45
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№3
Humanitar elmlər seriyası
2013
UOT 821 (091)
47.09.91 Müxtəlif ölkələrin və xalqların ədəbiyyat tarixi
VALTER SKOTTUN “KVENTİN DORVARD”
ROMANI VƏ TARİXİLİK
A.R.ƏLİYEV
Bakı Dövlət Universiteti
aqshin_aliyev@mail.ru
Məqalədə Valter Skottun Kventin Dorvard romanı tədqiq olunur. Bu əsər tarixi roman
janrına aiddir. V.Skott Dünya ədəbiyyatında tarixi roman janrının banisi hesab edilir.
“Kventin Dorvard” romanında hadisələr orta əsrlər dövründə Fransada baş verir. Romanda
bir çox
tarixi şəxsiyyətlərin, o cümlədən, Fransa kralı Lüdovikin adı çəkilir. Məqalədə Kventin
Dorvard obrazı hərtərəfli tədqiq olunur.
Açar sözlər: Valter Skott, “Kventin Dorvard”, tarixi roman, İzabella, kral Lüdovik
Valter Skott dünya ədəbiyyatşünaslığında tarixi roman janrının banisi və
ustad sənətkarlarından biri hesab edilir. O, Avropa ədəbiyyatında roman janrı-
na yeni bir nəfəs gətirmiş, tarixi roman janrının əsasını qoyaraq yaradıcılığında
həyat həqiqətlərindən təsirli bir şəkildə istifadə etmişdir. O gördüyü abidələri,
ya da dinlədiyi hekayələri təsvir etdiyi əhvalatın mərkəzində yerləşdirərək on-
ları təsiredici və inandırıcı hadisələr zənciri kimi təsvir edir. Əsərləri avto-
bioqrafik xüsusiyyətlər daşıyarkən belə, universallığını qoruyub saxlayır. Yaşa-
dığı əsrin yaxşı bir müşahidəçisi olan yazıçı, bu müşahidələrini öz əsərlərində
ustalıqla əks etdirmişdir. V.Skotta yüksək qiymət verən V.Q.Belinski yazırdı:
“Bu adam Avropanın ən yeni sənətinə tarixi və ictimai istiqamət vermişdir.
V.Q.Belinskinin
çox doğru və son dərəcə dürüst ifadəsinə görə, V.Skott öz
romanlarında “tarixin yaylarını açıb göstərir” (2, 67).
V.Skott tarixi mövzularda romanlar yazmamışdan əvvəl bu sahədə ətraflı
tədqiqatlar aparmışdır. Belə ki, V.Skott bir neçə il ərzində Şotlandiyanın ucqar
yer
lərini gəzərək üç cilddən ibarət topladığı xalq nəğmələrinin “Şotlandiyanın
sərhəd nəğmələri” adlı nəğmələr kitabının iki cildini 1800-cü ildə, üçüncü cil-
dini isə 1803-cü ildə çap etdirir. Bu topluya daxil edilmiş xalq şeirinin əsl nü-
munələrində Şotlandiya tarixinə aid çox zəngin material vardı.
46
Bu nəğmələr toplusundan sonra yazıçı dalbadal “Sonuncu menestrelin
mahnısı”, “Marmion”, “Göl qızı”, “Rokbi” adlı romantik poemalarını yazır.
Xüsusən, “Sonuncu menestrelin mahnısı” (1805) əsəri müəllifə, qədim Şotlan-
diyanı çox gözəl təsvir etdiyinə görə böyük şöhrət qazandırdı. Yazıçı “Marmi-
on” əsərində şotlandiyalıların ingilislər əleyhinə apardıqları mübarizəni, “Göl
qızı” əsərində kralın feodallarla mübarizəsini, “Rokbi”də XVII əsrdə İngiltərə-
də baş verən inqilabı təsvir etmişdir. Bütün bunların təsviri, poemanın şifahi
xalq ədəbiyyatı ilə bağlı olması, Orta əsrlərə böyük maraq V.Skottun poe-
malarının gələcəkdə onun geniş lövhələri əhatə edən tarixi romanlar yazması
üçün bir növ hazırlıq idi (4, 358).
Tarixi məlumat baxımından tarixi roman haqqında aşağıdakıları vurğula-
maq olar. Tarixi roman yazıçısı üçün tarix, bitməz-tükənməz qaynaqlar toplu-
su
dur. Hər sənətkar, bu qaynaqdan öz fikirinə, dünyagörüşünə, meyllərinə uy-
ğun şeyləri seçərək seçdiklərini şərh edir. Ancaq, sənətkar əsərini, sırf tarixi ha-
disələri izah etmək məqsədi ilə yazmır. Bu baxımdan tarixi roman yazıçısının
tarixi fakt və hadisələri olduğu kimi əks etdirməsini gözləmək doğru deyildir.
Bu baxımdan Valter Skott, tarixi sənədlərə, tarixi məna və məzmun daşıyan
faktlara, tarixçilərin keçmişi tədqiq etmək baxımından əldə etdiyi materiallara
rəngarəng don geyindirərək, quru və cansıxıcı görünən bu məlumatları maraqlı
və cazibədar etmişdir (3, 139).
İlk romanı “Ueverli”ni 1814-cü ildə nəşr etdirən V.Skott 28 roman bir ne-
çə povest və hekayə yazmışdır. Yazıçının romanları mövzusuna görə, 3 qrupa
bölünür. Bu romanların bir hissəsi doğma vətəni Şotlandiyanın tarixi keçmişinə
həsr edilmişdir. “Şotlandiya romanları” ədəbi silsiləsinə daxil olan “Ueverli,
yaxud altmış il əvvəl”, (1814), “Qay Mannerinq” (1815), “Antikvar” (1816),
“Puritanlar” (1816), “Rob Roy” (1817) və başqalarının adlarını çəkmək olar.
V.Skottun digər romanlarında isə İngiltərənin keçmişi təsvir edilir. Bu
qismə “Ayvenqo” (1819), “Monastır” (1820), “Rahib” (1820), “Kenilvort”
(1820), “Vudstok” (1826) əsərlərini aid etmək olar.
V.Skottun romanlarının bir qismi də digər ölkələrin tarixinə həsr edil-
mişdir. Belə əsərlərə “Kventin Dorvard” və “Talisman” romanları aiddir.
Tarixi romanlardan başqa V.Skott tarixə dair bir neçə əsər də yazmışdır
ki, bunlardan ən məşhuru “Şotlandiya tarixi” və “Napoleon Bonapartın həyatı”
adlı əsərlərdir. Lakin bu əsərləri bədii-estetik baxımdan tarixi romanlardan heç
də zəif deyildir. Lakin V.Skottun romanlarında həyatın canlı müşahidəsi,
tarixin həyatverici qüvvəsinin real təsviri mühavizəkarlığa üstün gəldiyi halda,
tarixə aid elmi əsərlərində mühavizəkarlıq üstünlük təşkil edir.
Tarixin dəqiq göstərilməsi V.Skottun romanlarının əsas xarakterik cəhət-
lərindən biridir. Onun başqa romanlarında olduğu kimi, “Kventin Dorvard”
romanında da hadisələrin baş verdiyi ölkələrin həyat və məişətinə aid bir çox
həqiqi faktlar, tarixi simalar, dəqiq və real təsvirlər vardır. Romanda V.Skott
Şotlandiya və Fransa haqqında, XIX əsrdə Belçikanın əyalətinə çevrilən, XV
əsrdə isə hələ müsətəqil şəhər olan qədim Lyej şəhəri haqqında danışır. Əsərdə
47
V.Skott, tarixi və mədəni abidələr əsasında, ölkənin həyatını gözlərimiz önündə
canlandırmağa meyl edir, mövzu və motivlərdə yerli koloriti, milli-məhəlli
xüsusiyyətləri saxlamağa çalışır (3, 276).
Romanda gənc, cürətli və sədaqətli şotlandiyalı Kventin Dorvardın
qazanc və dolanışıq dalınca Fransaya səfər edərkən başına gələn macəralardan
danışılır. Kventin istəmədiyi halda, məcburən öz vətənini tərk etməli olur.
Çünki o dövrdə Avropa ölkələrinin hər birində tez-tez qanlı ara müharibələri
baş verirdi. Belə müharibələrdən birində onun bütün ailəsi həlak olmuşdur.
Kventinin özü də ölümdən təsadüfən qurtula bilmişdir.
An
ası düşmənlərə yalvara-yalvara, onu ağır yaralanmış halda, bu şərtlə
xilas edə bilmişdir ki, Kventin ömrünü monastırda başa vuracaqdır. Düşmənlər
Kventinin cismani oldürməmişlər. Lakin düşmənləri Dorvardlar nəslinin da-
vam etməməsi üçün Kventini monastırda yerləşdirib ömürlük rahibliyə məh-
kum etmişlər. Lakin rahiblik həyatı bu gənc oğlanın ürəyincə olmadığından o,
Şotlandiyadan qaçır. Kventinin öz qüvvəsinə inamından və sədaqətlə özünə bir
parça çörək qazanmaq arzusundan başqa heç nəyi yoxdur. Lakin o, zadəgandır,
o zamankı zadəgan adət və inamlarına görə, onun üçün sənətkarlıq və ya kəndli
kimi dinc zəhmətlə yaşamaq mümkün deyildir. Ara müharibələri və yoxsulluq
ucbatından öz ana yurdlarından qovulmuş olan bir çox gənc şotlandiyalılar
kimi, Kventin də fransız kralı XI Lüdovikin Şotlandiya qvardiyasının muzdlu
əsgəri olur. Onun dayısı qoca cəngavər də çoxdan vətənini tərk edib həmin bu
qvardiyada xidmət edir.
Valter Skott Kventini açıq-aşkar öz müsbət qəhrəmanı kimi vermişdir.
Kventin Dorvard kral tərəfindən ona tapşırılan bütün əmrləri qüsursuz başa çat-
dırır. Lakin Kventin Dorvardın təbiətində bir çox ziddiyyətlər mövcuddur. Belə
ki o, Lüdovikin zalımlığına və günahsız adamları amansızcasına öldürən kral
cəlladı Tristana qarşı qəzəblənirsə də, amma feodal zülmünə qarşı üsyan etmiş
lyejlilərə qarşı da açıq – aşkar mənfi münasibət bəsləyir. Nəhayət artıq
Lüdovikin ikiüzlülüyünü yəqin etdikdən sonra da, Kventin Lyejə qarşı cəza
yürüşündə iştirak edir və öz şəhərlərini müdafiə edən lyejlilərə qarşı vuruşmaq-
la
, öz üzərinə düşən muzdlu kral əsgəri vəzifəsini canfəşanlıqla yerinə yetirir.
Bundan başqa Kventin bir qədər xəyalpərəstdir. Bu gənc oğlan öz təcrü-
bəsizliyindən, ətrafında baş verən hadisələrdən bir çoxunun fərqinə varmır,
onların mənasını belə anlamır. Lüdovikin məqsədinə görə, özünün siyasi
oyunlarda ən adi bir vasitə olduğunu dərk etmir.
Gənc Dorvardın xidməti xeyli qəribə olur, o təsadüfən Fransa kralı XI
Lüdovikin özünün diqqətini cəlb edir. Kral ondan ən təhlükəli və mühüm
tapşırıqlarda istifadə edir. Şotlandiyanın ucqarlarından çıxmış bu gənc o
zamanın ən qüdrətli iki hökmdarı olan Fransa kralı ilə Burqundiya hersoqu İgid
Karlın arasında gedən ən kəskin siyasi mübarizənin mərkəzində durur.
Ancaq Kventin Lüdoviqin tapşırıqlarını yerinə yetirəndə, yalnız bu
tapşırıqlar barədə düşünmür. O, geniş və zəngin mülklərinin sahibi olan gənc
qrafin
ya İzabella de Kruaya aşiq olur. Qrafinya İzabella, demək olar ki, kiçik
48
də olsa, şəhərləri, qəsrləri, meşələri, çayları olan tam bir dövlətin sahibidir.
Yoxsul
, amma nəcabətli gənc şotlandiyalı əsgər, gözəl gənc qrafinyaya cənga-
vərsayağı vurulduğu üçün onu təhlükəli səyahət zamanı Fransa yollarında bü-
tün təhlükələrdən qoruya-qoruya ötürərək, nəhayət gətirib Cəsur Karlın dəbdə-
bəli sarayına çatdırır. Bu əhvalat Kventinin özünə də yaxşı tanış olan qədim
cəngavərlik romanlarındakı hər hansı bir epizoda bənzəyir. Valter Skottun özü-
nün göstərdiyinə görə, Kventin özü də belə romanları həvəslə oxuyanlardan bi-
ri imiş.
Bütün bunlar çox şairanə və təsirli olmaqla bərabər, XV əsrin real həyatı-
na nisbətən kəskin bir təzad kimi görünür. O dövrün həqiqi həyatında qarşılıqlı
nifrət, hakimiyyət və qızıl düşkünlüyü, ən alçaq intriqalar, riyakarlıq və zorakı-
lıq hökm sürməkdə idi. “Kventin Dorvard” romanında təsvir edilən dövrün ən
səciyyəvi xüsusiyyətlərini öz simalarında təmsil edən adamlar olan casuslar,
kral cəlladları, sərxoş muzdlu əsgərlər, alçaq kübarlar, amansız və hiyləgər
hökmdarlar idi. Kventin bunlarla qarşılaşmalı olur. Bunlar onun həyatını hər
gün təhdid edirlər. Kventin onların yırtıcı rəftarlarını, riyakarlıqlarını görüb
tanıyır və öz cəsarəti və sədaqəti ilə onlara qalib gəlir.
Yoxsul bir şotlandiyalı nişançı üçün qədim aristokrat nəslindən olan belə
adlı-sanlı və varlı bir qızın məhəbbətinə nail olmaq inandırıcı görünməsə də,
hadisələr elə cərəyan edir ki, Kventin gənc qrafinyanın qəlbini ələ almağa mü-
vəffəq olur. Qız onun sədaqətinə, səmimiyyətinə, mənəvi nəcabətinə və dərin
məhəbbətinə inanır. O görür ki, Kventin onu qəsrlərinə və torpaqlarına görə
sevmir.
İzabellanı həm də adlı-sanlı bir aristokrat – gələcəkdə Fransa taxt-tacına
yilyələnmək hüququna malik Orleon hersoqu və digər əyanlar da istəyir. Onlar,
hər şeydən əvvəl, XI Lüdovikin və burqundiyalı Karlın saraylarında gedən
siyasi oyunların iştirakçıları, diplomatlar, öz qərəzkar siyasi planlarının yerinə
yetirilməsi arzusunda olan şöhrətpərəst adamlardır. Qrafinya de Kruanın
pulları, torpaqları və gurultulu adı, onlara bunun üçün lazımdır. Qız özü isə
onlar üçün öz siyasi intriqalarında bir alətdir.
Kventin Dorvard kral ilə tanış olduğu qısa müddətdə kral Lüdovikin in-
sanların həyatı ilə oynayan məkrli və qəddar bir adam olmasını, ona inananlara
asanlıqla xəyanət etməsini, ən alçaq cinayətlərdən də çəkinməməsini və kralın
ən yaxın xidmətçiləri olan – casus bərbər Olivye ilə cəllad Tristanın
vəhşiliklərini görən Kventin, İzabella ilə evləndikdən sonra XI Lüdovikin
muzdlu qvardiyasında xidmət etməkdən imtina edir.
Əsərin sonunda müəllif qeyd edir ki, bəzi yazıçılardan fərqli olaraq
Kven
tinin İzabellaya qovuşduqdan sonra onların toyu, uşaqlarının sayı, xoşbəxt
yaşaması və bundan sonra onların həyatlarının necə keçməsi barədə
təfərrüatlara varmayıb əsəri burada kəsmişdir. Bu da, gördüyümüz kimi, yazıçı
tərəfindən atılan ən doğru bir addım olub həm romanın, həm də Kventin
obrazının mükəmməlliyinə xidmət etmişdir.
49
ƏDƏBİYYAT
1.
Kolesnikov B.İ. və Mixalskaya N.P. XIX əsr xarici ədəbiyyat tarixi, tərcümə edən İ.Şıxlı.
Bakı: Azərbaycan dövlət tədris-pedaqoji ədəbiyyatı nəşriyyatı, 1964, 652 s.
2.
Belinski V.Q.
Məqalələr. Bakı: Azərbaycan dövlət nəşriyyatı, 1961, 130 s.
3.
Oрлов С.А. Исторический роман Вальтера Скотта. М.: Худож. лит., 1965, 311 с.
4.
Реизов Б.Г. Творчество Вальтера Скотта. М.-Л.: Худ. литература, 1965, с. 456.
5.
Allan G. Life of Sir Walter Scott, Baronet; with critical notices of his writing. Philadel-
phia, Crissie, Waldie, 1934, 411 p.
РОМАН ВАЛЬТЕРА СКОТТА "КВЕНТИН ДOРВAРД" И ИСТОРИЗМ
А.Р.АЛИЕВ
РЕЗЮМЕ
В статье был исследован роман "Квентин Дoрвaрд" Вальтера Скотта. Это произ-
ведение относится к жанру исторического романа. В.Скотт считается основателем этого
жанра в мировой литературе. События в романе «Квентин Дoрвaрд» происходят во
Франции в средние века. В романе упоминаются имена многих исторических деятелей, в
том числе и французского короля Людовика. В статье образ Квентина Дoрвaрда подвер-
гается всестороннему исследованию.
Ключевые слова: Вальтер Скотт, «Квентин Дорвард», исторический роман,
Изабелла, король Людовик
WALTER SCOTT’S NOVEL "QUENTIN DURWARD" AND HISTORISM
A.R.ALIYEV
SUMMARY
Walter S
сott’s novel "Quentin Durward" has been researched in this article. This work
belongs to the genre of the historical novel. W.Scott is considered the founder of the genre of
the historical novel in the world literature. In the novel of Quentin Durward the events take
place in France during the Middle Ages. In this novel the names of many historical figures,
including Ludovich, the King of France have been mentioned. In this article Quentin Dur-
ward’s image is comprehensively researched.
Key words: Walter Scott, "Quentin Durward", historical novel, Isabella, King Ludovich
Dostları ilə paylaş: |