AiE-5-10-Saja

191

Internalizm motywacyjny Richarda M. Hare’a

ralnoœci

42

. W tej interpretacji akrata to cz³owiek, który akceptuj¹c zasady

moralnoœci, nie ma si³y czy psychicznej mo¿liwoœci, aby ich przestrzegaæ.

Z tego powodu Hare w punktach 4b, 6b i 7 Wyjaœnienia dzia³añ akratycz-

nych odwo³uje siê do wyjaœnieñ psychologicznych. Sytuacja s³aboœci woli,

opisana przez œw. Paw³a, jest psychologiczn¹ niemoc¹ dzia³ania zgodnego

z tym, co s³uszne i dobre. Nawet jeœli akrata szczerze uwa¿a, ¿e ma obo-

wi¹zek oraz przekonanie to spe³nia wszystkie formalne warunki, czyli jest

ono mocn¹, szczer¹ akceptacj¹ uniwersalnego zalecenia o charakterze nad-

rzêdnoœci, to i tak mog¹ zdarzyæ siê sytuacje, w których nie podejmie on

dzia³ania. Takie przypadki najtrafniej opisuj¹ dwie metafory: krn¹brnoœci

naszej natury („cia³a”) lub wewnêtrznego rozdarcia (jedna „czêœæ nas” na-

kazuje wykonaæ prawo, lecz druga siê temu sprzeciwia). Te dwie metafory

s¹ tak naturalne dla naszego jêzyka potocznego, ¿e filozofowie, którzy pró-

buj¹ uœciœliæ ich znaczenie, musz¹ wymyœliæ swój w³asny jêzyk

43

. Intencj¹

Hare’a nie by³o wiêc zredukowanie problemu akrazji przez stwierdzenie,

¿e jeœli u¿ywamy jêzyka oceniaj¹co, akrazja nie jest mo¿liwa, a jeœli nie

u¿ywamy go oceniaj¹co, nie mo¿e byæ mowy o autentycznej s³aboœci woli.

Ju¿ we Freedom and Reason uwa¿a³ on bowiem, i¿ problem s³aboœci woli

jest realny i potrafimy go wyjaœniæ jedynie za pomoc¹ metafor odwo³uj¹-

cych siê do niemocy psychicznej. Co wiêcej, paradoks s³abej woli œwiad-

czy na rzecz przedstawionych praw internalizmu moralnego (PIM1 – PIM4).

Jeœli bowiem akrazja jawi siê nam jako praktyczna anomalia, a w konse-

kwencji problemem teoretyczny, œwiadczy to o tym, i¿ nasze intuicje doty-

cz¹ce jêzyka moralnego zak³adaj¹ prawdziwoœæ internalizmu motywacyj-

nego. Gdyby racjê mieli eksternaliœci motywacyjni, nie czulibyœmy para-

doksalnoœci przypadku opisanego przez Paw³a z Tarsu. To w³aœnie praw-

dziwoœæ internalizmu powoduje zagadkowoœæ s³aboœci woli

44

.

42

Chocia¿ Hare nie przedstawi³ takiej tezy, wydaje siê, ¿e jest ona g³ówn¹ myœl¹ eseju

Weakness of the Will. Zob. Hare (1999d); Hare (1952), s. 169.

43

Zob. Hare (1963), s. 81.

44

Zob. tam¿e, s. 69. Oczywiœcie argument ten jest s³aby. Twierdzenie, ¿e „akrazja

potwierdza autentycznoœæ internalizmu” mo¿e wydaæ siê tak przewrotne, jak g³oszenie,

¿e wyj¹tek potwierdza regu³ê. Wyj¹tki obalaj¹ regu³y, a na pewno uderzaj¹ w ich ko-

nieczny charakter.

---

192

Krzysztof Saja

Semantyka i psychologia moralna

Richard Hare pisz¹c swoje ksi¹¿ki, wiêkszoœæ miejsca poœwiêci³ na

prezentacjê pojêciowych prawd jêzyka moralnego. Analiza pojêciowa, lo-

gika moralnoœci doprowadzi³y go od formalnego prawa internalizmu se-

mantycznego (PIM3) do myœlenia krytycznego – metody, któr¹ czêstokroæ

musimy stosowaæ, jeœli chcemy oceniaæ poprawnie. Internalizm traktowa³

jako zbiór praw czysto pojêciowych. Jego zdaniem stanowisko to wyp³ywa

z analizy jêzykowej, ze sposobu u¿ycia s³ów, a nie z za³o¿eñ psychologicz-

nych na temat ludzi. Twierdzi³: „Broniê jedynie pojêciowego po³¹czenia

pomiêdzy myœleniem, ¿e powinno siê coœ zrobiæ, a byciem motywowanym

do zrobienia tego, oraz pomiêdzy  myœleniem, ¿e ktoœ inny powinien coœ

zrobiæ, a chceniem, aby to zrobi³”

45

. Zawarty tu pogl¹d bêdziemy nazywaæ

motywacyjnym internalizmem pojêciowym. Tego typu teza nie poci¹ga za

sob¹ internalizmu mocnego – nie mówi niczego na temat dzia³ania, a jedy-

nie na temat wynikania imperatywów (ewentualnie motywacji lub koniecz-

noœci chcenia). Fakt obowi¹zywania pewnej logiki moralnej gry jêzykowej

– logiki moralnoœci – nie determinuje tego, ¿e zawsze podporz¹dkujemy

jej nasze dzia³anie, choæ stanowi ona dla nas wzór, do którego d¹¿ymy.

Podobna zale¿noœæ zachodzi w dziedzinie s¹dów opisowych: to, ¿e obo-

wi¹zuj¹ konieczne regu³y wynikania opisane przez logikê klasyczn¹ nie

znaczy, ¿e z koniecznoœci wszyscy faktycznie siê do nich stosuj¹. To, ¿e

oszukujemy graj¹c w bryd¿a, nie znaczy, ¿e regu³y gry w bryd¿a nie istnie-

j¹ lub zapisana w nich jest mo¿liwoœæ oszukiwania. Analogiczna zasada

dotyczy równie¿ moralnoœci.

Trzeba pamiêtaæ, ¿e myœlenie krytyczne, prawa internalizmu moral-

nego (PIM1 – PIM4), a nade wszystko mocna wersja internalizmu (MI),

które Hare próbowa³ wyprowadziæ z logiki moralnoœci, s¹ jedynie  w z o-

r e m  etycznej racjonalnoœci, a ich bohaterem nie jest cz³owiek, lecz archa-

nio³

46

. Cz³owiek mo¿e jedynie staraæ siê myœleæ krytycznie oraz próbowaæ

45

Hare (1999b), s. 98.

46

Bohaterem Myœlenia moralnego jest Archanio³, który jako byt idealny nie podlega

¿adnym naszym u³omnoœciom:  ma nadludzkie zdolnoœci myœlowe, nadludzk¹ wiedzê,

przypomina „jasnowidza”, dzia³a zawsze racjonalnie i bezstronnie, zawsze stosuje siê

do logiki gry jêzykowej, której u¿ywa. Zob. Hare (2001), s. 61–62.

---

193

Internalizm motywacyjny Richarda M. Hare’a

dzia³aæ racjonalnie. Ludzie bowiem „graj¹c w moralnoœæ”, chcieliby graæ

zgodnie z jej regu³ami, czêsto jednak ³ami¹ jej zasady. Dla ludzi zwi¹zek

pomiêdzy szczerym powiedzeniem „zrobiê x” a dzia³aniem, nie jest ko-

nieczny – zasada internalizmu mocnego (MI) jest nieprawdziwa. Z tego

powodu zdanie: „Mogê zrobiæ to, o czym myœlê, ¿e nie powinienem” w œwie-

tle teorii Hare’a, nie jest, jak sugerowa³ M.C. McGuire

47

, wewnêtrznie

sprzeczne. Zdania takiego zgodnie z prawd¹ nie móg³by wypowiedzieæ je-

dynie idealny nakazodawca – archanio³. Gdy wyg³asza je cz³owiek, znaczy

ono jedynie: „Mam s³ab¹ wolê, czasem nie dzia³am racjonalnie, ale z nie-

racjonalnych pobudek, nie zawsze równie¿ przestrzegam logiki, zatem choæ

uwa¿am, ¿e czyn x jest z³y, mo¿e siê staæ tak, i¿ go wykonam”. Mo¿na

pokusiæ siê o tezê, ¿e motyw powoduje dzia³anie dla archanio³a, dla ludzi

natomiast je tylko „konstytuuje”.

 

 M. Rutkowski motywy, które jedynie „kon-

stytuuj¹” dzia³anie, nazywa motywami dyspozycyjnymi, przeciwstawiaj¹c

je motywom faktycznym

48

. Przychylaj¹c siê do tego nazewnictwa, w kon-

sekwencji mo¿na by³oby powiedzieæ, i¿ internalizm Hare’a jest internali-

zmem s³abym – tylko archanio³ móg³by by栄bohaterem” internalizmu

mocnego. Musielibyœmy tak stwierdziæ, gdybyœmy mocny internalizm na-

zwali teori¹, w ramach której obowi¹zek nierozerwalnie ³¹czy siê z dzia³a-

niem, zaœ internalizm s³aby – koncepcj¹, zawieraj¹c¹ dyspozycyjne zna-

czenie motywu

49

.

47

Zob. McGuire (1961), s. 400.

48

Zob. Rutkowski (2001), s. 37, 148–149.

49

David Brink definiuje internalizm s³aby i mocny w nastêpuj¹cy sposób: „S³aby in-

ternalizm motywacyjny (weak internalism about motives) g³osi, ¿e jest prawd¹ pojêcio-

w¹ i¿ rozwa¿ania moralne dostarczaj¹ pewnej motywacji, podczas gdy mocny interna-

lizm motywacyjny (strong internalism about motives) twierdzi, ¿e jest prawd¹ pojêcio-

w¹, i¿ rozwa¿ania moralne dostarczaj¹ wystarczaj¹cego motywu do dzia³ania”. Brink

(1989), s. 41.

---