Alek san dra Bu jacz Psychologia JakoÊci ˚ycia

109

Hedonizm i eudajmonizm w badaniach 

nad dobrostanem

Pro blem rów no le gło Êci

Jed nym z pod 

sta wo wych pro 

ble mów ba 

daƒ po 

rów naw czych nad he 

do ni zmem

i eu daj mo ni zmem jest usta le nie ich wza jem ne go sto sun ku. Mo˝ li we jest przy j´ cie

trzech ró˝ nych za ło ˝eƒ: 

• he do nizm jest nad rz´d ny wo bec eu daj mo ni zmu (bo i tak wszyst ko spro wa dza

si´ do he do ni stycz nej mia ry szcz´ Êcia ja ko bi lan su afek tów); 

• eu daj mo nizm jest nad rz´d ny wo bec he do ni zmu (bo wy ma ga cze goÊ wi´ cej ni˝

tyl ko po zy tyw ne go afek tu); 

• sà to po j´ cia rów no le głe (wy klu cza jà ce si´ bàdê nie). 

˚ad na z tych teo re tycz nych hi po tez nie zo sta ła jesz cze po twier dzo na em pi rycz -

nie, zaÊ wie le wy ni ków ba daƒ mo ˝e byç in ter pre to wa nych na wszyst kie trzy mo˝ -

li we spo so by. Po nad to za zwy czaj przyj mu je si´, ˝e he do ni stycz na przy jem noÊç mo -

˝e wy st´ po waç rów nie˝ wte dy, kie dy nie sà speł nio ne za ło ˝e nia eu daj mo ni zmu.

Jed nak je Êli sà one speł nio ne, to prak tycz nie za wsze wià ˝à si´ z przy jem no Êcià (hi -

po te za ta wy ma ga jed nak dal sze go po twier dze nia em pi rycz ne go – Bi swas -Die ner

i in., 2009). Ina czej mó wiàc, eu daj mo nizm jest wa run kiem wy star cza jà cym, ale nie

ko niecz nym dla osià gni´ cia przy jem no Êci (np. Wa ter man, 1993). Twier dze nie to

jed nak nie roz 

strzy ga kwe 

stii nad 

rz´d no Êci jed 

nej kon 

cep cji nad dru 

gà (je 

˝e li

w ogó le jest to kwe stia roz strzy gal na na grun cie em pi rycz nym). Psy cho lo go wie

wy da jà si´ co praw da fa wo ry zo waç po dej Êcie eu daj mo ni stycz ne, gdy˝ uwa ˝a si´ je

za ho li stycz ne, a tak ˝e mo ral nie bar dziej słusz ne. Nie zmie nia to fak tu, ˝e na dal

mo˝ na uznaç eu daj mo ni stycz ne za sa dy za pro wa dzà ce nie do lep sze go ro dza ju

szcz´ Êcia, ale po pro stu do wy˝ sze go je go po zio mu (Ka sh dan i in., 2008).

Pierw sza mo˝ li wa opcja roz wià zy wa nia pro ble mu rów no le gło Êci wy da je si´ do -

mi no waç w prak ty ce ba daw czej ze wzgl´ du na na gmin ne u˝y wa nie przez ba da czy

kry te rium SWB ja ko wskaê ni ka do bro sta nu – eu daj mo ni stycz ne zmien ne sà trak to -

wa ne ja ko przy czy ny, zaÊ he do ni stycz ne ja ko skut ki. Za zwy czaj bo wiem ba da cze

z nur tu eu daj mo ni stycz ne go te stu jà, czy pro po no wa ne przez nich za sa dy do bre go

˝y cia owo cu jà wy˝ szym po zio mem SWB. W zwiàz ku tym zmien ne z ob sza ru he do -

ni zmu i eu daj mo ni zmu de fi nio wa ne sà ja ko od mien ne ja ko Êcio wo, gdzie eu daj mo -

ni stycz ny spo sób ˝y cia wià ˝e si´ np.  z otwar to Êcià na do Êwiad cze nie, owo cu jà cà

wy˝ szà he do ni stycz nà sa tys fak cjà z ˝y cia (np. Vit tersø, 2003). Ed Die ner i współ au -

to rzy (1999) uwa ˝a jà wi´c, ˝e eu daj mo ni stycz ne kry te ria, pro po no wa ne np. przez

Ca rol Ryff i Bur to na Sin ge ra (2002/2004), po zwa la jà eks per tom do kład niej de fi nio -

waç do bro stan. Jed nak to ba da nia nad SWB da jà lu dziom mo˝ li woÊç mó wie nia na -

He do nizm i eu daj mo nizm w ba da niach psy cho lo gii po zy tyw nej

PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp  3/4/13  4:44 PM  Page 109

---

ukow com o tym, co spra 

wia, ˝e czu 

jà si´ oni szcz´ 

Êli wi. Ro 

bert Bi 

swas -Die ner

i współ au to rzy (2009) na zy wa jà iro nià fakt, ˝e ba da cze chcà cy wy ka zaç ja ko Êcio wà

ró˝ ni c´ mi´ dzy do bro sta nem eu daj mo ni stycz nym a he do ni stycz nym po słu gu jà si´

mia rà he do ni stycz ne go szcz´ Êcia (za zwy czaj SWB) ja ko zmien nà wy ni ko wà. Au to rzy

ci su ge ru jà, ˝e w ob sza rze eu daj mo ni zmu po win no si´ szu kaç in nych zmien nych za -

le˝ nych, nieod wo łu jà cych si´ do ka te go rii afek tu. Z ko lei sa mi eu daj mo ni Êci, Ri -

chard Ry an i Edward De ci (2001), pro po nu jà trzy mo˝ li we po dej Êcia do „pro ble mu

SWB”, z któ rych ka˝ de mo˝ na, ak tu al nie, teo re tycz nie obro niç.

Po pierw sze ba dacz mo ˝e przy jàç 

stric te

he do ni stycz ny punkt wi dze nia i uznaç

SWB ja ko wskaê nik tak ro zu mia ne go szcz´ Êcia (po dej Êcie np. Eda Die ne ra i Da nie -

la Kah ne ma na). W tym uj´ ciu ana li zu je si´ np. przy czy ny i ko re la ty su biek tyw ne -

go do bro sta nu w teo riach dół -gó ra. 

Dru gim po dej Êciem jest uzna nie SWB za ope ra cyj nà de fi ni cj´ do bro sta nu, ale

przyj mo wa nie per spek ty wy eu daj mo ni stycz nej w za kre sie je go przy czyn (to po dej -

Êcie pre zen tu jà cz´ sto wła Ênie Edward De ci i Ri chard Ry an). Ana li zu je si´ wi´c za -

so by oso bi ste, ta kie jak opty mal ne ce le ˝y cio we, po ziom uwa˝ no Êci lub  au to no -

micz noÊç po dej mo wa nych dzia łaƒ, ja ko za so by wspie ra jà ce osià ga nie wy so kie go

po zio mu su biek tyw ne go do bro sta nu. 

Ostat nià opcjà jest cał ko wi te od rzu ce nie SWB i ar gu men to wa nie prze ciw ko kry -

te riom he 

do ni stycz nym ja 

ko istot 

nym dla osià 

ga nia do 

bro sta nu (np.  po 

dej Êcie

Carol Ryff i Bur to na Sin ge ra). W tym uj´ ciu, mia rà szcz´ Êcia sta je si´ speł nia nie

teo re tycz nie przy j´ tych za ło ˝eƒ, np. po sia da nie do brych re la cji z in ny mi, by cie au -

to no micz nym, roz wi ja nie wła sne go po ten cja łu. Tu taj miesz czà si´ rów nie˝ ba da -

nia, w któ rych ja ko zmien ne za le˝ ne przyj mu je si´ bli˝ sze eu daj mo ni stycz ne mu ro -

zu mie niu do bro sta nu kon struk ty, ta kie jak po czu cie sen su w ˝y ciu oraz wi tal noÊç

i za an ga ˝o wa nie. 

Po now nie, je Êli przy jàç kry te rium po pu lar no Êci, naj cz´ Êciej wi docz na w ba da -

niach (tak ˝e tych pro wa dzo nych w Pol sce) jest opcja dru ga. Po twier dzo ne wie lo -

krot nie zwiàz ki mi´ dzy kon struk ta mi eu daj mo ni stycz ny mi a po zy tyw nym i ne ga -

tyw nym afek tem oraz sa tys fak cjà z ˝y cia (por. ta be la 3) wy raê nie su ge ru jà, ˝e obie

de fi ni cje szcz´ Êcia nie mo gà byç cał ko wi cie roz łàcz ne. Z te go po wo du ak tu al nie

szu ka si´ ró˝ 

nych spo 

so bów rów 

no cze sne go ba 

da nia za 

rów no he 

do ni zmu, jak

i eudaj mo ni zmu. 

Mo˝ li we jest wi´c rów no le głe po rów ny wa nie he do ni zmu i eu daj mo ni zmu rów -

nie˝, je Êli zde fi niu je si´ je ja ko dwa ró˝ ne na sta wie nia umy sło we, nie zaÊ ja ko Êcio -

wo od 

mien ne uj´ 

cia szcz´ 

Êcia. Sà one wte 

dy dwo 

ma mo˝ 

li wy mi wy 

bo ra mi,

przed któ ry mi sta je jed nost ka po dej mu jàc ja kie kol wiek dzia ła nia. Na przy kład de cy -

du jàc, ja ki pro jekt chce my zre ali zo waç, mo ˝e my braç pod uwa g´ wła snà sku tecz -

noÊç w da nym ob sza rze, a przez to pod jàç si´ pro jek tu gwa ran tu jà ce go suk ces i po -

zy tyw ne emo cje zwià za ne z je go re ali za cjà. Mo ˝e my te˝ kie ro waç si´ spój no Êcià

ce lu pro jek tu z wa˝ ny mi dla nas war to Êcia mi (wła snym roz wo jem, war to Êcia mi spo -

A. Bu jacz, E. Hor now ska

110

PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp  3/4/13  4:44 PM  Page 110

---