlarga 
"Science and Education" Scientific Journal
June 2021 / Volume 2 Issue 6
www.openscience.uz
234

---

tayanib va birgalikda ishlash orqali hal qilish mumkinligini tushunadilar. Bu yerda 
faqat bitta mavzu bo’yicha bilimga tayanish etarli emas. Amaliy qobiliyatga e’tibor 
berib, talabalar o’zlarining irodasini, ijodkorligini, moslashuvchanligini rivojlantiradi 
va boshqalar bilan hamkorlik qilishni o’rganadi. Ushbu ko’nikmalar va bilimlar asosiy 
ta’lim vazifasini tashkil etadi, ya’ni, bu butun ta’lim tizimi nimaga intilishini. Ta’limga 
ushbu yangi yondashuv, nazariya va amaliyotni birlashtirishning mantiqiy natijasidir. 
STEAM Amerikada ishlab chiqilgan. Ba’zi maktablar bitiruvchilarning martabalarini 
e’tiborga olishdi va fan, texnologiya, muhandislik va matematika kabi fanlarni 
birlashtirishga qaror qilishdi va STEM tizimi shu tarzda shakllandi. (Fan, texnika, 
muhandislik va matematika). Keyinchalik bu erda Art qo’shildi va endi STEAM 
oxirigacha shakllandi. O’qituvchilar ushbu mavzular, aniqrog’i ushbu fanlardan 
bilimlar kelajakda talabalarning yuqori malakali mutaxassis bo’lib etishishiga yordam 
beradi, deb hisoblashadi. Oxir oqibat, bolalar yaxshi bilim olishga intilishadi va uni 
darhol amalda qo’llashadi. Dunyo o’zgarib bormoqda, hatto ta’lim bir joyda turmasa 
ham. So’nggi o’n yilliklardagi o’zgarishlar yoqimli, ammo shu bilan birga bizni 
havotirlantiradi. Ushbu yangi narsalarning ixtiro qilinishi bilan odamlar ilgari duch 
kelmagan ko’plab yangi muammolar mavjud. Har kuni yangi ish turlari va hattoki 
butun kasbiy sohalar paydo bo’ladi, shuning uchun zamonaviy o’qituvchilar 
o’qitadigan bilimlari va mahoratlari vaqt talablariga javob beradimi yoki yo’qmi deb 
o’ylashlari kerak. O’zingizning g’oyangizni topishga bilim yordam beradi, ammo 
haqiqiy ish bu g’oyani haqiqatga aylantiradi. Agar biz an’anaviy ta’limning asosiy 
maqsadi bilimlarni o’rgatish va bu bilimlardan fikrlash va ijod qilish uchun foydalanish 
deb aytsak, STEAM yondashuvi bizni olgan bilimlarni haqiqiy ko’nikmalar bilan 
birlashtirishga o’rgatadi. Bu maktab o’quvchilariga nafaqat ba’zi bir g’oyalarga ega 
bo’lish, balki ularni amalda qo’llash va amalga oshirish imkoniyatini beradi. O’sha. 
haqiqatda ishlatilishi mumkin bo’lgan bilimgina haqiqatan ham qadrlidir.