Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Sociologica IV (2012) Folia 116 Halina Mielicka-Pawłowska

Religijność pogranicza epok

[165]

Religijność pogranicza – współczesność

Wiara  w  istnienie  rzeczywistości  pozaempirycznej  jest  niezbędnym  elemen-

tem istnienia każdej religii. Przekonanie ludzi o tym, że obok codzienności istnie-

je inny rodzaj rzeczywistości, raczej przeczuwanej niż doświadczanej realnie, rze-

czywistości, która ustanawia sens, gwarantuje porządek wszechświata i decyduje 

o losie ludzi, jest nieodłącznym elementem przekonań religijnych człowieka współ-

czesnego

16

.  Innowacją  współczesności  jest  jednak  zaklasyfikowanie  doświadczeń 

dnia codziennego do kategorii tych wydarzeń, które mają charakter nadzwyczaj-

ny. Wobec potęgi sacrum to, co zwyczajne nabiera szczególnych właściwości, staje 

się czymś diametralnie innym, odkrywanym na nowo, zaskakującym i cudownym 

hierofanicznie. Jak pisze Krzysztof Mech: „doświadczenie religijne to doświadcze-

nie nadzwyczajnego w zwyczajnym; stanowiąc wyłom w zwykłym spostrzeganiu 

świata staje się tym, co zwykłe, a zarazem to, co zwykłe przemienia” (Mech 2001,  

s. 18). Nie chodzi tu jednak o powrót do przeszłości i tradycyjnego modelu religijności, 

gdyż istniejący współcześnie dualizm zdecydowanie rozdziela to, co zinstytucjonali-

zowane i przynależne do Kościoła oraz to, co pozakościelne i świeckie. Sekularyzacja 

jest faktem i obejmuje prawie wszystkie sfery życia jednostki włącznie z moralno-

ścią zdecydowanie odcinającą się od norm religijnych. Rzadko w Polsce i w zasadzie 

tylko w wiejskich społecznościach lokalnych oraz małych wspólnotach religijnych, 

moralność i religijność tworzą jeden system interpretacyjny, który pozwala oceniać 

zachowania ludzi. Jednocześnie moralność zastępuje religijność w tym rozumieniu, 

iż człowiek niepraktykujący samego siebie może określać i określa jako wierzące-

go, mimo iż nie spełnia żadnych lub większości wymagań stawianych przez Kościół 

wiernym (CBOS 2009b, s. 5)

17

. 

Zwrócenie przez jednostkę uwagi na to, co zwykłe, codzienne i dobrze znane, 

ale inne ze względu na treści symboliczne, ukonkretnia znaczenia i wskazuje na re-

ligijne  rozumienie rzeczywistości. Podstawą  dostrzeżenia niezwykłości jest ukie-

runkowanie jednostki na to, co uznaje za wydarzenia i zjawiska cudowne. Jak pisze 

Janusz Mariański: „potencjalnie każde ludzkie zachowanie może nabrać charakteru 

16

   Przekonanie respondentów o tym, że o losach ludzi decyduje Bóg, nie jest dominują-

ce w Polsce. W badaniach prowadzonych przez Marka Korzeniowskiego „większość, bo łącz-

nie aż ¾ ogółu badanych (75,2%) błędnie odczytuje treści zawarte w dogmacie Opatrzności 

Bożej, na co wskazują udzielane odpowiedzi: «zarówno Bóg, jak i ludzie» (68,1%), «wyłącz-

nie sami ludzie» (6,5%), «ktoś inny» (0,6%). Ortodoksyjną odpowiedź, zgodnie z którą naj-

większy wpływ na losy wszystkich ludzi ma Bóg, podaje jedynie co piąty badany (20,1%)” 

(Korzeniowski  2005,  s.  116–117).  Zwraca  uwagę  przede  wszystkim  wskazywanie  przez 

respondentów innych ludzi jako wywierających wpływ na losy jednostek. Jak pisze Marek 

Korzeniowski, to “może stanowić wynik preferowanej przez prądy laickie konieczności sa-

modzielnego wykuwania własnego losu” (tamże, s. 117). Może też świadczyć o dążeniu do 

indywidualizacji, które ograniczane jest istnieniem ograniczeń społecznych spowodowanych 

stratyfikacją i/lub towarzyszącą jej sytuacją „deprywacji ekonomicznej” ubogich (por. Gid-

dens 2006, s. 120).

17

   Wyniki badań prowadzonych w 2009 roku przez CBOS wskazują, że 53,2% Polaków 

określa siebie jako wierzących i stosujących się do wskazań Kościoła; 41,1% określa siebie 

jako wierzących na swój własny sposób, 5,7% respondentów ma problem z określeniem wła-

snej postawy wobec religii i Kościoła (Boguszewski 2009b, s. 5).

---

[166]

Halina Mielicka-Pawłowska

religijnego.  Religijność  można  odkryć  w  tych  przestrzeniach  i  sytuacjach,  które 

zdają się nie mieć wiele wspólnego z religią tradycyjną” (Mariański 2004a, s. 38). 

Jednak o tym, że wydarzenie ma charakter cudu decyduje sama jednostka nadając 

mu znaczenia odnoszące się do wiary w istnienie rzeczywistości pozaempirycznej. 

Wrażliwość mirakularna jest „stałym oczekiwaniem niezwykłości; niegodzenia się 

na  trwanie  bez  doświadczenia  tajemnicy  tego,  co  niepojęte,  nadrealne”  (Hemka, 

Olędzki 1990, s. 12). Problem polega na tym, że współczesny człowiek nadaje zna-

czenia codzienności zgodnie z kodem religii katolickiej, aczkolwiek sięga też do zu-

pełnie innych systemów symbolicznych. Niezwykle modne są bowiem wszelkiego 

rodzaju  horoskopy,  wróżby,  astrologia,  numerologia,  chiromancja  oraz  wszelkie 

inne sposoby pozwalające odczytywać przyszłość. Równie powszechne jest przeko-

nanie o energii, mocy przejawiającej się w różnych miejscach niezależnie od tego, czy 

są to miejsca kultu religijnego czy kamienie, źródła, drzewa, rośliny czy zwierzęta. 

Osoby, które wyjaśniają specyficzne cechy przestrzeni „emanującą energią kosmicz-

ną” twierdzą, jak pisze Dorota Hall, że każde miejsce można scharakteryzować jako 

energetycznie sprzyjające bądź nie, jako takie, które gromadzi bardziej lub mniej za-

gęszczoną energię, o wyższej lub niższej częstotliwości, o przeróżnych wibracjach. 

Do uściślenia tej wizji niektórzy wykorzystują koncepcję radiestezyjnej siatki geo-

patycznej, inni nawiązują do pomysłów hawajskich czarowników, kahunów, prze-

konanych o powiązaniu rzeczy niewidzialnymi nićmi aka, jeszcze inni odwołują się 

do fal kształtu (odkrytych rzekomo przez naukowców). Za przejawy, a jednocześnie 

źródła emanacji wszechoddziałującej energii uznawane są wszelkie elementy, które 

konstytuują świat, widoczne i niewidoczne dla oka: kształt, kolor, dźwięk, światło, 

myśl, emocja” (Hall 2007, s. 258–259). Nie jest bowiem ważne co „emanuje energią”, 

ani nawet jak jest ona wyobrażana, gdyż ważne dla człowieka współczesnego jest to, 

że jest to niewyjaśnialna moc nadprzyrodzona rządząca światem. 

A jednak nie tylko wrażliwość mirakularna ukierunkowana na śledzenie nie-

zwykłości czy cudowności, ale i religijne doświadczenie obecności Boga czy nawią-

zania kontaktu z siłami nadprzyrodzonymi ustanawiają religię. Oprócz tego rytuały 

i przynależność do wspólnoty religijnej są niezbędnymi elementami strukturalnymi 

każdej religii. Rytuały potwierdzają celowość wiary, zaś kontakt z innymi ludźmi 

uprawomocnia prawdy wiary. Trudno więc mówić o religijności wtedy, gdy kryje się 

za tym tylko odniesienie do mglistych i niekonkretnych przekonań jednostki o tym, 

że  istnieje  siła  nadprzyrodzona, moc  czy  „energia  kosmiczna”  rządząca  światem, 

która czasem objawia się znakami odczytywanymi przez ludzi jako cudowne. A jed-

nak poszukiwanie w codzienności zjawisk i wydarzeń, które mają symboliczne od-

niesienia do tajemniczej i nadprzyrodzonej mocy sacrum, jest wpisane w religijność 

współczesną tak bardzo, że staje się nieodłącznym elementem zawieszenia między 

kościelnością a indywidualnością doświadczeń religijnych. Świadczą o tym wyniki 

badań, które wskazują, że w cuda, których nie można wyjaśnić za pomocą ludzkiej 

wiedzy wierzy 86% głęboko wierzących (w tym 49% zdecydowanie wierzy), 69% 

wierzących oraz 27% niewierzących (CBOS 2009a, s. 17). A zatem mimo tego, że 

w Polsce maleje poczucie konieczności podporządkowania się wiernych wymogom 

stawianym przez Kościół, to wiara w cuda jest niezwykle silna nawet wtedy, gdy  

autodeklaracja  wskazuje  prywatyzację  i  indywidualizację  postaw  wobec  religii. 

---