4-mavzu. Tovar-pul munosabatlari rivojlanishi bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishining asosidir

oddiy yoki tasodifiy
kengaytirilgan
umumiy
pul shakllari
umumiy ekvivalent rolining nodir metallarga, jumladan oltinga yuklatilish sabablari quyidagilar orqali izohlanadi:
1

• sifat jihatdan bir xil o'lchamga keltirish mumkinligi;

2

• zanglamasligi va uzoq muddat saqlash mumkinligi;

3

• bo'linuvchanligi va bo'lgandan keyin yana yaxlit holga keltirish mumkinligi;

4

• bo'linganda ham o'z qiymatini saqlab qola olishi;

5

• tabiatda nisbatan kamyobligi;

6

• ozgina miqdordagi va og'irlikdagi nodir metallning qiymati ancha yuqoriligi.

pul – bu hamma tovarlarni sotish va sotib olish mumkin bo'lgan, umumiy ekvivalent rolini o'ynovchi maxsus tovardir.
endi tovarlar dunyosi ikkiga – bir tomondan, naflilikning ifodasi bo'lgan tovarlarga va, ikkinchi tomondan, qiymatning moddiylashgan ifodasi bo'lgan pulga ajraladi:
tovarlar dunyosi
tovarlar
pullar
pul to'g'risida turlicha nazariyalar
metallistik nazariya
nominalisitik nazariya
miqdoriy nazariya
metallistik nazariya

• pulning metallistik nazariyasining rivojlanishida merkantilistik maktab namoyandalarining qarashlari muhim o'rin tutadi. ular pulning qadr-qimmatini oltin va kumushning tabiiy xossalarida deb bilib, uning tovar mazmunini tan olganlar. biroq, pulni nodir metallar bilan ayniylashtirish ularning mohiyati va iqtisodiyotdagi roliga noto'g'ri baho berish hamda pul fetishizmining rivojlanishiga olib keldi.

nominalistik nazariya

• pulning nominalistik nazariyasi tarafdorlari metallistik nazariyaga qarshi chiqib, pullarning tovar tabiati hamda ular ichki qiymatini zarurligining o'zini inkor etadilar. nominalistlar pulga shartli belgi sifatida qarab, ularning nodir metallar bilan aloqadorligini rad qiladilar. nominalistik nazariya tarafdorlarining qarashlari o'rta asrlarda to'la qiymatga ega bo'lmagan metall tangalarning muomalaga chiqarilishi bilan paydo bo'ldi. ba'zi bir namoyandalar pullar – davlat hokimiyatining mahsuli, shunga ko'ra faqat davlatgina pullarning qiymatini belgilashi mumkin, degan fikrlarni ilgari surdilar. xx asrning boshlarida, oltin standartning tan olinmasligi, uning bekor qilinishi bilan, nominalistik nazariya yanada rivojlandi.