A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A R İ S T O T E L Sİ Y A S Ə T B Ö Y Ü K E T İ K A A zə rb a y c a n R ^ s p u b lik a s ı P re z id e n tin in İş lə r İd a rə s i
- Nizami Zeynalov Mahmud Yusifli Mehriban Quliyeva Gülçöhrə Mirzəyeva Aristotel. «Siyasət. Böyük etika».
- (tiraniya)
| A R İ S T O T E L Sİ Y A S Ə T B Ö Y Ü K E T İ K A A zə rb a y c a n R ^ s p u b lik a s ı P re z id e n tin in İş lə r İd a rə s i PREZİDENT KİTA8XANASI Bakı - 2006 Tərcümə edəni: Fikrət Təbibi Redaktor Korrektor Kompyuter tərtibatı Nizami Zeynalov Mahmud Yusifli Mehriban Quliyeva Gülçöhrə Mirzəyeva Aristotel. «Siyasət. Böyük etika». Bakı, XXI-Yeni Nəşriər Evi, 2006, 432 səh. Bu kitabda dahi yunan filosofu Aristotelin iki məşhur əsəri - «Siyasət» və «Böyük etika» oxuçulara təqdim olunur. Bunlardan birincisi əsasən qədim yunan polislərində (şəhər-dövlətlərində) mövcud olan dövlət quruluşlarına və dövlət quruluşu layihələrinə, ikincisi isə adından göründüyü kimi əxlaq məsələlərinə həsr olunmuşdur. Kitab geniş oxucu kütləsi və universitet tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur. 440601000-05 A ----------------------- 080-06 © X X I-Y N E , 2 006 Ön söz E.ə. 384-cü ildə Stagirdə anadan olan Qədim yunan filosofu Aristotel 367-ci ildə Afinaya gəlib Platonun şagirdi olmuş və 20 il müddətində, yəni Platonun vəfatına qədər onun akademiyasında iştirak etmişdir. 343-cü ildə Makedoniya çarı Filipp oğlu İskəndərin tərbiyəçisi kimi onu öz sarayına dəvət etmişdir. 335-ci ildə təzədən Afinaya qayıdan mütəfəkkir bura- da öz məktəbini (Likey) təşkil etmişdir. Sonralar dinə qarşı cinayətdə taxsırlandırılan Aristotel Xalkidə qaçmış və 322-ci ildə orada da vəfat etmişdir. Aristotelin elmi fəaliyyətinin səciyyəvi cəhətlərindən biri onun çoxcəhətliyidir. Engels Aristoteli nahaq yerə qədim yunan filosofları içərisində «ən universal zəka» adlandırmamışdır. Onun elmi irsi, demək olar, o dövrdə mövcud olan bütün sahələri əhatə etmişdir. Dövlət və cəmiyyət onun nəzər dairəsindən kənarda qalmamışdır. Bu yöndə başlıca yeri, şübhəsiz ki, onun «Siyasət» əsəri tutur. Aristotel göstərir ki, siyasətin məqsədi rifahdır. Yəni ümumun rifahı, bu isə ədalətli bir işdir. Buna görə siyasətçi ən yaxşı dövlətin, yəni göstərilən məqsədə cavab verən dövlət quruluşunun axtarışında bulun- malıdır. Aristotel dövlətin siyasi quruluşunu qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti olmaqla üç yerə bölür. Siyasi quruluş qanunun hökm sürməsini nəzərdə tutmalıdır; çünki harda ki, qanunlar hökm sürmür, orada siyasi quruluş da yoxdur. Dövlət öz növbəsində bir çox hissələrdən ibarətdir, bu özü də yeganə ümumi yaşayış forması deyil. Digər formalar ailə və yaşayış məntəqəsidir. Dövlət quruluşları layihələrinə Platonun (Sokra- tın) layihəsinin araşdırılmasından başlayır. Bunun ardınca bir-bir o dövrün qanunvericilərinin layihələrini müzakirəyə çıxarır. Da- ha sonra onun dövründə mövcud olan ən yaxşı - lakedemon, 3 krit və karfagen dövlət quruluşlarını nəzərdən keçirir. Dövlət quruluşu formaiarını araşdırarkən ilk öncə vətəndaş anlayışını müzakirə edir. Göstərir ki, dövlət vətəndaşlardan təşkil olun- muşdur. Hər dövlət quruluşunun özünəməxsus vətəndaş anlayışı var. Aristotelə görə məhkəmədə və idarəetmədə iştirak edənlər dövlətin vətəndaşlarıdır. Bu mütləq vətəndaş anlayı- şıdır. Vətəndaşlar vətəndaş imtiyazlarından istifadə edirlər. Ən yaxşı dövlətin vətəndaşları heç bir peşəyə yiyələnməməli, ovçu- luqla, balıqçılıqla, əkinçiliklə və ümumiyyətlə, fiziki əməklə məş- ğul olmamalıdır. Onlartorpaq, mal-mülk sahibi olub, barbar-qul- ların əməyindən faydalanmaqia öz vətəndaş borcunu yerinə yetirməlidir: orduda qulluq etməli, qanunvericilik işlərində bulun- malı, məhkəmə işlərini aparmalı, məbədlərdə Allaha xidmət göstərməlidiriər. Aristotel altı dövlət quruluşu formasını təxmin edir və bun- lardan üçünü düzgün, qalan üçünü isə qeyri-düzgün sayır. Aristo- telə görə çar hakimiyyəti (monarxiya), aristokratiya və politiya düz- gün, istibdad üsul-idarəsi (tiraniya), oliqarxiya və demokratiya qeyri-düzgün dövlət quruluşu formalarıdır. Çar hakimiyyəti - bir nəfərin idarəçiiiyi olub, ümumun rifahını nəzərdə tutur; istibdad üsul-idarəsi - bir nəfərin idarəçiliyi olub, şəxsi mənafeyə əsas- lanır. Aristokratiya - ən yaxşılardan ibarət azlığın idarəçiliyi olub, hamının marağını güdür; oliqarxiya - bir para varlı vətən- daşın idarəçiliyi olub, yalnız bunların şəxsi mənafeyini nəzərə alır. Politiya - müəyyən senz əsasında seçilmiş və ümumun ri- fahı naminə çalışan çoxlugun idarəçiliyi; demokratiya isə - yoxsullardan ibarət çoxluğun idarəçiliyi olub, müstəsna olaraq bu çoxluğun marağını güdür. Aristotelin çox diqqət yetirdiyi məsələlərdən biri də dövlət çevrilişləridir. Onun bu çevrilişlərin səbəbləri haqqında olan mü- hakimələri zəngin tarixi misallara əsaslanır. Bu çevrilişlərin dəf 4 edilməsinə, bu və digər dövlət quruluşlarının saxlanmasına dair onun ortaya qoyduğu fikirlər də çox maraqlıdır. Əsərin axırıncı fəsillərində isə söhbət vətəndaşları xöşbəxt həyata gətirib çıxara biləcək ən yaxşı dövlət quruluşu layihəsindən gedir. Təxminən 20 çap vərəqi həcmində olan əsərin qısa məzmunu bundan iba- rətdir. Bir neçə kəlmə də «Böyük etika» haqqında. Etikaya dair üç əsəri Aristotelin adı ilə bağlayırlar: «Nikomax etikası», «Yevdem etikası» və «Böyük etika». «Böyük etika» digər iki etikanın xülasə- sini təşkil edir. Bu əsər şəxsiyyətin və cəmiyyətin əxlaqi prob- lemlərinə, habelə Aristotel etikasının əsas prinsipi olan düzgün davranış qaydalarına həsr edilib. Aristotel etikanı siyasətin tərkib hissəsi hesab edir. O, göstərir ki: «Doğrudan da, müəyyən əxlaqi keyfiyyətlərə malik olmayan adamın, yəni ləyaqətsiz adamın ic- timai həyatda fəəliyyət göstərməsi qətiyyən mümkün deyil. Ləya- qətli adam olmaq - məziyyətlərə malik olmaq deməkdir. Və hər kim ictimai və siyasi həyatda fəaliyyət göstərməyi düşünürsə, o, xasiyyətcə yaxşı adam olmalıdır». O, Pifaqorun məziyyətlər xüsu- sunda düzgün mühakimə yürütmədiyini qeyd edir, Sokratın məziyyətləri bilik hesab etməsinə tənqidi yanaşır, Platonun da bu xüsusda söylədiyi bəzi fikirlərlə razılaşmır. Aristotel göstərir ki, insan qəlbi mürəkkəb struktura malik olduğundan, ondakı məziy- yətlər də müxtəlifdir. Qəlb əsas etibarı ilə iki - şüurlu və şüurdan- kənar hissələrdən ibarətdir. Qəlbin şüurlu hissəsinə müdriklik, ağıllılıq, öyrənmə qabiliyyəti və s., şüurdankənar hissəsinə isə əx- laqi məziyyətlər aiddir. İnsan şüurlu hissəyə aid olan məziyyətlərə aldığı təhsil, əxlaqi məziyyətlərə isə aldığı tərbiyə vasitəsi ilə yetir. Aristotel məziyyətləri müfəssəl surətdə araşdırır. O, mə- ziyyəti iki qüsurlu cəhətin, başqa sözlə, artığın və əksiyin ortası kimi müəyyənləşdirir. Məsələn, israfçılıq əliaçıqlığın artıqlığı, xəsislik isə onun əksikliyidir. 5 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|