3- Ma’ruza. O’lchashlarning turlari va usullari xaqida ma’lumot .
Reja.
1. О’lchashlarning usullari va turlari.
2. О’lchash vositalari va ularning turlari.
Tayanch sо’zlar
: о’lchash obyekti, о’lchash usuli, о’lchash vositasi, о’lchov,
о’lchash asbobi.
О’lchashlarning usullari va turlari
Kattalikning sonli qiymatini odatda о’lchash amali bilangina topish mumkin,
ya’ni bunda ushbu kattalik miqdori birga teng deb qabul qilingan shu turdagi
kattalikdan necha marta katta yoki kichik ekanligi aniqlanadi.
О’lchash deb
, shunday solishtirish, anglash, aniqlash jarayoniga aytiladiki.
unda о’lchanadigan kattalik fizik eksperiment yordamida, xuddi shu turdagi, birlik
sifatida qabul qilingan, miqdori bilan о’zaro solishtiriladi.
Bu ta’rifdan shunday xulosaga kelish mumkinki:
birinchidan, о’lchash bu
har xil kattaliklar tо’g’risida informatsiya hosil qilishdir;
ikkinchidan, bu fizik
eksperimentdir; uchinchidan - о’lchash jarayonida о’lchanadigan
kattalikning
о’lchov birligi ishlatilishidir. Demak, о’lchashdan maqsad, о’lchanadigan kattalik
bilan uning о’lchov birligi sifatida qabul qilingan miqdori orasidagi (tafovutni)
nisbatni topishdir. YA’ni, о’lchash jarayonida о’lchashdan kо’zda tutiladigan
maqsad, ya’ni izlanuvchi kattalik, bu shunday asosiy kattalikki, uni aniqlash butun
izlanishni, tekshirishni vazifasi, maksadi xisoblanadi va
о’lchash obyekti
ishtirok
etadi. О’lchash obyekti (о’lchanadigan kattalik)
shunday yordamchi kattalikki,
uning yordamida asosiy izlanuvchi kattalik aniqlanadi, yoki bu shunday qurilmaki,
uning yordamida о’lchanadigan kattalik solishtiriladi.
Shunday qilib, uchta tushunchani bir-biridan ajrata bilish kerak; о’lchash,
о’lchash jarayoni va о’lchash usuli.
О’lchash
- bu umuman har xil kattaliklar tо’g’risida
informatsiya qabul
qilish, о’zgartirish demakdir. Bundan maqsad izlanayotgan kattalikni son qiymatini
qо’llash, ishlatish uchun qulay formada aniqlashdir.
