Araz güNDÜz söZLƏRİn biLCƏYİ



Yüklə 41,78 Kb.
tarix01.11.2017
ölçüsü41,78 Kb.
#7712

ARAZ GÜNDÜZ
SÖZLƏRİN BİLCƏYİ

(esse)
Əlcək–əli qoruyan, bilcək–biliyi qoruyan deməkdir, yəni mən bu bilcək sözünü, dilimizə soxulmuş yad bir söz olan “yaddaşın” yerinə işlətmək istəyirəm. Keçmişlərdə, ağsaqqalların danışığına qulaq kəsiləndə eşitmişəm bu sözü, deyərdilər: “hə, o kimsənə çox bilcəklidir”, ancaq baxıb görürdün, dedikləri bu kimsənə də oxuyub-yazması olmayan birisidir, yalnızca olub-keçənlərdən nə soruşursan, yerli-yataqlı bilir.
Bu sayaq alınma sözlərin dilimizdə çox gülməli anlamlar doğurması da olur, gəlin elə qoşuqlarımızda “məni unutma” yerinə işlədilən: “məni yad et” deyimini götürüb baxaq. “Yad” sözü, türkcəmizdə “özgə” deməkdirsə, onda “məni yad et”–“mənimlə özgələş, məni özünə yad say” anlamına gəlmirmi?
Yerinə düşmədən işlətdiyimiz başqa bir deyim. Öncə, açaq Mahmud Qaşqarlının “Türk Sözlüyünü”, baxaq: evsəmək–evə getməyi istəmək; aşsamaq–aş(xörək) istəmək; ətsəmək–ət yeməyi istəmək; barıksamak–çıxıb getməyi istəmək. Bu deyimlərə qoşula biləcək, çağdaş dilimizdə sıx-sıx işlənən susamaq sözünü də anmağa dəyər. Onda buyurun, deyin görək, bu “qəribsəmək” sözünü necə anlayaq? Yoxsa, bu “qürbətə getmək, qəriblik istəmək” anlamındadır? Yox, bu deyimi biz nədənsə Yad eldə(qürbətdə) olub, Yurd üçün darıxanda, Yurda getməyə ürəyimiz atlananda deyirik. Elədirsə, nədən “yurdsamaq” yerinə “qəribsəmək” deyirik? Yanlış göz qabağındadır!.. Sizə elə gəlmirmi, bu “qəribsəmək” deyimi yuxarıda dediyimiz “barıksamak” deyiminin aşınmasından–yanlışa uğramasından törənmişdir?
Azərbaycan türkü öz dilini yadırğamayıbsa, “bazarlıq eləməyə gedirəm” deməz, pal-paltar almağa gedəndə: “gedim, özümə əyin-baş alım”; özünə gərək olanların hamısını, yəni paltarı da, azuğu(yemək üçün olanı) da almağa gedəndə isə: “gedim, bir az ayın-oyun alım” deyər. “Əyin-baş almaq” deyimi ilk baxışda anlaşılandır, yəni kiminsə əyni üçün təpədən dırnağacan gərəkən geyimlərdən nəyisə almasından söz açılır. “İlk baxışda” deyimini burada ona görə vurğulayıram, “əyin” sözümüzü də “bədən” dediyimiz yad bir sözün ayağına vermişik, nədənsə! Onda görəsən bu, “ayın-oyun almaq” nə deyən sözdür? Türkcəmizin Muğan ağzında(dialektində) buna: “əyin-öyün almaq” deyərlər. Yəni bəlli deyilmi ha, “əyin-öyün almaq” deyəndə: əyin üçün, öyün(evin) üçün alınacaq nəsnələrdən danışılır?
Hamınızın eşitdiyi belə bir deyim var: “sözün başına ip salmaq”. Bu deyimin bənzətmədən törəndiyi bəllidir, ancaq hansından? Görünür, çox əski çağlarda, qaraçıların ayınınmı, meymununmu, başına ip salıb oynatmasını, izləyiciləri güldürməsini görən dədələrimiz, “sözün başına ip salıb oynatma” deyəndə, “bizi özünə güldürmə” demək istəmişlər. Bunun kimi də, “sözə don geydirmə”, “sözə bəzək-düzək vurma” deyimlərinin də hansı bənzətmələrdən doğduğunu aydınlaşdırmaq olar.
Gözüm su içmir” də söz olarmı? Nə deməkdir bu?.. Gəlin, çox-çox əskilərdən qalma olduğu açıq-aydın bəlli olan: qırımla, suyum sözlərinin necə yarandığını araşdırmağa çalışaq. Deyərlər, onun qırımından bildim, nə demək istəyir, nə üçün gəlib, habelə bunun kimi... Başqa örnəkdə deyərlər: suyumunu bəyənmədim; mənə suyuşirin (öztürkcəsi: suyusucuq olmalıdır!) gəldi; üzümüzün suyunu tökmə; üzüsuluykən get; habelə bunun kimi... Gəlin bu qırım sözündən başlayaq. İndi bu söz dilimizdə çox az işlənir, bunun yerinə ən çox “özündən çıxmaq” deyimini işlədirlər.(Muğan ağzında kiminsə özündən çıxmasını anlatmaq üçün deyərlər: o kimsənə qozqırıb, Mahmud Qaşqarlıda bu deyim: kazkurmaq kimi verilib, görünür elə, “qısqırmaq” deyimi də bunlardan törənibdir. Bu deyimlərdəki, “qoz-kaz-qıs” kəsimi indi də dilimizdə acıqlanmaq yerinə işlənən “qızmağı”, “qır” kəsimi isə, bu acığın aşıb-daşmasını, yəni kiminsə özündən çıxmasını bilindirir. Yeri gəlmişkən, çox əski çağlarda qurda böridən başqa, kaskır da demişlər.(L. Qumilyov. Drevniye Tyurki(rus dilində) Moskva 2002. səh.28) Özündən çıxmaq deyiminə bir az dərindən yanaşsaq, burada insan acığının aşıb-daşması, öz yatağından çıxmasının anlaşıldığı görünür, sanasan, özünün yavaş axarı ilə axan çayı qıraqdan elə coşdurublar(üstünə yağan gur yağışla,–yəni kiminsə dözümünü sözlə qıcıqlandırıb, daşdıran təki!), o artıq öz yatağına(məcrasına) sığmır, coşub ondan qırağa çıxır. Söz-sözü çəkir, ona görə də bir az uzağa gedib çıxmağımın üstündən keçəcəyənizə güvənərək, sözümün ardını deyirəm. Beləliklə, gəlin ondan başlayaq, dilimizdə insan dözümünün ölçüsü olaraq onun “boğazı” götürülür, sanasan suyun boğaza çatması ilə insanın boğulmağa başlaması kimi də, acığın boğaza çatması ilə də insan acığından “boğulmağa” başlayır. Görünür, elə buna görə də, bezdirici duruma: “lap boğaza yığıldım” deyirlər. Haçansa düşündüyünüz olubmu, görəsən nədən: sözünün üstündə durmayan, güvəncsiz, yersiz özündən çıxan kimsələrə, “ipiqırıqdır” deyirlər?! Bu, anlağı olan ikiayaqlının(yəni insanın) anlaqsız dördayaqlılara bənzədilməsindən törənən bir deyimdir, insan yanlışının,–hörükləndiyi çevrədə dayanmalı olan, ancaq cızığından çıxaraq, hörüyünü–ipini qırıb qaçan–dördayaqlının davranışına bənzədilməsidir, insan mənliyinə yaraşmayan davranışın qınanmasıdır. Deməli, “qırım” deyimi ilə, insanın öz dayanıqlı, toxdaq, durumundan çıxmasını, bir anlığına özlüyündən “qırılmasını” anlatmaq istəmişlər.
Yeri düşmüşkən, insanın boğazının onun dözümünün sınırı sayıldığını doğruldan bir bəlgəyə(fakta) də baxaq. Mahmud Qaşqarlı özünün “Türk Sözlüyündə” yazır: qılıq(o bunu kılık kimi yazır), insanın xasiyyəti, xarakteri anlamındadır, sonra birdən gözlənilmədən(!) deyir: ancaq bu sözü ən çox qılq(kılk) deyə işlədirlər. Boğazın çənəyə birləşən yerinə yaxın, bir qabarıq sümük var, bildiyiniz kimi buna: hulqum da, xirtdək də deyirlər. Ancaq Azərbaycan türkcəsinin bir sıra ağızlarında(dialektlərində) bu sözü “xılx” deyə işlədirlər, məncə bu sözün yuxarıda dediyimiz “qılq(kılk)” sözündən törəndiyi göz qabağındadır. Bu bəlgə də, yuxarıda dediyimiz–insan dözümünün ölçüsünün, eləcə də insan qanacağının qaynağının insan boğazında yerləşdiyini sanan çox-çox əski çağların inanclarına bağlıdır. Elə bilirəm, bu danışıqların gedişində sizlər, “qadının hulqumu olmaz(bizdə, Muğan ağzında: qadının xılxı olmaz deyirlər) deyimini anmamış olmazsınız. (Sizə gülmək gəlməsin, mən bu deyimi eşitdiyim uşaqlıq çağlarımda, qadınların doğrudan da hulqum-xirtdək-xılx sümüklərinin olmadığına inanmışdım.) Bu deyimi bu gün qadınların söz saxlaya bilməməsi kimi yozurlar, bu düzgündür, ancaq bu deyim təkcə bu anlamı bildirmək üçün deyilməyib, bir də, qadın incəliyindən, kövrəkliyindən doğan, onun qılığında özünü göstərən, dayanıqsızlığı, dəyişkənliyi, küsəyənliyi bildirmək üçün deyilmişdir. (Burada yeri düşmüşkən, bir yerlərdə qırğı, başqalarında laçın deyilən alıcı quşu da anıb, onun adının, sanasan, özündən ox təki “qırılıb” uçmasından törəndiyini də düşünməyə dəyər. Qaldı, bu quşa bir yerlərdə “laçın” deyilməsinə, bu da “alçın”(alıcı) sözünün yumşalıb, diləyatımlı olmasından törənmişdir.)
İndi də gələk suyum sözünün üstünə. Əski çağların türkcəsində “suyum” sözü “görkəm”, “suyumluq” isə “görkəmli-gözəl” anlamlarını daşımışdır. Bu sözün törəyişini araşdırmaq üçün, mən sizlərlə birgə, çox-çox uzaq keçmişlərə dönməli olacağam...
İskitlər, saklar, skiflər kimi dəyişkən adlarla çağırılan, bizim burada skiflər adlandıracağımız, əski çağların bu ünlü ulusunun, elə təkcə adını dəyişməklə əl çəksəydilər, nə vardı?–yox, bunu az saymışlar, biriləri onları “iranlaşdırmış”, o biriləri “slavyanlaşdırmış”, başqaları da bu qondarmaçılığı bir az da anlaşılmaz eləmək üçün, onları “hind-avropalaşdırmışlar”. Burada hamının, bilərəkdənmi-bilməyərəkdənmi unutduğu bir durum da var, bu da skiflərin köçəri olması, onları calamaq istədikləri xalqların isə köçərilik gələnəklərinin olmamasıdır. Skiflərin kimliyini aydınlaşdıran bir-iki mifoloji örnəklərə baxaq.

  1. Herodotun yazmasına görə, atlarını itirən Herakl onları axtara-axtara Skif ölkəsinə gəlib çıxır, burada onları geri ala bilmək üçün, atlarını tutub saxlayan yarı insan-yarıilan bir qadınla evlənməli olur, sonra da ondan doğulan uşaqlarını qoyub, atlarını götürərək, çıxıb gedir. Sonra Herodot az qala yersiz görünən bir olayla sözünü bitirir: Herakldan doğulan oğlanların ən kiçiyi ölkənin xaqanı oldu!..(Bunun açmasını bir az aşağıda deyəcəyik). Bir yox, bir neçə nağıllarımızda belə bir olaydan söz açılır: evlənən oğlan(bir yerlərdə isə onun arxadaşı!), toy gecəsi sevdiyi qızın üstünə qılınc çəkir, qızın “içindən” bir qara ilan çıxıb düşür, ilanı öldürüb, biri-birilərinə qovuşur, ömürlərinin sonuna kimi ağgünlük içində yaşayırlar. Sözü çox uzatmadan deyim, əski türkcədə “bike, büke” deyilən bir söz vardı da, bu sözün də iki anlamı vardı, birisi–qız deməkdi, o birisi–əjdaha, yəni ilanın mifləşməsindən “törənən” suyumsuz(eybəcər) bir varlıq. Burada adamın “gözünə girən” açıq-aydın bir bəlgəni(faktı) bundan artıq araşdırmağı yersiz sayıram. Unutmamısınızsa, dilimizdə bu gün də “Bikə” qız adı vardır, yaxın keçmişlərəcən isə, adlı-sanlı soydan olan qadınların adına “bikə” sözünü qoşub çağırardılar.

  2. Mən indi durub sizlərə desəm, üç min il bundan qabaq skiflərin arasında “Məlikməmmədin nağılı” bəlli idi, mənə inanmayacaqsınız, ancaq bunu Herodot desə, bilirəm, inanacaqsınız! Herodotun deməsinə görə, skiflərin ən birinci xaqanının adı Tarqıtay idi, bunun da üç oğlu vardı. Günlərin bir günü, göydən yerə dörd qızıl nəsnə düşdü: kotan, boyunduruq, döyüş baltası, bir də bardaq. Öncə Tarqıtayın böyük oğlu bunları götürmək istədi, göydən enən nəsnələr od tutub alışdı, alovun istisinə dözə bilməyən böyük qardaş geri çəkildi,(Quyuya düşən qardaşların: ay yandım çəkin!–hayqırtılarını andınızmı?) ortancıl oğlan da onun təki, sonda kiçik oğlan yaxınlaşıb, bunları götürdü. Bundan sonra Tarqıtay xaqanlığı kiçik oğluna verdi. Burada danışılanların, “Məlikməmmədin nağılındakı” üç qardaşın quyuya düşməsi ilə bağlı olayla az qala büsbütün üst-üstə düşməsi gəlişigözəllikdirmi? Bu oyana qalsın, o da bəllidir, türklərdə ən əski çağlardan başlamış, bugünəcən də, ardıclığın(varisliyin) evin kiçik oğluna keçməsi gələnəyi vardır, buradakı bu uzlaşmaya nə sözünüz?(Yuxarıda, Heraklla bağlı olayda da bundan danışmışdıq!)

  3. Çağdaş türkcəmizdə bir anlam verən iki sözümüz vardır: üzlə, yanaq. Qulaq, dodaq sözlərini də ansaq, yanaq sözünün gəlişigözəllikdən yox, düşünərək yaradılıb ortaya qoyulduğu anlaşılır. Üz sözü isə, özlüyündə çox böyük anlam daşıyan bir sözün yozumunun aşırı daralmasından yaranmışdır. Öz ilkinliyindən uzaqlaşmadan bugünümüzə gəlib çıxmış türk dillərinin hamısında, “üz” deyəndə büsbütün başqa bir söz anlaşılır. Mahmud Qaşqarlının Sözlüyündə də, ilkinliyində ilişib qalan türk dillərində də, üz demək, insanın qarşıdan: başdan ayağa kimi bütün görünüşü deməkdir, Mahmud Qaşqarlı bu sözü bir çox yerlərdə “ruh” anlamında da işlədir. Türk tarixinin ünlü araşdırıcısı L. Qumilyovun, yaşı ikimin ili keçən Çin qaynaqlarına arxalanıb verdiyi bilgiyə görə, çox əski çağlarda türklər göy üzünün görünmədiyi qapalı yerə girməkdən bərk üşənərmişlər. Bir anlıq bilcəyinzə baxın, onda sizlərə də haçansa, “üzünüzü basdırıb yatmağın qaramatlıq olduğunu” deyən ulu kişiləri anacaqsınız. Əski Türk inanclarının az-çox unudulmadığı bütün yerlərdə, o sıradan bizdə də, başını(yəni üzünü) basdırıb yatmağı yasaqlayan gələnəklər bu gün də yaşamaqdadır. Bu nə üçündür? Birincisi, əski çağların türklərinin tanrıçılıq inanclarına görə, Tanrı elə Göyün özüdür, ona görə də yaşamın bütün anlarında elə etmək gərək, Tanrının baxışları üstündən əskik olmasın. Bu inanclara görə, insan öləndə onun öpözü-üzü-ruhu yeddiqatlı göyün qurtaracağındakı Tanrı qulluğuna gedib çıxır. Yenə də bu inanclara görə, yuxu–“kiçik ölümdür”, yəni yatan adamın öpözü-üzü-ruhu da Tanrı qulluğundadır, yatanda üzünü örtərsən, Tanrı qulluğundan qayıdan üzün-öpözün-ruhun uğrağını tapa bilməyib azar, “kiçik ölümdən” ayıla bilməyib, böyük ölümə düşərsən. Sizlərin hamısından iraq, kiminsə ölüsü ölürsə, kişilərin saqqal buraxıb, qadınların üzünü cırması da, elə bu inanclara bağlıdır, yəni, deyilənə görə, ölənin üzü-öpözü-ruhu qırx günəcən təklikdən bərk darıxır, gəlib öz ocağından kimisə də öz yanına aparmaq istəyir, üzü cırılmış, saqqal buraxmış yaxınlarını “tanıya bilmədiyindən” əliboş qayıdıb gedir. Bütün bu deyilənlərdən sonra, qan içməkdən gözü doymayan Persiya şahı Keyxosrovun başını kəsib, qan dolu tuluğa atan, “ola bilsin indi gözün qan içməkdən doydu”, deyən Skif–Massaget xaqanı Tomiris xatunun adının Temirüz–yəni, dəmirüzlü demək olduğuna necə inanmayasan? Herodot skiflərdən danışanda belə bir bilgi də verir, sanasan, skiflər ən yaxın adamları öləndə, onun başının dərisini üzüqarışıq soyub, saman təpir, evlərində saxlayaraq ona tapınırlar. Burada Herodotun bəlli bəlgəni bilərəkdənmi-bilməyərəkdənmi aşındırması göz önündədir. Üçündən biridir, ola bilsin, Herodot ona danışılanı düzgün anlamamış, ikincisi, o çağlara uyğun olaraq, oxucularını ilgiləndirmək üçün sözə bəzək-düzək vurmuş, üçüncüsü, aşılanmış incə heyvan dərisindən, çox gözəl düzəldilmiş insan üzünün üzlüyünü(maskasını) ayırd edə bilməmişdir. Herodotdan başqa da, bu sayaq bilgilər verən varmı? Var, özü də necə! Skif xaqanının oğlu, Yunanların adını yeddi ən böyük bilgələrin sırasına yazdığı Anaxarsislə bağlı belə bir olay danışırlar: Yunanlar ondan soruşurlar: doğrudurmu, siz skiflər qışın soyuğunda da, əyninizə paltar geymədən gəzə bilirsiniz? Anaxarsis nə desə yaxşıdır?–Siz qışın soyuğunda üzünüzü örtmədən gəzə bildiyiniz kimi, biz də belə soyuqda əynimizi örtmədən gəzə bilirik, bizim üçün bütün əynimiz elə üzümüz kimidir!

İndi gələk konumuzun üstünə, yəni “suyum” sözünün araşdırılmasına. Mənim düşüncəmə görə, bu söz, türk kişisinin(insanının) güzgünün nə olduğunu bilmədiyi çox əski çağlarda törənmişdir. Yəni, özününn görkəmini ancaq suda görən türk kişisi, mifik-mistik inanclarla dumanlanmış anlağına görə, özünün biri üzündə, o biri suda yaşayan iki gerçəkliyinin olduğunu sanmışdır. Öz görkəmini ancaq suda görə-tanıya bildiyinə görə də, ona “suyum” adını vermişdir. Suyu ağızla içirlərsə, onda tanınan görkəmi də “gözlə içirlər”, səndən “gözüm su içmir” deyimi də elə buradan qaynaqlanmırmı? Burada bəlli bayatıdan: “Üzündə göz izi var, Sənə kim baxdı yarım”–deyimini necə anmayasan?! Mənə elə gəlir, insan üzündə tanrısal anlamlar axtaran “hürufiliyin” Azərbaycanda yaranması da elə, bu inancı yaradanların türklüyündən doğmuşdur.


Deyəsən, sizləri çox yordum, ona görə də, gəlin indi, elə o çox-çox uzaq çağlardan bugünümüzə gəlib çatmış bir gülməcəyə baxaq: “Birisindən soruşdular, haralısan?–dedi, evli deyiləm, deyə bilmərəm.” Bu gülməcənin altında yatan, çox uzaq çağların gələnəklərini andıran anlamın yanından saymazyana, çox ötüb keçmişik. Ancaq indi gəlin, bir anlıq dayanıb, anışdırmağa çalışaq, nə demək istəmişlər bu deyimlə?–bu sıradan olan bir gülməcədirmi, yoxsa burada kişinin evləndiyi qadınının doğmalarına “yıxılması”–yəni onları aşırı sayqılamağa başlamasınamı him vurulur?.. Demək olar, əski çağların bütün uluslarında anaxaqanlıq(buna madərşahlıq, matriarxat deyənlər də olur) dönəmi olmuşdur, yəni, elə çağlar olmuşdur da, ev diriliyini qadınlar yönətmiş, kişilər qadınların evlərinə “gəlin” köçmüşlər. Bəlli olduğu üzrə, bu dönəmdə kişilərə öz oymağından(tayfasından) evlənmək yasaqlanmış, qonşuluqda yaşayan oymaqlar arasında, kimin nə sayaq evlənə bilməsini düzənləyən yasalar olmuşdur, bu yasalara görə də, kişilər evlənməyincə, hansı oymağa köçəcəklərini, yəni, “haralı” olacaqlarını bilməmişlər! Ortalama götürsək, Türk toplumunda anaxaqanlığın öz yerini ataxaqanlığa verməsi iki min ildən bir az çox qabaqlarda baş vermişdir. Onda bu gülməcənin yaşının iki min ildən artıq olduğu çıxmırmı?! Söz evlənməkdən düşmüşkən, bir deyimin də anlamını açmağa çalışaq. Oğul yaxşı soydan olmayan bir qızla evlənmək istəyəndə, atası ona deyər: yoxsa sən sümüyümüzü it sümüyünə calamaq istəyirsən? Nə deməkdir bu? Əski çağlarda, türklərdə soyluluğun göstəricisi “sümüyə” görə ayırd edilərdi, soyu uca kimsələri “ağ sümüklü”, soyu aşağıları “qara sümüklü” deyə çağırardılar. Onda bu “it sümüklülər”, kimlərdir belə? Gəlin, bunun nə demək olduğunu VIII yüzildə yaşamış, Göytürklərin xaqanı Bilge xandan soruşaq, görək nə deyir? Bilge xaqan isə çox acıqlı-öfkəli danışır: “Tibetlilər, itdən törəyiblər...” (L. Qumilyov “Drevniye Tyurki(rus dilində) Moskva. 2002. səh.354) Göytürklərin çinlilərlə də, tibetlilərlə də “qanlıbıçaqlığı” vardı. Onlarla, ara vermədən qanlı savaşlar aparırdılar. Bu savaşların sonunda, barış anlaşmasına gələndə, tibetin, çinin yuxarı başda oturanları, öz qızlarını Göytürk xaqanına ərə verir, sanasan, ortalıqda doğmalıq yaratmağa “çalışırdılar”. Özlüyündə isə, xaqanın xanımları olmuş bu tibetlilərin, çinlilərin, işi-gücü xaqandan çuğulluq eləyib onun iç sözünü özünkülərə çatdırmaq idi. Göytürklər də bunu bildiklərindən, onlara göz qoyur, başqa yurddaşların onlarla evlənməsini yasaqlayırdılar. Yəni, öz sümüklərini “it sümüyünə calamaqdan” çəkinirdilər. (Qaldı, Bilge xaqanın indicə andığımız sözünə, o burada tibetliləri aşağılayan bir söz demək istəməmişdir, onun acığı bu tibetli xanımların dönüklüyünə qarşı yönəlmişdir. Türklər özlərinin qurddan-böridən törədiklərinə inandıqları kimi də, tibetlilər özlərinin itdən törədiklərini sanmışlar. Tibetlilərlə bu qonşuluqdan dilimizdə: “itin qırx canı olur” deyimi də qalmışdır. Tibetlilərin inancına görə, ölən insanın öpözü-ruhu birinci olaraq itə keçir, sonra isə yenidən başqa bir insana qayıdırmış.)
Mən əski çağlarda “Börküyarıq” adlı türk xaqanlarının olduğunu oxuyanda, sözün düzü ürəkdən gülüb, öz-özümə düşünmüşdüm, görəsən, necə olub adlı-sanlı bir xaqana belə düşük ad qoyublar?!.. Yurdumuzun ayrılmaz parçası olan Dəmir Qapıda(Dərbənddə) çox geniş yayılmış bir ad var: Yarıq(bunu ən çox Yarik kimi deyirlər)!.. Mən bu adın rusların uzun sürən etkisindən törəndiyini düşünürdüm, sonradan Dəmir Qapılı arxadaşlarım mənə, bunun çox əskilərdən qalma bir ad olduğunu deyəndə, mən bir az da çaş-baş qalası oldum!.. Ancaq sən demə “yarıq-yaruk” sözü əski çağlarda “işıq” demək imiş, yəni bu “Yarıq” adı “İşıq” anlamında, “Börküyarıq” adı isə, “papağı işıqlı”, yəni başıuca, aydın düşüncəli anlamındaymış. Sonra bilcəyimə baxıb gördüm, bizim unutduğumuz bu sözü ruslar götürüb saxlamış, elə indi də çox işıqlı, parlaq nəsnələrə “yarkiy” deməkdədirlər. Ən ilginci, bu “börküyarıqlığın” xristian inanclarında da özünü göstərməsidir. Xristianların qutsal kimsələrinin şəkillərində, onların başının çevrəsində, “oreol” adlanan işıqlı bir çevrə çəkirlər!..
Sözümü bu yerdə, sizlərlə yenidən görüşmək umdusu ilə bitirirəm, burada dediklərimdən düşüncələrinizi “yaruqladacaq”, bicəyinizdə qalacaq bir sözüm olacaqsa, mənə ancaq sevinmək qalır...
7 oktyabr 2010-22 aprel 2012-ci illər.
Yüklə 41,78 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə