Alma z pərdəli şəkilli pyes

www.cafarcabbarli.org

A L M A Z

5 pərdəli 7 şəkilli pyes

 

 

İŞTİRAK EDƏNLƏR

 

A l m a z – müəllimə, 18 yaşında

X a n ı m n a z – onun anası, 42 yaşında

F u a d – Almazın nişanlısı, 23 yaşında

T e m u r t a ş – doktor, 32 yaşında

C a m a l – müəllim, Fuadın dostu, 22 yaşında

M i r z ə S ə m ə n d ə r – məktəb müdiri, 43 yaşında

B a r a t

G ü l v e r d i komsomolçular

A l l a h v e r d i – qoca kəndli, Baratın atası

S ü r m ə – məktəbli qız, 10 yaşında

A f t i l – yoxsul kəndli, 40 yaşında

Y a x ş ı – kəndli, 22 yaşında

B a l o ğ l a n – kənd şurası sədri, 30 yaşında

Ş ə r i f – onun katibi

H a c ı Ə h m ə d – maskalı qolçomaq, 50 yaşında

İ b a d – qolçomaq quyruğu, Yaxşının qaynı, 30 yaşında

B a l a r z a – varlı kəndli, 43 yaşında

G ü l x a n ı m – onun arvadı, 26 yaşında

O c a q q u l u – kəndli, 65 yaşında

K ə r b ə l a y ı F a t m a n s a – mamaça, 65 yaşında

P r o k u r o r

Komissiya üzvləri, kəndlilər, kəndli qadınlar, gənclər, uşaqlar.

 

 

 

BİRİNCİ PƏRDƏ
BİRİNCİ GÖRÜŞ

 

Azərbaycanın uzaq bir kəndində, məktəb qabağında bir meydança.

Kənd mollası, onun müridləri, ağsaqqallar və sairə çiyinlərində bir tabut aparır və oxuyurlar. Bu aralıq on səkkiz yaşlarında gənc bir qız – Almaz bir qadını əlindən tutub sürüyərək, qocaların baxışı altında keçib gedir.

 

 

İKINCİ GÖRÜŞ

 

Müəllimin mənzili. Səhnə koridor kimidir. Arxa divar şüşəsiz bir şəbəkədir  ki, ardından küçə, meydança, o yanda xırda evlər, məscid və sairə görünür. Səhnəyə üç tərəfdən üç qapı açılır. Səhnədə köhnə bir stol, üzərində kağız, bir kasa, bir səbət və sairə... Şəbəkə qabağında irili-xırdalı uşaqlar oturmuşlar.

Almaz qadının əlindən tutaraq, içəri girir.

 

A l m a z. Uşaqlar, xoş gördük.

U ş a q l a r. Xoş gördük, müəllimə!

S ü r m ə. Biz dağılışmaq üçün sizi gözləyirdik.

 

Hamı Almazın yanına qaçıb onu qucaqlayır.

 

A l m a z. Sıraya düzül! (Hamı düzülür). Kəndin bütün küçələrini oxuyaraq keçəcəksiniz, səsinizi eşitməmiş bir ev qalmasın. Bu ölü dəstəsinin keçdiyi küçələrdə üz-üzə gəlib, səslərini örtəcəksiniz. Eşitdinizmi? Tez başlayın!

U ş a q l a r.

Hey sən, əski dünya, təslim ol,

Əski dünya, təslim ol!

Sənə qarşı yürüş var.

Maşınlara od buraxın,

Vuruş var ha, vuruş var,

Vuruş var ha, vuruş var,

Sıralara duraq biz,

İrəliyə, irəliyə,

Yeni dünya quraq biz.

 

Uşaqlar gedir və bütün pərdə boyu qarışıq olaraq gah ölçülərin, gah da uşaqların səsləri eşidilir.

 

Y a x ş ı. Burax, daha gedim.

A l m a z (gülərək). Qoymaram, dedim, qoymaram. Sən o sözləri bir də de, oxu, yazım, sonra get. Sən bir dayan. Ay ana, ay ana, bircə mənim o zurna-balabanımı bəri gətir.

X a n ı m n a z. Ay balam, səhərdən haradasan? Ürəyimin içini yemişəm. Bilmirəm ki...

A l m a z. Hələ bircə onu saxla, bu saat kefim bərk kökdür. Düz bulaq başından gəlirəm. Gəlib bir görəydin, elə bir mitinq düzəltmişdim ki... Sözlərim onlara bərk təsir etdi. Altı arvad elə birdən özünü “Yeni yol”a yazdırdı. Altısı da elə birdən. Urra!

X a n ı m n a z. Ərizələrini yiyələrinə verdim. O qədər dua edirdilər.

A l m a z. Bircə o skripkanı bəri ver. Ya istəyirsən qarmoşka çalım. Yaxşı, di başla o bayaqkını.

Y a x ş ı. Gərək günəş dağları aşıb sönməyəydi!

A l m a z. Yox, yox, oxu. Mən havasını da öyrənmək istəyirəm. Hə!

Y a x ş ı .

Gərək günəş dağları aşıb sönməyəydi!

Gərək mənim dönmüş taleyim dönməyəydi!

Gərək mənim istədiyim gidi fələk

Açılmadan qara torpağa gömməyəydi!

Göydəki aya dedim dərdimi, qoy yarə yetirsin,

Ürəyim dərdə düşüb, yar mənə bir çarə yetirsin.

 

Sanki hər tərəfdən yüzlərlə qadın səsi Yaxşının oxuduğunu xor ilə təkrar edir.

 

Daha, sən Allah bəsdir. Burax gedim. Eh... Vallah, qaş qaralıb. İnək gələr, qalar avara. Onsuz da, oxudum, dərdim təzələndi. Ağlamağım gəlir. Daha qiryətə boğulmuşam.

A l m a z. Olmaya, ay qız, öz ərinçin darıxırsan. Doğrudan, ay Yaxşı, o kimi öldürmüşdür?

Y a x ş ı. Öz qardaşı arvadını. Axtarsan, qardaşı özü öldürmüşdür, ancaq o, boynuna çəkmişdir.

A l m a z. Haçandan yatır?

Y a x ş ı. Bu səfər ayı çıxsa, il yarımdır.

A l m a z. İl yarım?... Odur ki, ay yeyib ayıya dönmüşsən də.

Y a x ş ı. Yox, mən öz ərimin qayıtmasını istəmirəm.

A l m a z. Necə istəmirsən? Indi ki, istəmirsən, bəs nə üçün onda dayanmışsan?

Y a x ş ı. Çarəm nədir?

A l m a z. Çıx!

Y a x ş ı. Elə də iş olar? Ər bir, Allah bir.

A l m a z. Neçin olmur? Çıxarsan, mən də səni yazaram kolxoza, “Yeni yol”a, maşında işlərsən. Əlində qazancın olar. Azad olarsan, adam olarsan, savadlanarsan. Bizim kəndimiz də irəli gedib mədəni olar. Başa düşdün? Sonda yenə də kimə istərsən, gedərsən.

Y a x ş ı. Yox, mən heç kəsi istəmirəm.

A l m a z. Yalan deyirsən. Mən sənin gözlərindən görürəm ki, sən kimi isə istəyirsən.

Y a x ş ı. Mən papaq deyiləm ki, gündə birinin başına örtülüm. El yığılıb bir dama təpib, oradan da çıxarıb, qəbrə aparacaq.

A l m a z. Ay Yaxşı, doğrudan da sən dünyada nə görürsən? Evin damından, ocağın şamından başqa nə görə bilərsən?

Y a x ş ı. Sən Allah, ay Almaz xanım, dərdlərimi təzələmə. Vallah, bu saat ağlaram.

A l m a z. Ay qız, Yaxşı, hənək-hənək, axırı dəyənək. Doğrudan da yaş boğazını boğur.

Y a x ş ı. Nə eləyim, deyir:

 

Sənə qurban olum, ay dədə Kərəm,

Gözlərim tor gətirir, ürəyim vərəm.

Dəryalar mürəkkəb olsa, meşələr qələm,

Mollalar yazdıqca dərdim var mənim.

 

A l m a z. Hələ bir dayan bunu da yazım (Yazır). Ürəyim vərəm, sonra?

Y a x ş ı. Hə... Meşələr mürəkkəb, mollalar qələm.

A l m a z. Necə yəni mollalar qələm?

Y a x ş ı. Kim deyir mollalar qələm?

A l m a z. Sən deyirsən də... Deyirsən meşələr mürəkkəb, mollalar qələm.

Y a x ş ı. Yox, meşələr yox, mollalar mürəkkəb, meşələr qələm.

A l m a z. Necə yəni mollalar mürəkkəb?

Y a x ş ı. Ey... Vallah ağlım başımda deyil, heç bilmirəm nə danışıram.

      Dəryalar mürəkkəb olsa, meşələr qələm,

      Mollalar yazdıqca dərdim var mənim.

Ancaq, başına dönüm, heç kəsə deməyəsən ki, mən buraya gəlmişəm. Sonra öldürərlər məni, ətimi şişə çəkərlər.

A l m a z. Kim?

Y a x ş ı. Ərimin qardaşı, elə ərim özü.

A l m a z. Hanı ərin?

Y a x ş ı. Bu gün-sabah gələcək də. Qaynım dünən araba ilə şəhərə gedib.  Yoxsa mən bura gələ bilərdim? Mənim gönümü soyardı. Eh... Almaz... mən öləcəyəm.

A l m a z. Necə yəni öləcəyəm. Böyük zəhmət çəkəcəksən. Kim ölməyəcək ki?

Y a x ş ı. Yox, mən tez öləcəyəm, lap tez, bu günlərdə. Özümü öldürəcəyəm.

A l m a z. Gicəlmişsən, qız, nədir? Bu gözəl çəmənlikləri, çiçəkləri, bu sərin suları, bu yeni qurulan aləmi qoyub ölmək olar? Bu ki, axmaqlıqdır. Bunlar hamısı, dünən toyda dediyin kimi, hüquqsuz yaşayışın nəticəsidir. Başa düşdün.

Y a x ş ı. Bilirsən Almaz xanım, görünür Allah belə istəyirmiş. Yazını pozmaq olmaz. Mənim atam ərimgilin yanında çoban idi. Onun yanında balaca bir oğlan olurdu. Çox gözəşirin idi. Biz onunla hər gün görüşürdük. Bir gün bir-birimizi görməsəydik, bağrımız çatlardı. Di gəl ki, zalımlar ayırdılar, saldılar məni oda. Deyir: sən saydığını say, bax gör fələk nə sayır. Vallah, Almaz xanım, qorxmasaydım, çoxdan gəlib o “Yeni yol”a yazılardım. Ancaq mümkün deyil. Öldürərlər.

A l m a z. Axı kim?

Y a x ş ı. Qaynım. Bu vaxta qədər iki adam öldürübdür.

A l m a z. Demək, sənin həmişə bir yanın divar olacaq, bir yanın ağac?

Y a x ş ı. Neynim, çarəm nədir?

A l m a z. Get kənd şurasına şikayətə.

Y a x ş ı. Kənd şurası öz bibisi oğludur. Bir-iki ay bundan qabaq bulaq başında sənin danışdıqlarını eşitdim. Gəldim evdə oturdum, ağla ki, ağlayasan.

A l m a z. Yaxşı, eşitmişsənmi, deyərlər: qaçanın dizi ağrayar, ağlayanın gözü?

Y a x ş ı. Bəs nə edim? Bu da gündür, otur dörd divarın arasında, dünyanın bütün dərdi tökülsün ağılsız başına, çək ki, çəkəsən.

A l m a z. Sən bir başa düş ki, ağlamaqla zəncir qırılmaz. Gəmirmək, çeynəmək, qırmaq lazımdır.

Y a x ş ı. Eh... Inək gəldi, qaldı bayırda, mən oturub nağıl açmışam. Sağ ol, xanım qız...

A l m a z. Dayan, dayan... Hələ de görək, o, çoban oğlan sonra nə oldu?

Y a x ş ı. Sonra nə oldu? Heç nə. Məni verdilər ərə, qurtardı getdi.

A l m a z. Bəs nə üçün ona getmədin?

Y a x ş ı. Məni ağa istəyən yerdə, nökərə kim verərdi?

A l m a z. Əvvəldən getməyəydin!

Y a x ş ı. Atam verəndən sonra mən nə deyə bilərdim? Ərimin övladı olmurdu. Bir arvadı kəbin altında qoyub məni aldı. İki-üç il mənim də övladım olmurdu. Indi də il yarımdır ki, qazamatdadır. Bu gün-sabah çıxacaqdır. Eh, deyirəm, mən öləcəyəm.

A l m a z. Yaxşı... Sən dəli olma. Adam dünyada qoçaq olar.

Y a x ş ı. Almaz, sən də mənim bacım, al bu Quranı, dayan üzü qibləyə, and iç bir olan Allaha ki, mənim sirrimi heç kəs bilməz, mən sənə deyim.

A l m a z. Ay qız, Quran nədir, Allah nədir. Uşaq deyilsən ki.

Y a x ş ı. Sən ki, oxumaq bilirsən, al bax (Cibindən bir kağız çıxardıb ona verir, özü çadrasının ucu ilə gözlərini silir).

A l m a z (kağıza baxır, getdikcə onu bir həyəcan alır və birdən, ilan sancan kimi, yerində fırlanır). Yaxşı... Sən deyirsən... Bu nədir?

Y a x ş ı. Buraya bir həkim gəlmişdi, mən qaynımdan gizlin onun yanına getmişdim. Bu kağızı o verdi. Allah xatirinə, Almaz, bir sən bil, bir Allah!

A l m a z. Yaxşı... Sən nə danışırsan? Sənin ərin il yarımdır getmişdir. Sən... sən ikicanlısan?

 

Bu aralıq bayırda bir gurultu qopur.

 

B a y ı r d a n. A başına dönüm, yubandırma. Heyvanlar yük altında əzildi...

C a m a l. Bu saat, bu saat.

X a n ı m n a z (içəri qaçaraq). Ay aman, ay qız, qaynın gəlib evlərdən səni axtarır.

 

Bu aralıq Barat, Aftil və Camal içəri girirlər.

Birdən Yaxşı onları görüb dayanır, donmuş kimi divara söykənir və bir inilti ilə

 

Y a x ş ı. Barat...

 

Eyni zamanda Barat da özünü itirir və titrək bir səslə

 

B a r a t. Yaxşı...

 

Bir an həyəcanlı bir baxışla bir-birinə baxırlar. Birdən Yaxşı, ayılmış kimi özünü toplayır və cəld bir hərəkətlə bayıra qaçır.

 

C a m a l. Hə, Almaz xanım, evdəsiniz?

A l m a z. Camal, sizsiniz, hara belə?

C a m a l. Köçürəm.

A l m a z. Hara?

C a m a l. Şəhərə.

A l m a z (özünü itirmiş kimi, həyəcanla). Yaxşı, getdin? Yaxşı, Yaxşı, get, get. Siz şəhərə dediniz? Yaxşı, mənə bax! (Birdən Yaxşının dalınca qaçaraq) Ay qız, Yaxşı... Yaxşı... Getdi, hə siz dediniz şəhərə gedirsiniz?

C a m a l. Çox pərişansınız, Almaz.

A l m a z. Yox, yox.

C a m a l. Nə var ki?

A l m a z. Bir şey yoxdur.

C a m a l. Yox, hər halda sizdə bir şey vardır. Mənə elə gəlir ki, siz mənim gəlişimdən darıxan kimi oldunuz.

A l m a z. Camal, nə danışırsınız?

B a r a t. Mən gedirəm, müəllimə. Dəftər-qələm hazırdır. Tez gəlin. Uşaqlar yığışırlar. Dərsdən sonra özəyimizin iclasını çağırmışam.

A l m a z. Çox gözəl (Barat gedir. Aftil qəlyanını doldurur). Şəhərə neçin gedirsiniz?

C a m a l. Darıxdım, Almaz. Sizə ki, yazmışdım. Siz də hazırlaşın, gedək.

A l m a z. Bəs bizim Maarif Komissarlığı ilə şərtimiz?

C a m a l. O bir şey deyil, düzəltmək olar. Ərizə verərik, düzələr gedər.

A l m a z. Mən sizi anlamıram, Camal. Bu, məncə, ictimai bir əxlaqsızlıqdır. Mən Şuralar ölkəsinin tam hüquqlu bir vətəndaşıyam. Söz verdim, vəzifə götürdüm, qurtardı. Bu bizim vətəndaşlıq borcumuzdur.

C a m a l. Vətəndaşlıq borcumuz, vətəndaşlıq borcumuz. Onu şəhərdə də görə bilərik. Sən yaman idealistsən, Almaz. Sənin nişanlın Fuad sənə yaxşı deyirdi ki, mən vətəndaş olmaqdan başqa, özüm üçün də bir adamam. Dünyada bir yol yaşayıram. Öləcəyəm, bir də dirilməyəcəyəm.

A l m a z. Fuad heç vaxt belə boş sözü danışmaz. Bu, məncə, ən azı bir idealsızlıqdır, bir irticadır.

C a m a l. Bu saat hər kəs öz papağını başında bərk tutub ki, başından alıb qaçmasınlar. Siz, bilmirəm, nə qoymuşsunuz, nə götürürsünüz? Bir də, kənd deyəndə, mən başqa cür düşünürdüm. Şəkillərdə görmüşsünüzmü?

A l m a z. Yaşıl bir meşə, əlvan divarlı evlər. O yanda da qırmızı tumanlı bir qız yekə bir çomaqla öz muncuqlu keçilərini suya aparır. Taya dibində də incəbelli bir qız daranıq saçlı bir oğlanla öpüşür.

A f t i l. Yanlarında da bir ördək.

A l m a z. Barakallah, Aftil dayı, elədir ki, var. Yanlarında da bir ördək.

C a m a l. İndi, hər nə... Burada nə var?

A l m a z. Burada nə var? Uçuq-sökük daxmalar, pəncərəsiz, işıqsız komalar. Ocağın acı tüstüsündən göz çıxır, beyin çatlayır.

A f t i l. Kəblə Fatmansanın da çırt çubuğu elə fısıldayır ki, elə bil paroxod bacasıdır.

A l m a z. İndustrializasiya.

C a m a l. Tez, Almaz, hazırlaş, birbaş şəhərə. Mədəni adam belə yerlərdə yaşaya bilməz.

A f t i l. Həriya, bura hələ çoban-çoluq yeridir.

C a m a l. Adam, adam üzünə həsrət qalır. Mən sizə təklif edirəm. Sonra deməyin ki, sizi qoydum, qaçdım.

A l m a z. Gedin, Camal, mən getməyəcəyəm.

C a m a l. Necə getməyəcəksiniz? Fuad demədi ki, gələndə də elə bir yerdə gələrsiniz? Dostumdur, sonra məndən inciyər.

A l m a z. Bilirsiniz, bu saat bura bir vuruş meydanıdır. Siz indi meydandan qaçan bir fərarisiniz.

C a m a l. Siz burada qaldınız nə eləyəcəksiniz?

A l m a z. Şəkil çəkmək asandır, həyat yaratmaq çətin. Sizin şəkliniz də çox bayağıdır. Biz ondan daha gözəlini burada, həyatda bu qara torpaq üzərində yaradacağıq.

C a m a l. Siz, yəni kim? Görüm sən komissarsan, upolnomoçennisən, kimsən?

A l m a z. Yox, mən ancaq bir vətəndaşam. Bu da mənim vətəndaşlıq borcumdur.

C a m a l. Yenə də vətəndaş. Vətəndaşlıq borcu təkcə sizə qalmışdır?

A l m a z. Mən tək deyiləm ki! Burada kəndin bütün sağlam və yaradıcı qüvvəsi çalışır. Onları da biz işə çəkəcəyik.

M i r z ə S ə m ə n d ə r (əlində bir kağız, acıqlı içəri girərək). Qurban olum Məhəmmədin şəriətinə, qurban olum Məhəmmədin şəriətinə! (Sözünü deyib gözləyir ki, Almaz hiddətinin səbəbini soruşsun, lakin Almazın dinməzliyini görüncə, daha acıqlı bir halda). Canım, o kişi arvadları yaxşı tanıyırmış (Yenə də Almaz dinmir). Yaxşı deyiblər: Allah dəvəyə qanad versəydi, dünyada uçmamış dam qalmazdı (Almaz yenə də dinmir. Mirzə Səməndər hiddətlənib o biri otağa keçir).

C a m a l. Buna nə olmuşdur?

A l m a z. İşiniz olmasın.

C a m a l. Sonra deyirsiniz, sağlam qüvvə. Xarabalıqdan abadanlıq axtarırsınız. Sağlam qüvvənin kənddə nə işi var?

A l m a z. Tapılar. Sağlam qüvvəni kənd özü verər. Budur bax, elə bu gün altısı birdən yazılmışdır. Özü də qızlar.

C a m a l. Hara yazılmışdır?

A l m a z. “Yeni yol”a.

C a m a l. “Yeni yol” nədir?

A l m a z. “Yeni yol” kolxozdur. Budur, şəhərdən maşınlar gətirmişik. Görürsünüzmü? (Qapıdan göstərir).

C a m a l. Siz burada işinizi qoyub, başınıza cəncəl açmışsınız ki.

T e m u r t a ş (içəri otaqdan açıq pəncərəyə yanaşaraq). Almaz xanım, bu doklad harayadır?

A l m a z. O təkliflərin hamısını kənd yığıncağına verəcəyəm.

C a m a l. Almaz xanım, sizin otağınızdakı kişi kimdir?

A l m a z (gülərək). Çox qəliz soruşmadınızmı? Bu bir sekretdir. Gedib Fuada söyləyərsiniz ki, nişanlınızın yanında bir kişi vardı.

C a m a l. Sonra Fuad sizi şəhərə qoymaz.

A l m a z. Fuad mənə heç bir söz deməz. Dünyada heç bir şey onu mənə qarşı acıqlandıra bilməz.

T e m u r t a ş (çıxaraq). Yəni Fuad sizi bu qədər sevir?

A l m a z. Ondan da çox. Tanış olun (Camalı göstərərək) Bu, mənim nişanlımın ən yaxın bir dostudur. Qonşu kənddə müəllimdi, indi qaçır. Bu da mənim ən çox sevdiyim bir dostumdur.

B a y ı r d a n. Canım, hara getdi bu? Burada küllənib qalası deyilik ki? Vaqon yola düşər, sonra miniklər mənim atamı yandırarlar.

C a m a l. Bu saat, sağ olun! (Bir az kinayə ilə) Mən indi görürəm ki, siz kənddə nə üçün darıxmırsınız (Yola düzəlir).

A l m a z. Fuada salam deyin.

C a m a l. Baş üstə! (Mənalı bir deyişlə). Deyərəm (Gedir).

T e m u r t a ş. Bu adam mənə çox şübhəli baxmadımı? İndi kim bilir gedib Fuada nə deyəcəkdir?

A l m a z. Siz, dostum, Fuadı tanımırsınız. O, ailə çərçisi deyil. Hər belə xırda şeylərə fikir verməz. Bizi dünya vuruşdura bilməz. O məni çox sevir.

T e m u r t a ş. Bəs siz?

A l m a z. Mən daha çox.

T e m u r t a ş. Xoşbəxtdir.

A l m a z. Siz də gedirmisiniz, doktor? Nə tez?

T e m u r t a ş. Sabah şəhərdə olmalıyam. Bu da mənim şəklim. Sizin üçün yazmışam (Şəkli Almaz alıb stol üstünə qoyur).

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Ah, qurban olum Məhəmmədin şəriətinə! Qurban olum Məhəmmədin şəriətinə! O kişi elə arvaddakını yaxşı bilirmiş. Allah heç kafiri arvad çənginə salmasın (Bu sözlərin hamısını dedikdən sonra gözləyir ki, Almaz cavab versin, Almaz dinmir, nəhayət, üzünü Almaza tutaraq) Heç deyəsən ona demirsən. Qulaq da asmır.

A l m a z. Mirzə Səməndər, siz kimə deyirsiniz?

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Necə yəni kimə deyirəm? Mən bir başa düşə bilmirəm ki, bura klubdur, zavoddur, agitpropdur, ya da ki, məktəbdir?! Sən müəlliməsən, dərsini de. Bu maşınların məktəbdə nə işi var, hə?

A l m a z. Mirzə Səməndər!

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Bir mən bilmək istəyirəm ki, burada müdir kimdir? Sənsən, ya mən, hə?

A l m a z. Mirzə Səməndər!

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Bəs necə olur ki, pianino haqqında Maarif Komissarlığından kağız gəlir, sənin adına yazılır, hə?

A l m a z. Çünki siz burada yox idiniz, pianino üçün kağızı mən yazmışdım.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Belə də iş olar? Müdir qalsın bir qıraqda, o-bu gəlsin öz adını yazsın, kağız da onun-bunun adına yazılsın?

A l m a z. Mirzə Səməndər, o da bir şey deyildir ki: mənə ondan nə isti olacaqdır, nə də soyuq.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Ax, qurban olum Məhəmmədin şəriətinə! Yaxşı oturtmuşdu arvadları evin küncündə, olmadı. Bacım, anam, bura klubdur, nədir, hə? Sovprob gedir, kosmoloko gəlir, agitprop gedir, kolxozsentr gəlir. Bura zavoddur, nədir? Döndərmişsən buranı zənənə hamamına. Gündə bir dəstə arvadı yığırsan bura, de ki deyəsən...

A l m a z. Mirzə Səməndər, nə olar, siz özünüz kömək etməkdənsə, daha da deyinirsiniz.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Anam, bacım, darısqallıqdır. Elə bu gün çıxart bu maşınları buradan. Müdir mənəm, yox? Bu məktəbin ixtiyarı məndədir, yox? Çıxart bu saat bu maşınları buradan, qurtardı getdi!

A l m a z. Axı yer yoxdur. Budur, baxın, doklad yazmışam ki, məscidi də, Hacı Əhməd bağını da bizə versinlər. Kəndlilərin yığıncağında təklif edəcəyəm. Keçən kimi bütün otaqları boşaltdıraram.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Yaxşı, bu uşaqlar nədir salmışsan kəndin küçələrinə, hə? Ax, qurban olum Məhəmmədin şəriətinə! Bir ağaca minib, min bir budaq gəzir. Mən gəlincə məktəb binasını boşalt, vəssalam! (Gedir).

T e m u r t a ş. Almaz, sizin bu təklifləriniz böyük bir inqilabdır. Bunları keçirtmək üçün sizə bir ordu gərəkdir.

A l m a z. Ordu vardır.

T e m u r t a ş. Məscid məsələsi, Hacı Əhmədin bağı məsələsi... qorxuram kəndlilər üstünə qalxalar. Bir gurultu düşər ki, daş dəyər, baş çatdar.

A l m a z. Heç bir şey olmaz. Inqilab cəsarət istər. Sizin kimi hər iki saatda bir çay qaşığı tökməklə inqilab olmaz. Bizim də tərəfdarımız çoxdur. Bax, Aftil, Gülverdi, Barat, kəndin kommunist və komsomolçuları və bütün yoxsulları. Sonra Şərif...

A f t i l. Bəh, bəh!

A l m a z. Şura sədri Baloğlan.

A f t i l. Bəh, bəh, kitab başlandı.

T e m u r t a ş. Bu qədər təklifi birdən etmək olmaz. Kəndlilər gurultu qopardar.

A l m a z. Kəndlilər neçin, biz ki, onlarçın çalışırıq. Siz görəydiniz, kəndlilər hamısı bizim təkliflərimizi sevinərək necə qəbul edirdilər.

M i r z ə S ə m ə n d ə r (bayırdan). Ax, qurban olum Məhəmmədin şəriətinə!

A l m a z. Aftil dayı, sən Baratgilə de ki, hamı yığışanda, mənimçin xəbər göndərsinlər.

T e m u r t a ş. Ancaq, Almaz, mən yenə də sizin o nişanlınızın dostundan şübhəli qaldım.

 

Bir yerdə gedirlər. Bu aralıq Camal qayıdır, ardınca Mirzə Səməndər içəri girir.

Acıqlı öz otağına keçirkən.

 

C a m a l. Almaz xanım, Almaz xanım! (Birdən gözü Mirzə Səməndərə ilişir). Mən Almaz xanımı görmək istəyirəm.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Mən nə bilim hansı cəhənnəmdədir. Qulluq göstərir. Əriştə doğrayır.

C a m a l. Siz bu adamı tanımırsınız? (Stol üstündəki şəkli göstərir).

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Birdir, ikidir, hansını tanıyım? Bircə onun nişanlısının adresini bilsəydim, mən bilərdim ona nə yazardım (İçəri girir).

C a m a l (stol üstündəki şəkli göstərərək). Bu şəkil çoxdanmı buradadır?

 

Mirzə Səməndərə baxır və onun getmiş olduğunu görüncə, şəkli cibinə qoyur, tez çıxır, bir azdan Almaz və Xanımnaz içəri girirlər.

 

A l m a z. Ana, mənə elə gəlir ki, evin yanından sürüşən o kölgə bizim otağımızdan çıxdı.

X a n ı m n a z. Yox, a balam, yoldan keçən olar. Mən heç görmədim də. Bir də, ay balam, ola da bilər. Vallah, gecələr qorxudan gözümə yuxu getmir, kənd içində min cür sözlər danışırlar. Daha gəlib sənə demirəm ki, qorxarsan.

A l m a z. Necə yəni qorxarsan? Nədən qorxacağam?

X a n ı m n a z. Ay balam, kənd içində hansı evə girirsən, hansı tayanın yanına gedirsən, hamı sənin sözünü danışır, hərəsi bir söz deyir. Çənə-boğaz döyüşürlər. Biri deyir: arvadları yoldan çıxardır. Biri deyir: kişiləri yoldan çıxardır. Qorxuram, ayağının altını qazıyalar. Qulluqdan çıxardarlar səni, yenə qalarıq əvvəlki kimi eləbelə. O, cəhənnəmə, ay balam, gerisindən qorxuram. Keçən il, deyir, buraya bir aqronom gəlib çıxmışdı, bilmirəm nə deyir, nə demir, bir gecədə elə itirirlər ki, indiyə kimi meyiti də tapılmır.

A l m a z. Kim?

X a n ı m n a z. Kim bilir. Sən bu şərbəşaran işlərə qoşulma. Necə Mirzə Səməndər, sən də elə. Dərsini de, Allahına şükür elə. Onacigəzə bir söz yoxdur. Başqa şeylər nəyinə lazım. Aşından ki, yeməyəcəksən, tüstüsündən niyə kor olasan?

A l m a z. Ay ana, axı bu şərbəşaran iş sən nəyə deyirsən?

X a n ı m n a z. Budur, elə bu gördüyün işlər! Bu gün yenə bulaq başında danışırdılar ki, bu günkü yığıncaqda Almaz Allahdan danışacaqdır ki, Allah olmasın.

A l m a z. Sən, ana, heç qorxma. Mənim təkliflərim kəndlilərin öz xeyri üçündür. Sən bəs bu gün bulaq başında görəydin, məni lap əldə gəzdirmək istəyirdilər.

X a n ı m n a z. Ay balam, axı Mirzə Səməndər ki, qatışmır, nə olur?

A l m a z. Ay ana, axı bu bizim kəndimizdir, elimizdir. Belə, geridə qalıbdır ey, geridə. Başa düşdün? Qoy bir mən onları başa salım, sən özün görərsən, əgərsevinməsələr, mənə hər nə deyirsən, de.

Ş ə r i f (bir uşaqla gəlir). Yeri, qardaşım, apar bu kağızı ver Baloğlana.

A l m a z. Şərif uşağı əldən saldı.

Ş ə r i f. Eybi yoxdur, canı bərkişər, təki Almaz xanım bizə buyruq buyursun. Hə, Almaz xanım, yığıncağı təyin etdik. Özünüzü hazırlaşdırın.

A l m a z. Mən hazıram.

X a n ı m n a z. Ay balam, qurbanın olum, qorxuram, birdən uşaqcığazıma bir zəfər toxundurmasınlar.

A l m a z. Ay ana, sən elə nahaq yerə belə təşvişə düşürsən.

Ş ə r i f. Siz, xala, savsim bespakoys olmayın, mən özüm buradayam. Hər bir işi subutalni, dakumentalni düzəldərəm.

X a n ı m n a z. Allah atana rəhmət eləsin.

Ş ə r i f. Kəndlinin gərək çəmini biləsən. Çəmini ki, tapdın, vur qapazı başına, al çörəyi əlindən, qurtardı getdi.

 

Bu aralıq küçədən gurultu qopur, orta yaşlı bir kəndli bir qadının əlindən tutub sürüyərək və bağıraraq gəlir!

 

B a l a r z a. Adə, Mirzə Səməndər, Mirzə Səməndər! Bəri gəl, köpək oğlunun qızı. Mirzə Səməndər!

Ş ə r i f. Nə var, Kərbəlayı Balarza?

B a l a r z a. Bəri gəl görüm. Bu hansı zakunda yazılıbdır?

M i r z ə S ə m ə n d ə r (bayıra çıxır). O, kimdir məni çağırırdı?

B a l a r z a. Mənəm çağıran, mən! Mən bir bilmək istəyirəm ki, sizi bu kəndə nə üçün göndəriblər, hə?

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Uşaqlara dərs demək üçün.

B a l a r z a. Rəhmət atova. Daha başqa bir işnən ki, rücunuz yoxdur?

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Xeyr, əstəğfürullah.

B a l a r z a. Yaxşı, bu hansı zakunda yazılıb ki, əri kolxoz olmasın, arvadı tovlayıb aparasan, hə? Zıqqıldama, köpək oğlunun qızı, sənin atovun kəllə pambığını eşib tumanbağı toxutdurmasam, atam Hacı Turabdan xəbərim yoxdur.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Kərbəlayı Balarza, vallah, billah, mənim bu işdən heç xəbərim yoxdur.

B a l a r z a. Xub, bəs bunu hansı haramzada eləyir? Kəndi çaxnaşdırır birbirinə. De görüm, itin balası, səni kim yazdı?

G ü l x a n ı m. Odur, o yazdı. Dedilər çit verəcəklər.

B a l a r z a. Qələt elədi onu deyən atasıynan, anasıynan, cəddəqrəbasıynan!

Ş ə r i f. Kərbəlayı Balarza, nə olub? Axı yaxşı deyil, burada zənən xaylağı var. Sən bir spakoys ol, mən sənə işin əslini subutalni, dakumentalni danışım.

B a l a r z a. Yox, yox, o mənə desin görüm, hansı zakun ilə arvadı ərindən ixtiyarsız kolxoz eləyir?

A l m a z. Balarza dayı, mən ki, sənin arvadını yaman bir yola aparmıram. Sən bir yaxşı-yaxşı fikirləş. Bu onun öz faydasıdır. Həm oxuyacaq, həm də qazanca çatacaqdır.

B a l a r z a. Sən apar qazancı öz rəhmətlik atovun, babovun və cəddiəqrəbovun qapısına cala.

X a n ı m n a z. Kərbəlayı Balarza, qurban olum sənə, uşağıma acıqlanma.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Uşağın canı çıxsın, dinc otursun. O gəlib ayran içməyə, gəlməyib ara açmağa. Hökumət üçün əriştə doğrayır.

B a l a r z a. Mənim arvadıma dil verənin dilini boynunu sapından çıxardaram!

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Neçə vaxtdır buradayam, görmüşsən məni belə işlərə qarışam? Mənim borcum böyüklü-kiçikli hamıya hörmət eləməkdir. Nəyimə gərək xalqın işinə qarışam. Müəllim babayam, dərsimi deyirəm, Allahıma şükür eləyirəm.

A l m a z. Siz öz vətəndaşlıq borcunuzu bilmirsiniz.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. A kişi, sən də çox qozqurtma ha! Sənin kimiləri çox görmüşük. Vətəndaşlıq borcu. Meymun kimi atdanıb ortalığa, nə var ki, mən iş bilmişəm.

İ b a d (gəlir). Sən öləsən, bundan sonra gərək papağımızı basdıraq quma, özümüz də ləçək bağlayaq. Bir qarış boyu ilə şəhəri əldən salıb, indi də gəlib bura çıxıb. Dünyayi-aləmi salıb ləxləxəyə (İçəri girərək) Bura bax, burada kim vardır? O itin qızı buraya gəlmişdir?

A l m a z. Hansı itin qızı?

İ b a d. And olsun Allahın birliyinə, mənim havam gələndə atamı da tanımıram. Şəhəri əldən salmışsınız, indi də gəlib bizə əl uzadırsınız?

A l m a z. Siz məndən nə istəyirsiniz?

X a n ı m n a z. Ay balam, başına dönüm, danışma, gir evə. O birtəhərdir.

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Yox, deməyin, forsuna dəyər.

İ b a d. Mənim qardaşım arvadı bura gəlmişdi, ya yox? Doğrusunu deyin. Həzrət Abbas haqqı, qan beynimə vuranda, it kimi doğraram onu.

A l m a z. Siz gedin, onun hara getmiş olduğunu onun özündən soruşun. Bir də, bura gələndə nə olar?

İ b a d. Qoy buraya sənin kimi qısa tumanlar gəlsinlər. Mən sizdən soruşuram: o buraya gəlmişdi, ya yox?

A l m a z. Mən bilmirəm.

Ş ə r i f. İbad dadaş, sən bir spakoys ol, mən işi subutalni, dokumentalni soruşum, sən də bil.

B a l a r z a. Sən öləsən, arvadların əlinə düşməmişik! Poz, bu saat poz, sənə deyirəm!

A l m a z. Sizin onu zorla pozdurmağa haqqınız yoxdur.

B a l a r z a. Məni qana salma, poz, sənə deyirəm!

X a n ı m n a z. Pozar, bu saat pozar.

İ b a d. Həzrət Abbas haqqı, bu üzü qiblə haqqı, əgər biləm o buraya gəlibdir, onun böyük tikəsini qulağına döndərməsəm, bu papaq olmasın, lap arvad ləçəyi olsun. Onda sən də tamaşa edərsən! (Acıqlı çıxıb gedir).

Ş ə r i f. Bilmirəm, yığıncağı yenə çağırmaq ola...

 

Sükut.

 

M i r z ə S ə m ə n d ə r. Deyəndə dinc otur, xalqın forsuna dəyir. Canım, biz də adamıq. Mənə nə düşüb xalqın işinə qarışım ki, axırda da yaman kişi olum?! Can onun, cəhənnəm tanrının. Onunku elə odur ki, bir ərizə yazasan, alasan bir motal pendirini, yeyəsən malını, çıxardasan canını, qurtardı getdi. Vətəndaş, vətəndaş. Bu xalq da sənin kimi vətəndaşdır də.

A l m a z (diqqətlə Mirzə Səməndəri dinləyir və ona yanaşıb, acı bir istehza ilə). Vətəndaş, tfu! (Hiddətlə tüpürür).

 

P ə r d ə