A. A. Isoqboyevning 5220200 Tarix yo`nalishi 4- bosqich talabalariga

Ibrohimbek
(1889—1932) Sharqiy Buxoroda qizil armiya qismlariga 
qarshi kurashgan istiqlolchilar qishinining bosh qimondoni. Mulla Muhammad 
Ibrohimbek 1889 yilda Dushanbe yaqinidagi Kiktosh qishlog’ida, izbek laqaylari 
urug’ining esonxija shaxobchasiga mansub amir amaldori Chaqaboy tiqsabo 
xonadonida tug’ildi. U mahalliy madrasada saboq oladi. Ibrohimbek 1919 yilda 
Hisor begi huzurida qo’lgan xizmatlari evaziga qorovulbegi darajasiga, keyinchalik 

---

65 
Buxoro amiri tomonidan mir devonbegi, tipchiboshi, lashkarboshi lavozimiga 
ko’tarilgan. Ibrohimbek 1920 yil sentyabrda amirlik tuzumi ag’darilgach, Sharqiy 
Buxorodagi qo’rboshi dastalariga rahbarlik qildi, bosqinchi qizil askarlar va sovet 
tuzumiga qarshi kurash olib bordi. U Buxoroda amir rejimini qayta tiklashga bel 
bog’lagan edi. 1921 yil sentyabrda bo’lgan Buxoro qo’rboshilarining qurultoyida 
«Islom lashkarboshisi» degan unvonga sazovor biladi. «Ibrohimbek - butun 
Sharqiy Buxorodagi markaziy siymo", deb tan olinadi. 1925 — 1926 yillarda u 
hozirgi Tojikiston va O’zbekistonning tog’li viloyatlarida kurash olib boradi. 1926 
yil 21 iyunda keskin janglardan sing Afg’oniston hududiga o’tib ketishga majbur 
biladi. 1926—1929 yillarda Қobul yaqinidagi Қal`ai Fotuda sobiq amir Said 
Olimxonning qarorgohida yashaydi. Biroq Ibrohimbek boshchiligidagi buxorolik 
muhojirlar Afronistondagi siyosiy kurashga tortilishadi, harbiy mojarolarda 
qatnashishga majbur bilishadi (1928—1929). Ibrohimbek uzoq tayyorgarlikdan 
sing, 1931 yil 30 martda SSSR chegarasidan o’tib, Tojikiston SSR hududiga 
kiradi. Bu erda u qizil askarlarga qarshi jang qiladi. Ibrohimbek 1931 yil 23 iyunda 
sovet chekistlari tomonidan Bobotog’da qo’lga olinadi va Toshkentga olib 
kelinadi. U 1932 yil 31 avgustda qatl qilinadi. 
Ibrohimbek amirlik tuzumi ag’darib tashlangach, Buxorodagi qo’rboshi 
guruhlariga umumiy rahbarlik qishib, Buxoroda o’rnatilgan bolshevikcha tuzumga 
qarshi mustaqillik va ozodlik kurashini boshladi. U iz oldiga Buxoro tuprog’ini 
qizil askarlardan tozalab, ag’darib tashlangan amirlik tuzumini qayta tiklash va 
saltanatni sobiq amir Said Olimxon qiliga olib berishni asosiy maqsad qilib qiydi. 
Shuning uchun ham u kurashga kirgan dastlabki kunlardanoq sobiq Buxoro amiri 
tomonidan moddiy va ma`anaviy jihatdan har tomontama qillab-quvvatlandi va 
rag’batlantirildi. 
Aytib itilganidek, Ibrohimbek 1921 yil sentyabrda bo’lgan Buxoro 
qo’rboshilarining qurultoyida «Islom lashkarboshisi» unvoniga sazovor bo’ldi. U 
qisqa muddat ichida in ming nafardan ortiq askar tiplab Қorategin va Darvoz 
viloyatlarini qizil askarlar qilidan ozod qilishga muvaffaq bo’ldi. 
Amir Said Olimxon Ibrohimbekka yozgan maktublaridan birida uni 
«sadoqatli va jasur dohiy, mulla, bek, biy, devonbegi, lashkarboshi, tipchiboshi, 
g’oziy», deb ulug’laydi. Amirning yozishicha, u Ibrohimbekka qishimcha kuchlar 
yuborish uchun Afg’oniston hukumati bilan muzoqoralar olib borgan. Lekin bu 
davrda Afg’oniston hukumati bilan RSFSR o’rtasida munosabat yaxshi bo’lganligi 
sababli Buxoro amiri ixtiyoriga hech qanday harbiy kuch berilmaydi. 
Amirning Ibrohimbekka nisbatan ko’rsatgan marhamatlari haqida turkiya-
lik tadqiqotchi olim Ali Bodomchi izining kitobida yozishicha, Ibrohimbek amir 
Olimxonning ko’p martabalariga erishgan, shuningdek, amir Sharqiy Buxoroda 
yashagan muddat ichida Ibrohimbekka ixshash yovqur, qirqmas kishilarga tayanib, 
sovetlarga qarshi jang qo’lgan. Kitobda aytilishicha, «Laqay Ibrohimbek singgi 
Turkiston milliy istiqlol kurashining yorqin siymolaridandir. Amir zamonlaridayoq 
iris harbiylariga qirg’in solishdan ish boshlagan va qisqa fursatda katta shuxrat 
qozongan. Umumiy askarlarining soni sakkiz mingdan ziyodroq bo’lgan». 
Ibrohimbek qo’rboshi iz qishini safida qattiq tartib-intizom o’rnatgan edi. 
Tinch aholini talashda qatnashgan yoki begunoh musulmonlarni ildirgan askarlar 

---

66 
aybi ma`lum bo’lgandan sing ularni shafqatsiz jazolardi. Ibrohimbekning iz qil 
ostidagi qo’rboshilari Abdulaziz va Abdurahmonboyga yozgan maktublari bu 
jixatdan ahamiyatlidir. Ibrohimbek Abdurahmonboyga «...Siz askarlarni 
qishloqlarga maxsus ruxsatnomasiz miltiqlari bilan jinatyapsiz bu juda yomon», 
deb yozgan edi. Demak, qo’rboshilar iz yigitlarini qishloqlarga miltiqlari bilan 
yuborishsa, ularga maxsus ruxsatnoma berishgan, yoki qurolsiz yuborishgan. 
Ibrohimbek qil ostidagi Sharqiy Buxoro hududida izining boshqaruv 
usulini amalga oshiradi. Joylardagi yangi Buxoro hukumati tugatilib, uning irniga 
va amirlik davridagi boshqaruv usuli joriy qilingan. Ibrohimbekni bu erdagi 
maxalliy aholi, xususan, laqaylar qillab-quvvatlashardi. Bundan Turkistonda ish 
olib borayotgan markaziy hukumat vakillari kattiq tashvishga tushdilar. Shuning 
uchun ham Turkiston fronti siyosiy boshqarmasi tomondan tuzilgan josuslik 
axborotlaridan birida Ibrohimbek faoliyati har jixatdan taxlil qilinadi, aholi 
o’rtasida uning nufuzi oshib borayotganligidan chichish xolati kizga tashlanadi va 
Ibrohimbek bilan boshqa qo’rboshi guruhlari o’rtasida nizo chiqarish uchun 
tavsiyalar beriladi.
Buxoroda xukmronlik qo’lgan mang’itlar sulolasining singgi amiri —