11-ci sinifl əri üçün “Kimya” dərsliyi



Yüklə 63,16 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix18.05.2018
ölçüsü63,16 Kb.
#44897
növüDərs



 

 



 

Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 

11-ci sinifl

əri üçün “Kimya” dərsliyi 

 



əlliflər: Vaqif Abbasov 

Abel M

əhərrəmov 

Müt

əllim Abbasov 

V

əli Əliyev 

R

əcəb Əliyev 

Akif Əliyev 

L

ətif Qasımov 

 

 

Bakı: Aspoliqraf, 2009. 

 

D



ərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olmuş və açıq 

 müzakir

ələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər 

əsasında hazırlanmış 

 

YEKUN 

RƏY 


 

Yekun r



əy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 

1. M

əzmunun işlənməsi baxımından; 

2. Dil v

ə yazı üslubu baxımından; 

3. Dizayn v

ə bədii tərtibat baxımından; 

4. 

Tapşırıqların elmi metodiki təhlili baxımından. 

 

1. M

əzmunun işlənməsi baxımından 

 

D

ərslik  respublikanın  ümumtəhsil  məktəblərində  qüvvədə  olan  tədris  proqramı 



əsasında  hazırlanaraq  7  fəsildən  “Karbohidrogenlərin  təbii  mənbələri  və  onların 

emalı”,  “Spirtlər  və  fenollar”,  “Aldehidlər  və  ketonlar.  Karbon  turşuları”, 

“Mürəkkəb  efirlər.  Yağlar”,  “Karbohidratlar”,  “Azotlu  üzvi  birləşmələr”, 

“Sintetik irimolekullu maddələr və onların əsasında alınana polimer materiallar”

160  s


əhifədən  ibarət  olub,  36  mövzunu  əhatə  edir.  Dərsliyin  sonunda  kursun 

m

əzmununa  dair  əlavə  sual  və  çalışmalar,  proqram  və  mündəricat  verilib.  Tədris 



proqramında  nəzərdə  tutulan  mövzular  dərslikdə  tam  əhatə  olunub,  proqramdankənar 

heç  bir  mövzu  d

ərsliyə daxil edilməyib. Mövzular elmi-metodiki baxımdan şagirdlərin 

yaş  səviyyəsinə  uyğun  tərtib  olunub.  Dərslikdəki  materiallar  fənn  üzrə  bilik  və 

bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir. 

Bununla 


yanaşı,  dərslikdə  müəyyən  qüsurlar  var.  Bunların  bir  qismi  tövsiyə 

xarakterlidir.  



S

əhifə  5-də  neftin  fiziki  xassələrində  “Neft,  qaz,  maye  və  bərk 

karbohidrogenl

ərin  qarışığından  ibarət  olduğundan  onun  sabit  qaynama 

temperaturu  yoxdur”  cümləsinin  “Neft  –  qaz,  maye  və  bərk  karbohidrogenlərin...” 

kimi  verilm

əsi tövsiyə edilir. 

S

əhifə 7-də butanın parçalanması tənliyində “t, kat.” yazılmalıdır. 

S

əhifə 10-da etanın və heptanın dehidrogenləşməsi tənliyində “t, kat.” yazılmalıdır. 

Yen

ə həmin səhifədə aromatikləşdirməyə aid reaksiya tənliyinin yazılması tövsiyə 

edilir. 


S

əhifə  16-da  “A.M.  Butlerovun  quruluş  nəzəriyyəsinə  əsasən  bu  formula  iki 

quruluş (1) və (2) formuluna uyğun gəlir” cümləsi üslub baxımımdan qüsurludur.  


 

S



əhifə  19-da doymuş biratomlu spirtlərdə vəziyyət və quruluş izomerliyi düzgün 

izah olunmayıb. 



S

əhifə 20-də birinci reaksiya tənliyində oxun üzərində “su” yazılmalıdır. 

S

əhifə 21-də hidrogenləşmə reaksiyalarında oxun üzərində “t” olmalıdır. 

Yen

ə  həmin  səhifədə  etanolun  nisbi  molekul  kütləsi 46, propanın  nisbi  molekul 

kütl


əsi  isə 44 olmalıdır. 

S

əhifə  22-də  heptanol-1-in  qaynama  temperaturu  180º,  cədvəl  2-də  isə  176,3º

 

 



göst

ərilib. 


S

əhifə  25-də  üçlü  spirtlərin  turş  mühitdə  oksidləşməsinə  aid  reaksiya 

nümun


ələrinin verilməsi və ya bu qaydanın dərslikdən çıxarılması tövsiyə edilir. 

S

əhifə  30-da  “Etilenin  hidrogen-peroksidlə  oksidləşməsindən  və  ya  etileni 

xlorhidrin

ə  çevirib  hidroliz  etməklə”  cümləsinin  çıxarılması  məqsədəuyğun  hesab 

edilir. Bel

ə ki, şagirdlər “xlorhidrinin” nə olduğunu bilmirlər. 

Yen

ə həmin səhifədə dixloretanın  su ilə reaksiyasında suyun və hidrogen xloridin 

əmsalı “2” olmalıdır. 



Yen

ə  həmin  səhifədə  dixloretanın  NaOH-la  reaksiyasında  oxun  üzərində  “su” 

yazılmalıdır. 



S

əhifə 31-də birinci reaksiyada suyun əmsalı “2” olmalıdır. 

Yen

ə həmin səhifədə kompleks birləşmənin formulunun çıxarılması tövsiyə edilir. 

S

əhifə 32-də qliserinin formulu doğru deyil. 

Yen

ə həmin səhifədə mis(II) qliseratın formulu doğru deyil. 

S

əhifə  33-də  qliserinin  qatı  nitrat  turşusu  ilə  qarşılıqlı  təsiri  reaksiyasında  suyun 

ayrılmasının mexanizmi düzgün göstərilməyib. Bu reaksiyadan alınan maddənin adı da 

düzgün deyil.  

S

əhifə 35-də benzolun xlorlaşma reaksiyasında oxun üzərində “FeCl

3

, t

” olmalıdır. 



Yen

ə həmin səhifədə R.Y. Udris rus alimi kimi qeyd edilib, lakin R.Y. Udris rus 

alimi deyil. 



Yen

ə  həmin  səhifədə  benzolun  propilenlə  reaksiyasında  oxun  üzərində  “t” 

ol

malıdır. 



S

əhifə 36-da ikinci reaksiyada natriumun əmsalı “2” olmalıdır. 

S

əhifə  40-da  aldehidlərin  ümumi  formulunda  “(n≥O)”  əvəzinə  “(n≥0)” 

yazılmalıdır. 




 

Yen



ə həmin səhifədə “–CHO” qrupu “karbonil qrupu” adlandırılıb. Əslində isə 

bu qrup 


aldehid” qrupudur. 

S

əhifə  41-də  cədvəl  4-ün  üzərində  “homoloji  sıra”  əvəzinə  “fiziki  xassə” 

yazılmalıdır. Həmin cədvəldə pentanalın ərimə temperaturu verilməmişdir. 



S

əhifə 45-də “natrium-hidrosulfat” əvəzinə “natrium-hidrosulfit” yazılmalıdır. 

S

əhifə 46-da aldol reaksiyasının çıxarılması tövsiyə edilir.  

Yen

ə həmin səhifədə asetalların və yarımasetalların alınma üsullarının çıxarılması 

tövsiy


ə edilir. 

S

əhifə  47-də  “Ketonların  aşağı  nümayəndələri...”  əvəzinə  “Ketonların  ilk 

nümay

əndələri... olmalıdır. 

S

əhifə 48-də birinci reaksiyada oxun üzərində “+” işarəsi olmalıdır. 

Yen

ə həmin səhifədə asetonun hidrogenləşməsi reaksiyasında “t” olmalıdır. 

S

əhifə  51-də  “tsiklopentan  karbon  turşusu və  naftalin-2-karbon  turşusu”nun 

çıxarılması tövsiyə edilir. 



Yen

ə həmin səhifədə yağ turşusunun formulu doğru deyil. 

S

əhifə 57-də etanolun oksidləşməsi tənliyində oksigenin əmsalı yazılmalıdır. 

S

əhifə 59-da hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində “t” olmalıdır. 

S

əhifə  61-də  saxarozanın  və  p-ksilolun  oksidləşmə  tənliyində  oksidləşdiricinin 

əvvəlinə “+” işarəsi yazılmalıdır. 



S

əhifə  63-də  paraqrafın  ilk  cümləsi  “turşular”  deyil,  “oksigenli  turşular” 

olmalıdır. 



S

əhifə 65-də ammonoliz və hidrogenoliz reaksiyalarının yeri düzgün deyil. Onların 

izahdan sonra verilm

əsi məqsədəuyğundur. 

S

əhifə 71-də ilk iki reaksiyada oxun üzərində “t” olmamalıdır. 

Yen

ə  həmin  səhifədə  “(tərkibində  C

12

–C

18

 

karbon  olan)” əvəzinə “(tərkibində 

C

12

–C

18

 olan)

” yazılmalıdır. 



S

əhifə 77-də hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində “t” olmalıdır. 

S

əhifə  79-da  1-ci  reaksiyada  qlükozanın  formulu  qüsurludur.  Bu  reaksiyada 

qlükozanın karbon atomlarının yalnız ikisi nömrələnib. 



S

əhifə 81-də hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində “t”olmalıdır. 

S

əhifə 98-də reaksiya sxemində III oxun üzərində “+” olmalıdır. 

S

əhifə 101-də  karboksil və amin qrupu “-COOH və -NH

2

” kimi yazılmalıdır. 




 

Yen



ə  həmin  səhifədə  “...25-dək  α-aminturşusu...”  əvəzinə  “...25-dək  müxtəlif 

α-aminturşusu...” olmalıdır.  

S

əhifə  110-da  cədvəl  9-un  adının  “Aminturşuların  quruluşu  və  adlandırılması” 

kimi verilm

əsi təklif edilir. 

S

əhifə 111-də aminturşunun adı “2-aminpropan turşusu” olmalıdır. 

S

əhifə 114-də zülalın hidroliz tənliyində “+2H

2

O

” olmalıdır. 



S

əhifə 115-də ZnSO

duzu çıxarılmalıdır. Çünki sink ağır metaldır. 



S

əhifə  122-də  biuret  və  ksantoprotein  reaksiyalarını  laborotoriya  təcrübəsi  kimi  

verm


ək məqsədəuyğun deyil. 

S

əhifə 139-da verilmiş reaksiyada katalizator göstərilməlidir.  

S

əhifə 140-da butadienin stirolla reaksiyasında katalizator göstərilməlidir. 

S

əhifə 144-də “-2nH

2

O

 əvəzinə “-(2n-1)H

2

O

” olmalıdır. 

 

2. Dil v

ə yazı üslubu baxımından 

 

D



ərslikdə nəzərdə tutulmuş materialların dili sadə və başadüşüləndir. Reaksiya və 

sxeml


ər,  mətnlərdəki  fikirlərin  ifadə  tərzi  şagirdlərin  yaş  xüsusiyyətlərinə  uyğundur. 

Bununla yanaşı, dərslikdə müəyyən qüsurlar da var. Bunlar aşağıdakılardır:  



S

əhifə  18-də  cədvəl  2-də  spirtlərin  adlarına  “spirti”  sözü  əlavə  olunmalıdır. 

M

əsələn, metil spirti, etil spirti və s. 



S

əhifə  19-da  “Səmərəli  adlandırma  sistemində” əvəzinə “Səmərəli adlandırma 

üsulunda

”  olmalıdır. 

S

əhifə 23-də C

2

H



5

OSO


2

OH madd


əsinin adı “etil sulfat turşusu” deyil, “etil sulfat 

efiri

” yazılmalıdır. 



Yen

ə  həmin  səhifədə  oxun  üzərində  sulfat  turşusunun  formulunda  hidrogenin 

indeksi  düzgün göst

ərilməyib. 

S

əhifə  27-də  efirin  adı  “n-butilmetil  efiri”  əvəzinə  “metil  n-butil  efiri” 

yazılmalıdır. 



Yen

ə  həmin səhifədə cədvəl 3-ün başlığının “Bəzi sadə efirlərin fiziki xassələri” 

kimi verilm

əsi təklif edilir. 

Yen

ə  həmin  səhifədə  “fosfat  turşusunun”  əvəzinə  “ortofosfat  turşusunun” 

yazılmalıdır. 




 

S



əhifə  28-də  “Sadə  efirlər  əksər  hallarda  ...”  cümləsindən  “əksər  hallarda” 

çıxarılmalıdır. 



S

əhifə 29-da “Daha çoxatomlu spirtlər də məlumdur” cümləsinin daha anlaşıqlı 

olması  üçün  onun  “Hidroksil  qruplarının  sayı  daha  çox  olan  çoxatomlu  spirtlər  də 



m

əlumdur” kimi verilməsi təklif edilir. 

S

əhifə 39-da “metanolun oksidləşməsi” ifadəsindən sonra vergül qoyulmalıdır. 

S

əhifə 40-da aldehidin formulunda oksigen atomunun üzərində “delta 

”olmalıdır.  



S

əhifə 42-də “mənfiyüklü” sözü “mənfi yüklü” kimi yazılmalıdır. 

S

əhifə 50-də “... (beynəlxalq) sistematik...” əvəzinə “...sistematik (beynəlxalq)...” 

olmalıdır. 



S

əhifə  54-də  qarışqa  turşusunun  alınmasında  laboratoriya  və  sənaye  üsulu  qeyd 

edilm


əlidir. 

Yen

ə  həmin  səhifədə  karbon  turşularının  alınma  üsullarında  ardıcıllıq 

gözl


ənilməyib.  

S

əhifə  58-də  “2-metilpropen-2  turşusu”  əvəzinə,  “2-metilpropen-2  turşusu” 

yazılmalıdır. 



S

əhifə 87-də birinci cümlənin sonunda olan “:” əvəzinə nöqtə qoyulmalıdır. 

S

əhifə 90-da 4-cü tapşırıqda sual işarəsi əvəzinə nöqtə qoyulmalıdır. 

S

əhifə 97-də “Havada tədricən oksidləşərək bulanırlar” cümləsi aydın deyil. 

Yen

ə həmin səhifədə cədvəl 7-də “aminobenzol” əvəzinə “aminbenzol” olmalıdır. 

S

əhifə  102-də  cədvəl  8-də  aminturşuların  “sadə  adı”  əvəzinə  “trivial  adı” 

olmalıdır. Bu səhifənin sonunda aminturşuda amin qrupunun formulu  düzgün deyil. 



S

əhifə 134-də 4-cü abzasda “Onun” ifadəsi iki dəfə işlənib. 

 

3. Dizayn v



ə bədii tərtibat baxımından 

 

Dizayn  v

ə  bədii  tərtibat  baxımından  dərslik  qənaətbəxşdir.  İstifadə  edilən  şriftlər 

müvafiq  yaş  qrupuna  uyğundur.  Dərslikdə  bəzi  mövzularda  şəkil,  cədvəl  və 

diaqramların,  görkəmli  alimlər  və  onların  elmi  uğurları  haqqında  olan  məlumatların  

verilm


əsi qənaətbəxş hesab edilir. 

 

 




 

4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımdan 

 

D

ərslikdə  mövzunu  möhkəmləndirmək  üçün    sual  və  çalışmaların,    laboratoriya 



t

əcrübələrinin,    şagirdlərdə  müstəqil  nəticələr  əldə  etmək  üçün  tapşırıqların,  eləcə  də 

d

ərsliyin  sonunda  kursun  məzmununa  dair  əlavə  sual  və  çalışmaların  verilməsi 



q

ənaətbəxş hesab edilir. 

B

əzi  tapşırıqlarda  müəyyən  qüsurların  aradan  qaldırılması  məqsədəuyğun  hesab 



edilir. 

S

əhifə 105-də “Suallar və çalışmalar”da birinci sual aydın deyil. 

S

əhifə 149-da 2-ci çalışmada reaksiya sxemində “t” olmalıdır. 

Yen

ə  həmin  səhifədə    5-ci  çalışmada  “ρ=80  q/sm

3

  əvəzinə  “ρ=0,8  q/sm

3

” 

olmalıdır. 



S

əhifə  150-də  18-ci  çalışmanın  b)  bəndində  “ClCH

3

-

COOH”  formulu  doğru 

deyil. 


S

əhifə 152-də 37-ci çalışmanın e) bəndində maddənin formulu doğru deyil. 

Yen

ə həmin səhifədə 39-cu çalışmanın b) bəndində verilmiş Ca

3

Cl 

formulu doğru 

deyil. 

S

əhifə 153-də 40-cı çalışmada 2-ci maddənin formulu doğru deyil. 

Yen

ə həmin səhifədə 41-ci çalışmanın d) bəndində maddənin formulu doğru deyil. 

Yen

ə  həmin  səhifədə  46-cı  çalışmada  “...metanalın  faiz  miqdarı”  əvəzinə 

“...metanalın kütlə payı” yazılmalıdır. 



Yen

ə həmin səhifədə 48-ci çalışmanın şərti anlaşıqlı deyil. 

 

N



əticə 

 

1. D



ərslikdə tədris proqramındakı  mövzular tam əhatə olunub, oradakı faktlar, hər 

bir anlayışa dair verilən izah özündən əvvəlki məlum faktlara əsaslanaraq elmi-metodiki 

baxımdan dəqiq ifadə edilib.  

2. D


ərslikdə şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri nəzərə alınıb.  

3. D


ərslik  fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir.  

 

 



Yüklə 63,16 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə