1. Starożytność część I

1.Starożytność część I

Historia TU

Lekcja 1 Dział: Starożytność

Temat: Wprowadzenie do metodologii historii.

1. Historia jako nauka zajmuje się badaniem przeszłości, tzn. zdobywaniem informacji, ustalaniem faktów, ich analizowaniem, wyjaśnianiem i ocenianiem

• 
  Obiekt zainteresowania historii – człowiek żyjący w społeczeństwie
  
• 
  Praca historyka (tworzenie obrazu przeszłości):
  

• 
  Zdobywanie informacji
  

• 
  ustalanie faktów
  

• 
  łańcuch przyczynowo – skutkowy
  

• 
  opis wydarzeń
  

• 
  wyjaśnianie
  

• 
  ocena
  

• 
  Po co nam znajomość historii?
  

• 
  Kształtowanie postawy wobec ojczyzny
  

• 
  Poczucie więzi z dorobkiem naszych przodków
  

• 
  Znajomość mechanizmów rządzenia
  

• 
  Przykłady zachowań w różnych czasach a nie gotowe wzorce
  

2. Nauki pomocnicze historii

a. archeologia

• 
  badanie najstarszych dziejów człowieka (brak pisma) na podstawie zabytków kultury materialnej
  

b. numizmatyka

• 
  badanie, opisywanie i systematyzowanie monet
  

• 
  sposoby wyrobu pieniądza,
  

• 
  datowanie znalezisk
  

• 
  ustalanie kontaktów gospodarczych
  

c. sfragistyka

• 
  badanie pieczęci na dawnych dokumentach
  

d. dyplomatyka

• 
  badanie aktów prawnych wydawanych przez ważne osoby
  

e. genealogia

• 
  badanie związków rodzinnych (pokrewieństwo i powinowactwo) między znanymi osobami
  

f. heraldyka

• 
  badanie herbów i zawołań rycerskich
  

g. paleografia

• 
  badanie materiałów pisarskich oraz ewolucji pisma ( kształty liter, skróty)
  

h. chronologia – jest nauką zajmująca się sposobami mierzenia czasu w przeszłości i określania wydarzeń w czasie

• 
  Różne datowanie w przeszłości: Grecja –olimpiady, Rzym – od panowania cesarzy
  

• 
  Era Chrześcijańska – rok 1 –narodziny Chrystusa
  

• 
  Era Muzułmańska - rok 1 – 622 r n.e. – ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny
  

3. Periodyzacja - podział przeszłości na okresy i epoki

a. Prehistoria (od pojawienia się człowieka - do powstania pisma) wyróżniamy epoki:

• 
  kamienia starsza - paleolit
  

• 
  kamienia młodsza – neolit
  

• 
  brązu
  

• 
  żelaza
  

b. Historia (od pojawienia się pisma – do dziś) wyróżniamy epoki:

• 
  Starożytność - wynalezienia pisma ok. 4000pne-- upadku Cesarstwa Rzymskiego w 476 r.
  
• 
  Średniowiecze - upadek Rzymu 476 r. -- upadku Konstantynopola 1453 r., Nowożytność - odkrycie Ameryki 1492 r. -- 1918 koniec I wojny światowej
  
• 
  Historia najnowsza (współczesna) –Koniec II wojny Światowej – do dziś
  

4. Źródła historyczne – to ślady pozostałe po działalności człowieka dają informacje dzielą się:

Źródła pisane		Źródła niepisane
Źródła opisowe - Kronika - Pamiętnik	Źródła aktowe - Kodeks prawny - Konstytucja	Źródła ikonograficzne - Obrazy - Pieniądze	Źródła statystyczne - Tabele - Wykresy	Źródła kartograficzne - Mapy - Plany

• 
  Praca ze źródłami historycznymi – analiza treści i interpretacja- najpierw:
  

• 
  Krytyka zewnętrzna – badanie autentyczności
  

• 
  Krytyka wewnętrzna – badanie wiarygodności
  

Zadanie domowe str. 19

1. Czy zgadzasz się z opina Cycerona „Historia nauczycielką życia”? Odpowiedz, podając pięć argumentów

• 
  Człowiek uczy się: unikać błędnych decyzji, skutków określonych poczynań
  

Pytania sprawdzające:

1. Scharakteryzuj czym zajmuje się historia jako nauka

• 
  Historia jako nauka zajmuje się badaniem przeszłości, tzn. zdobywaniem informacji, ustalaniem faktów, ich analizowaniem, wyjaśnianiem i ocenianiem
  

2. Wymień nauki pomocnicze historii

• 
  Archeologia, numizmatyka, sfragistyka, dyplomatyka, genealogia, heraldyka, paleografia
  

3. Przedstaw periodyzacje dziejów wymieniając okresy i epoki historyczne

Lekcja 2 Dział: Starożytność

Temat: Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu

1. Wpływ warunków naturalnych na życie ludzi w krajach Bliskiego Wschodu

• 
  Bliski Wschód – styk północno-wschodniej Afryki oraz zachodniej Azji
  
• 
  Żyzny Półksiężyc-pas ziem o większej żyzności od Egiptu przez Palestynę po Mezopotamię
  

a. rewolucja neolityczna -polegała na przejściu z koczowniczego do osiadłego trybu życia

• 
  Koniec - zbieractwa, łowiectwa – Początek hodowli i uprawy (rolnictwa)
  
• 
  Cywilizacje osiedlają się nad rzekami: Nil (Egipt), Eufrat i Tygrys (Międzyrzecze)
  

• 
  woda, ryby, podczas wylewów nanoszenie żyznego mułu, powodzie
  
• 
  systemy irygacyjne – kanały nawadniające /odwadniające pole uprawne
  

2. Osiągnięcia cywilizacyjne, problem przenikania się cywilizacji

• 
  Sumerowie – najstarsza cywilizacja żyjąca w Mezopotamii w IV tys. p.n.e.
  

• 
  Prawo – pierwsze zwyczajowe a potem spisane (kodeksy)
  

• 
  Podatki – pierwsze w daniny z pracy
  

• 
  Pismo – spisy podatkowe
  

a. Narodziny pisma

• 
  Sumerowie
  

• 
  pismo klinowe – pisane patykiem na tabliczce glinianej (pismo ideograficzne)
  

• 
  Egipcjanie
  

• 
  Pismo hieroglificzne – „święte znaki” kute w skale (pismo piktograficzne)
  

• 
  Pismo hieratyczne – kapłańskie pismo na papirusie (pismo ideograficzne)
  
• 
  Pismo demotyczne – najmłodsze uproszczone
  

• 
  Fenicjanie
  

• 
  Pismo fenickie ( alfabetyczne) – alfabet przejęty przez kolejne cywilizacje
  

• 
  Żydzi
  

• 
  Pismo hebrajskie ( alfabetyczne)
  

b. Literatura

• 
  Mezopotamia
  

• 
  Epos o Gilgameszu (Mit o potopie)
  

• 
  Egipt
  

• 
  Teksty rytualne związane z ceremoniami religijnymi
  

• 
  Państwo Żydowskie - Izrael
  

• 
  Biblia – święta księga – hebrajski, aramejski, grecki
  

• 
  Tora (5 pierwszych ksiąg Biblii) –Pięcioksiąg Mojżeszowy
  

• 
  Talmud – księga komentarzy do Tory
  

c. prawo

• 
  Dekalog – żydowskie prawo
  
• 
  Kodeks Hammurabiego –wyryty w kamieniu w XVIII w. p.n.e.(Luwr) zasada oko za oko
  

d. Nauka

• 
  Matematyka
  

• 
  Jednostki miary
  

• 
  waga - talent (30 kg), dzielił się na 60 min a te na 60 szekli ,
  

• 
  długość - łokieć (ok 50cm)
  

• 
  pierwiastki i równania kwadratowe
  

• 
  system dziesiętny
  

• 
  geometria ( Piramidy)
  

• 
  astronomia
  

• 
  kalendarz słoneczny (Egipcjanie -365)
  
• 
  kalendarz księżycowy ( Sumerowie 354)
  
• 
  zegar słoneczny oraz doba 24h godzina 60 minut, minuta 60 sekund (Babilończycy)
  

• 
  medycyna
  

• 
  znajomość anatomii mumifikacja chirurgia (Egipcjanie)
  

e. Architektura

• 
  Mezopotamia -Zespoły świątynno-pałacowe, zikkuraty –budowle sakralne w kształtce wież
  

• 
  cegła
  

• 
  Egipt – Świątynie , Piramidy
  

• 
  Bloki kamienne, glina z papirusem (domostwa)
  

• 
  Izrael – świątynia Salomona w Jerozolimie
  

f. sztuka

• 
  Kanon – ustalony sposób ukazywania postaci (Egipt)
  

g. wynalazki i rzemiosło artystyczne

• 
  koło w transporcie i koło garncarskie (Sumerowie)
  

Zadanie domowe str. 25

4. Korzystając z różnych źródeł informacji omów i oceń osiągnięcia cywilizacyjne Mezopotamii, Egiptu oraz Izraela i Fenicji

Pytania sprawdzające:

1. Wyjaśni pojęcie rewolucja neolityczna

polegała na przejściu z koczowniczego do osiadłego trybu życia

Lekcja 3 Dział: Starożytność

Temat: Struktury społeczne i polityczne państw Bliskiego Wschodu.

1. Geneza państwa. Pierwsze państwa.

a. Geneza państw starożytnych (IV tys. p.n.e.) wiąże się z rzekami i systemem irygacyjnym

• 
  Grupy społeczne organizują się – budowa i konserwacja kanałów
  

b. Egipt – jedno państwo

• 
  Górny (poł.) i Dolny (pół.) – dwa państwa - zjednoczone w III tys. p.n.e.
  

c. Międzyrzecze – małe miasta (sumeryjskie) i wielkie imperia (Babilonia Asyria, Persja)

• 
  3000 r. p.n.e. - Małe miasta – państwa Sumeryjskie
  

• 
  2300 r. p.n.e.- Państwo Akad i rządy Sargona Wielkiego (z czasem rozpad)
  

• 
  1700 r. p.n.e. - Imperium - Hammurabiego (Babilonia) – kodyfikacja prawa
  

• 
  650 r. p.n.e. - Imperium -Asyria za panowania Asurbanipala –największy zasięg
  

• 
  600 r. p.n.e. – Odrodzenie Babilonii władca Nabuchodonozor zdobywa Jerozolimę
  

• 
  550 r. p.n.e. – Gigantyczne Imperium Perskie (331 r. p.n.e. podbił Aleksander Wielki)
  

2. Funkcjonowanie państw starożytnych

a. Panem i właścicielem Egiptu – faraon – z nieograniczoną absolutną władzą

• 
  Faraon – początkowo Bóg - z czasem - jeden z synów Boga Re - Bóg po śmierci
  

• 
  Faktyczne rządy: kapłani i urzędnik najwyższy –wezyr, urzędnicy w powiatach (nomach)- nomarchowie ( system irygacyjne, sądy) pisarze (rejestry podatkowe)
  

b. W Mezopotamii w okresie sumeryjskich miast-państw główną rolę odgrywało zgromadzenie ludzi wolnych – obywateli.

• 
  Wojna - wybierany przywódca jego władza czasami przeradzała się w władzę monarszą
  

• 
  Wzorcowy dla Bliskiego Wschodu aparat administracji –czasy Hammurabiego
  

• 
  Władca z prawie absolutną władzą ( szanuje prawo własności ,zwyczaje i religię)
  

• 
  Zarządcy prowincji (gospodarka, wojsko)
  

3. Monarchia despotyczna –charakterystyczny ustrój państw starożytnego Bliskiego Wschodu

• 
  Władca mający nieograniczoną władzę: Bóg, syn Boga, mający kontakty z bogami
  

4. Społeczeństwa, a gospodarka Bliskiego Wschodu

a. podstawową strukturą społeczną ludów Bliskiego Wschodu była rodzina

• 
  państwo i władza wspierało rodzinę ponieważ wypełniała ona swoje podstawowe funkcje
  

b. Struktura społeczna państw starożytnych ma charakter piramidy (podział pracy)

• 
  Faraon
  

• 
  władca despotyczny – istota Boska - kontroluje wszystko w państwie
  

• 
  Kapłani
  

• 
  Służą radą, sprawują obrzędy, rozwijają naukę, żyją w świątyni która ma ziemie
  

• 
  Urzędnicy (arystokracja)
  

• 
  Ściąganie podatków, skarb królewski, kontrola systemu irygacyjnego, służba w wojsku, pisarze (rejestry podatkowe) – dostają mieszkanie i wynagrodzenie (ziemie)
  

• 
  Rzemieślnicy i kupcy
  

• 
  Wyrabianie artykułów, wznoszenie budowli, wymiana towarowa (import)
  

• 
  Chłopi - 90% społeczeństwa
  

• 
  Uprawa i hodowla, utrzymanie systemu irygacyjnego, płacenie podatków w naturze, praca dla państwa
  

• 
  Niewolnicy (za długi , jeńcy wojenni)
  

• 
  pałacowa służba, najcięższe prace, żołnierze czasami
  

Zadanie domowe str. 31

1. Wyjaśni, w jaki sposób środowisko geograficzne wpłynęło na powstanie państwa egipskiego.

• 
  Środowisko geograficzne odegrało bardzo wżną rolę w powstaniu państwa Egipskiego. Państwo to rozwinęło się dzięki corocznym, regularnym wylewom Nilu, który przynosił żyzne muły zapewniające przy odpowiednim nakładzie sił i środków oraz odpowiedniej organizacji dwukrotne, wysokie plony w ciągu roku.
  

Pytania sprawdzające:

1. Wyjaśni jak powstały pierwsze państwa i podaj ich nazwy

• 
  Geneza państw wiąże się z rzekami i systemem irygacyjnym. Pierwsze państwa to: w Międzyrzeczu (Sumeryjskie, Babilon Asyria i Persja) oraz Egipt w Afryce
  

2. Omów w jaki sposób sprawowana była władza w państwach starożytnych

• 
  W Egipcie władze sprawował faraon - Pan i właściciel posiadający nieograniczoną i absolutną władzą uważany za osobę Boską (władza despotyczna
  
• 
  W Mezopotamii w okresie sumeryjskich miast-państw główną rolę odgrywało zgromadzenie ludzi wolnych – obywateli.
  

3. Przedstaw strukturę społeczną starożytnego Egiptu

• 
  Faraon, kapłani, urzędnicy, rzemieślnicy, kupcy, chłopi, niewolnicy
  

Lekcja 4 Dział: Starożytność

Temat: Społeczeństwo i gospodarka antycznej Grecji i Rzymu.

1. Wpływ warunków naturalnych na gospodarkę i życie ludzi w Helladzie i Italii

• 
  Półwyspy nad Morzem Śródziemnym, klimat śródziemnomorski, zatoki i wyspy, handel z Azją i Afryką, mało bogactw naturalnych, uprawa w Italii, hodowla – Grecja
  

a. Napływ plemion greckich na Bałkany.

• 
  Cywilizacja minojska – Kreta –handel i sztuka (najstarsza w Europie ok. 3000 r. p.n.e.)
  

• 
  Cywilizacja mykeńska - Mykeny- (Peloponez ) – stworzona przez Achajów (1700 r .p.n.e.)
  
• 
  „Ciemne wieki” – napływ plemion greckich: Dorowie, Jonowie, Eolowie (ok. 1000 r. p.n.e.)
  

b. Wielka kolonizacja grecka (700 r. - 500 r. p.n.e.)

• 
  Przyczyny: braku ziemi i surowców naturalnych, przeludnienie
  
• 
  Kierunki kolonizacji: Sycylia, Italia, Francja, morze Czarne, Morze Egejskie (wyspy), wybrzeże Azji Mniejszej, Afryka
  

c. Najstarsze ludy Italii (ok. 1000 r. – 500 r. p.n.e.)

• 
  Italikowie (Latynowie w Lacjum 753 r. p.n.e. Rzym), Etruskowie, Gallowie, Grecy
  

2. Społeczeństwo i gospodarka w Grecji

• 
  Polis (miasta- państwa) - brak jednego państwa
  

• 
  Arystokracja (zamożni ziemianie) –władza polityczna –wykorzystują np.: chłopów
  

a. Reformy w Atenach

• 
  Reformy Solona (594 r. p.n.e.) napięcia społeczne –niewola chłopów za długi i utrata ziemi
  

• 
  Umorzenie długów i zakaz pożyczek pod zastaw osoby
  

• 
  Podział społeczeństwa na 4 klasy majątkowe (bogaty więcej obowiązków ale i praw)
  

• 
  Reformy Klejstenesa ( 508/7 r. p.n.e.)
  
• 
  Ograniczenie roli arystokracji a wzmocnienie pozycji ludu ( Zgromadzenia Ludowe)
  
• 
  Nowy podział terytorialny – 10 okręgów – fyli– z nich po 50 osób do Rady Pięciuset
  
• 
  Rozwój Gospodarczy po Wielkiej Kolonizacji
  

• 
  Uprawa oliwek i winorośli, rozwój rzemiosła (przedsiębiorcy i pracownicy) i handlu
  

b. Społeczeństwo Sparty

• 
  Spartanie (5% ) pełnoprawni obywatele, dziedziczna służba wojskowa, użytkują ziemie.
  

• 
  Spartańskie wychowanie –posłuszeństwo męstwo dyscyplina sprawność, lakoniczność
  

• 
  Periojkowie (30%) wolność osobista bez praw politycznych – handel, rzemiosło, piechota
  
• 
  Heloci (65%)- chłopi bez praw własność państwa – pracują na polach Spartan
  

3. Społeczeństwo i gospodarka w Rzymie

a. Dwie skonfliktowane grupy społeczne

• 
  Patrycjusze („posiadający ojców”) -dominują w polityce, interpretują prawo, rolnictwo
  

• 
  System klientalny – patron (patrycjusz) opiekuje się klientami (plebejuszami)
  

• 
  Plebejusze („plebs-lud”)- liczniejsi, biedniejsi, bez praw obywatelskich, służyli w wojsku
  

• 
  Wywalczyli: spisane prawo XII tablic, dostęp do urzędów, urząd trybuna ludowego
  

b. Nowa struktura społeczna w II w. p.n.e.

• 
  Nobilowie („szlachetni”) –gigantyczne latyfundia, wysokie urzędy, np. senatorzy
  

• 
  Ekwici („jeźdźcy”)- najbogatsi kupcy i przedsiębiorcy, oraz poborcy podatkowi
  

• 
  Proletariat -biedota miasta Rzym –zrujnowani rolnicy i rzemieślnicy żyją na koszt państwa
  

c. kryzys społeczno - polityczny republiki - niekorzystne zmiany w rolnictwie

• 
  Zanikanie rolników w Italii –stanowiących podstawę armii rzymskiej
  
• 
  Latyfundia – wielkie gospodarstwa w posiadaniu bogatych –praca niewolników
  

d. Wojna domowa miedzy stronnictwami politycznymi

• 
  Popularzy – reprezentowali niższe warstwy – Tyberiusz i Gajusz Grakchowie – dążyli do nadania ziemi publicznej bezrolnym,– zwiększenie rekrutów do wojska
  

• 
  Optymaci – bogaci posiadacze ziemscy zwolennicy senatu – przeciwnicy reform
  
• 
  I w. p.n.e. – wolni mieszkańcy Italii otrzymali obywatelstwo
  

e. Nowe grupy w strukturze społecznej w okresie cesarstwa

• 
  Nadanie wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium obywatelstwa rzymskiego
  

• 
  Dekurioni – sprawowali władzę w miastach tytuł dziedziczny
  
• 
  Honestiores – klasa wyższa uprzywilejowana prawnie
  
• 
  Humiliores – klasa niższa mająca gorsze prawa
  

f. Rozwój handlu i szlaków handlowych-Morze Śródziemne, Azja, Europa-Bałtyk bursztyn

4. Niewolnictwo w Rzymie

• 
  Pozyskiwanie - jeńcy wojenni, targi niewolników - niska cena – traktowani jak rzecz
  
• 
  Wykorzystanie – siła robocza w majątkach ziemskich (prymitywni), służba domowa, rzemieślnicy nauczyciele, zarządcy publiczni,(Greccy), gladiatorzy (gladius –miecz)
  

a. Powstanie Spartakusa 73 r. p.n.e.

• 
  Powstańcy – gladiatorzy pokonani po 2 latach, 6 tys. ukrzyżowanych
  

b. Kryzys gospodarczy w okresie cesarstwa –niewolnicy awansują na dzierżawców ziemi -kolonów

• 
  Upadek ustroju niewolniczego (brak wojen- wysoka cena)
  

• 
  „Psucie monety”, wysokie podatki, powrót do gospodarki naturalnej, upadek handlu
  

• 
  Podział latyfundiów na mniejsze działki oddawane w dzierżawę niewolnikom po wykupieniu z niewoli zwani - kolonami (od IV w. „przypisani” do ziemi )
  

Zadanie domowe str. 41

6. Porównaj położenie niewolników w polis greckich oraz w państwie rzymskim? W której cywilizacji odgrywali ważną rolę w gospodarce? Uzasadnij swoje stanowisko

• 
  Niewolnicy lepiej traktowani w Grecji, ale bardziej istotni dla gospodarki Rzymskiej
  

Pytania sprawdzające:

1. Podaj jak nazywali się dwaj reformatorzy Ateńscy

• 
  Solon, Klejstenes
  

2. Wymień skład społeczny Sparty

• 
  Spartanie, Perjojkowie, Heloci
  

2.Starożytność część II

Lekcja 5 Dział: Starożytność

Temat: Ewolucja ustrojów politycznych antyku.

1. Formy polis (miast-państw) greckich

• 
  Grecja - brak państwa (warunki geograficzne) Hellada– wspólnota językowa i kultura
  

a. Monarchia – władcy dowódcami i kapłanami duża rola arystokracji rodowej

b. Tyrania – nieograniczona władza zdobyta nielegalnie

c. Republika – władza sprawowana przez obywateli

2. Mieszkańcy polis - obywatele (prawa polityczne) i metojkowie (bez praw politycznych)

3. Ustrój Sparty (Peloponez – Dorowie -1000 r. p.n.e.) (twórca legendarny Likurg) –monarchia - w formie oligarchii (gr. rządy nielicznych)- czyli rządów arystokracji

• 
  Związek peloponeski sojusz wojskowy (symmachia) polis pod wodzą Sparty (VI w p.n.e.)
  

• 
  Monarchia – 2 królów z różnych dynastii (funkcje kapłańska i dowódcza, sędziowskie)
  
• 
  Geruzja (Rada Starców) – 2 królów i 28 obywateli - gerontów (60 lat -arystokracja)
  
• 
  5 eforów – urzędnicy wybierani na rok, administracja, sądownictwo kontrola – rząd
  
• 
  Zgromadzenie Ludowe (apella)- raz do roku, wszyscy obywatele, przyjmowanie /odrzucanie propozycji Geruzji/ Eforów wybór gerontów, wybór 5 eforów
  

4. Ustrój Aten (Attyka i Salamina 800 r. p.n.e.) ( twórca mityczny król Tezeusz) –

a. republika o rządach oligarchicznych

• 
  Archonci 10 najwyższych urzędników wybierani na rok polityka, wojskowość, religia, sąd
  
• 
  Areopag (wzgórze Aresa) – sąd, sprawy polityki i religii -dożywotnio byli archonci
  

a. reformy ustroju - powstanie demokracji bezpośredniej (Solon, Klejstenes, Temistokles, Perykles)

• 
  Rada Czterystu (Pięciuset) - nadzorowanie urzędników, opiniowanie projektów uchwał
  
• 
  Sąd skorupkowy (ostracyzm) –raz w roku wypisywano na glinianych skorupach (ostrakach) osobę, która zagraża ustrojowi, wypisana najczęściej opuszczał polis na 10 lat
  
• 
  Zgromadzenie Ludowe (eklezja) (agora)- najwyższy organ władzy składający się z wszystkich obywateli (40tys.) tworzenie prawa, powoływanie urzędników, polityka zagraniczna, wojskowa,
  

• 
  Kworum –liczba członków niezbędna do podjęcia prawomocnej decyzji (6tys)
  
• 
  Obywatel – prawo zgłoszenia projektu uchwały, wypowiedzi publicznej
  
• 
  Głosowanie – jawne /tajne – decyduje większość
  
• 
  Demagog (gr. prowadząc lud)- zawodowi mówcy - potrafili przekonać obywateli
  

• 
  Urzędnicy
  

• 
  Wybierani -10 strategów – dowódcy wojskowi
  
• 
  Losowani – np. sędziowie przysięgli
  

5. Macedonia

a. Bitwa pod Cheroneą w 338 r. p.n.e. Filip II pokonuje Ateny i Teby –niewola Grecji

• 
  Filipowi II staje na czele Związku Korynckiego (wszystkie greckie polis).
  

b. Monarchia absolutna Aleksandra Wielkiego

• 
  Początkowo arystokratyczna z czasem wielonarodowa (asymilacja i równouprawnienie), wzory wschodnie (przepych), szanująca chłopów, żądania ubóstwiania władcy
  

6. Ustrój państwa Rzymskiego

a. Monarchia

• 
  753 r. p.n.e. legendarne założenie miasta (Romulus 1 król -7 ostatni Tarkwiniusz Pyszny)
  

b. Republika - arystokratyczna – początek 509 r. p.n.e. (łac. res publica – rzecz publiczna)

• 
  Urzędy (kariera polityczna -kolegialność, obieralność, kadencyjność-1 rok, nieodpłatność)
  

• 
  2 Konsulów - zarządzanie państwem: urzędnikami, zgromadzeniem, wojskiem
  
• 
  2 Pretorów – organizowanie sadownictwa
  
• 
  2 Cenzorów – oszacowanie majątku (cenzus) obywateli, ustalanie listy senatorów
  

• 
  Dyktator – (1 na ½ roku) powoływany w czasie zagrożenia –pełnia władzy
  

• 
  10 Trybunów Ludowych – obrońcy ludu rzymskiego –prawo veta, inicjatywa ust.
  
• 
  Zgromadzenia obywateli (tylko głosowanie), wybór urzędników, stanowienie prawa
  
• 
  Senat -300 byłych urzędników, dożywotnio – doradzanie-prestiż, zatwierdzanie ustaw
  

• 
  przyczyny kryzysu republiki
  

• 
  rozwój terytorialny – ustrój pastwa -miasta nie pasuje, (roczne nieodpłatne) urzędy
  
• 
  wojny – bogactwo arystokracji, upadek chłopstwa – kryzys w armii II w. p.n.e. Mariusz wprowadza armię zawodową (silnie związana z wodzem- łupy i ziemia)
  
• 
  Rywalizacja wybitnych wodzów o władzę – wojny domowe
  

• 
  Pompejusz – Cezar ( 45 r. p.n.e.) zwyciężył ogłaszając się dożywotnim dyktatorem
  
• 
  Marek Antoniusz –Oktawian (31 r. p.n.e) zwycięża pod Akcjum
  

c. cesarstwo rzymskie - 27 r. p. n. e.

• 
  Pryncypat - forma władzy o charakterze monarchii wprowadzona przez Oktawiana
  

• 
  Princeps senatus – pierwszy senator, Imperator - zwycięski wódz - władza nad wojskiem i prowincjami, August -„boski”, Trybun ludowy – weto i inicjatywa ustawodawcza, Najwyższy kapłan, Cenzor - komedia republiki
  
• 
  
  

• 
  Dominat – (III w. n.e.) – forma ustrojowa wprowadzona przez cesarza Dioklecjana
  

• 
  Oficjalnie nieograniczone rządy cesarza -Dominus et Deus – pani bóg – kult cesarza
  

• 
  Tetrarcha – współrządy czterech cesarzy – 2 Augustów i 2 Cezarów- łatwiej zarządzać
  
• 
  początki rozdziału cesarstwa
  

• 
  330 r. – Konstantynopol –druga stolica imperium rzymskiego (Konstantyn Wielki)
  
• 
  395 r. -Cesarstwo Zachodniorzymskie, Cesar. Wschodiorzymskie (Teodozjusz Wielki)
  

7. Administracja w państwie Rzymskim

• 
  Prowincja (cesarskie -nadgraniczne i senatorskie) teren poza Italią pod zarząd - namiestnik
  
• 
  Pretorianie – w czasach cesarstwa gwardia przyboczna władców
  
• 
  Diecezje – grupa prowincji zarządzana przez wikariusza (Dioklecjan)
  

Zadanie domowe str. 50, zad. 4

1. Poszukaj informacji o Cezarze, cesarzu Auguście i sporządź notki biograficzne tych osób

Pytania sprawdzające:

1. Wymień znane Ci urzędy w republice rzymskiej

• 
  Konsulowie , Pretorzy, Cenzorzy, Dyktator, 10 Trybunów Ludowych, Zgromadzenia, Senat
  

Lekcja 6 Dział: Starożytność

Temat: Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym.

1. Greccy hoplici – ciężkozbrojna piechota

• 
  Obywatele – tylko oni służą w wojsku: hełm, pancerz, nagolenniki, okrągła tarcza, włócznia
  

a. falanga – zwarty szyk bojowy stosowany w trakcie walki przez hoplitów

• 
  Hoplici stawali blisko siebie -jeden chroni drugiego z lewej tarczą (ok. 12 szeregów)
  

• 
  Śmierć hoplita 1 szeregu, jego miejsce wchodzi żołnierz z 2, kłucie włócznią
  

• 
  zmodyfikowana falanga- IV w. p.n.e. - bitwa pod Leuktrami - Teby -Sparta
  

• 
  Epamidonas (Teby) wzmocnił do 50 szeregów lewe skrzydło –kolumna rozbiła wroga
  

2. Lekkozbrojna piechota macedońska

• 
  Filip II IV w. p.n.e. tworzy nową armię z braku funduszy ma charakter lekkozbrojny
  

a. falanga macedońska - używała włóczni dłuższych (tzw. sarissy) niż greckie (6m)

• 
  falanga głęboka –kilkanaście szeregów, bardzo zwrotna
  

• 
  Pierwsze cztery szeregi trzymały sarissy poziomo, tworząc zaporę ostrzy
  

• 
  maszyny oblężnicze – taran, machiny miotające pociskami (Aleksander Wielki)
  

3. Bitwy morskie

• 
  Okręty bojowe –(napęd - wioślarze) uderzają taranem (dziób)wtargniecie na pokład-abordaż
  

• 
  Treiera (V w. p.n.e.)trójrzędowy okręt (trzy rzędy wioseł) bardzo zwrotny z żaglem
  

4. Wojsko rzymskie okresu republiki

• 
  Wojsko obywatelskie –bogaci obywatele (17 -60 rok życia) z własnym uzbrojeniem
  

a. Legion (ok.4tys) -podstawowa jednostka taktyczna (żołnierze piechoty ciężkozbrojnej)

• 
  Armia konsularna – 2 legiony – pokój stacjonują 2 takie armie
  

• 
  Sprzymierzeńcy dostarczali licznych oddziałów – dowództwo Rzymskie
  

• 
  Szyk manipularny – legioniści ustawieni w trzech rzędach w kształcie szachownicy
  
• 
  Legion ustawiony w 3 liniach (10 manipułów) pierwsza linia młodzi a ostania doświadczeni
  

• 
  Obóz rzymski - wznoszony przez legionistów według planu, na wzniesieniu kwadratowy
  

b. reformy wojskowe

• 
  konsul Mariusza (II w. p.n.e.) wprowadza armię zawodową –żołd a po 16 lach ziemia
  
• 
  Gwardia pretoriańska –odpowiedzialna za bezpieczeństwo cesarza (Oktawian August)
  
• 
  Oddziały nadgraniczne oraz Odziały terytorialne – późne cesarstwo
  

c. Rzymianie na morzu

• 
  okręty pomostem zakończonym hakiem (kruk) -abortaż (I wojna punkcika z Fenicją)
  

5. Najważniejsze konflikty zbrojne antyku

a. wojny grecko - perskie V w. p.n.e.

• 
  Wybucha powstanie greków przeciwko Persom w Jonii (Azja Mniejsza) wsparte przez Ateńczyków - powstanie upadło ale Persowie chcą ukarać Ateńczyków
  

• 
  Bitwa pod Maratonem 490 r. p.n.e. – zwycięstwo wojsk greckich
  

• 
  zwycięstwo pod wodzą Miltiadesa nad silniejszą liczebnie armią perską (falanga)
  

• 
  Wojska perskie - 25 tys. (Datis) wyładowały w Attyce pod Maratonem
  

• 
  Grecy -10 tys. hoplitów (Miltiades) na równinie zastosowali falangę –wygrali
  
  • 
    Bitwa pod Termopilami 480r.p.n.e klęska Greków śmierć króla Leonidasa 300 spartan
    
    • 
      Król perski Kserkses rusza na Grecje 500 tys. żołnierzy 1200 okrętów
      
    • 
      Greccy ze Spartą na czele - przygotowali obronę w wąskim przesmyku Termopile
      

Obroną kierował król Sparty Leonidas —z 300 spartanami honorowo poległ

• 
  Bitwa morska u wybrzeży Salaminy 480 r. p.n.e. – wygrana greków
  

• 
  Grecka flota (Temistokles) zwabiła będące w przewadze ciężkie okręty perskie (Kserkses) do malej zatoki i tu rozgromiła je.
  

• 
  Bitwa pod Platejami 479 r. p.n.e. - klęska Persów
  

• 
  Śmierć - Mardonisa, Ateńczycy prowadza ofensywę Azji Mniejszej
  

• 
  Ateński Związek Morski — sojusz wojskowy greckich polis pod przywództwem Aten
  

• 
  wyzwolenie Greków od Persów na wyspach Morza Egejskiego i w Azji Mniejszej
  
  • 
    Wojna Peloponeska - porażka Aten ze Spartą –która staje się przywódcą Hellady
    

b. Wyprawa Aleksandra Wielkiego przeciwko Persom i dalsze podboje -334-323 r. p.n.e.

• 
  panowanie Filipa II - Reformy doprowadzają do dominacji Macedonii w świecie greckim
  
• 
  Bitwa pod Cheroneją w 338 r. p.n.e. - Filip II pokonuje wojska Anten i Teb
  

• 
  Macedonia panuje nad polis greckimi tworząc Związek Koryncki
  

• 
  Aleksander pokonał armię perską –stworzył państwo obejmujące Persję, Egipt i Iran
  

• 
  Bitwy z persami: nad Granikiem (334 r. p.n.e.) pod Issos i Gaugamelą
  

• 
  Śmierć Aleksandra -podział imperium na państwa hellenistyczne
  

c. Wojny punickie (264 -146 r. p.n.e.) Rzymu z Kartaginą (kolonią Fenicka w Afryce) o panowanie na Morzu Śródziemnym

• 
  I wojna punicka – Rzym zajmuje: Sycylię, Sardynię i Korsykę (241 r. p.n.e.)
  

• 
  II wojna punicka.- Rzym pokonuje Hannibala – Rzym zajmuje Hiszpanię (201 r. p.n.e.)
  
  • 
    Hannibal zajmuje w Hiszpanii miasto Sagunt –sprzymierzone z Rzymem
    
  • 
    Hannibal z 26 tys. armią przez Pireneje i Alpy do Italii pod Kannami pokonuje Rzym
    
  • 
    Rzym wyprowadza walki do Hiszpanii i Afryki- porażka Hannibala pod Zamą
    
  • 
    Rzym zajmuje Hiszpanie, Kartagina traci flotę i znaczenie na morzu
    
    • 
      III wojna punicka - zburzenie Kartaginy Rzym zajmuje wybrzeża Afryki
      

• 
  Do końca II w. p.n.e. Rzym zajął: Macedonię, Grecję i Azje Mniejszą
  

• 
  I w .n.e. - Imperium Rzymskie obejmuje całe wybrzeże Morza Śródziemnego
  
• 
  II w .n.e. - największy zasięg państwa rzymskiego (cesarz Trajan)
  

• 
  Anglia pół-Egipt poł. oraz Hiszpania zach. –Syria wsch.
  

• 
  Limes – system umocnień na granicach imperium
  

d. Upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 r.

• 
  Barbarzyński wódz Ostrogotów – Odoaker przesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola
  

• 
  Wielka Wędrówka Ludów – napływ barbarzyńców od północy m.in. Wizygoci, Ostrogoci
  

Zadanie domowe str. 59, zad. 3

1. Napisz wypracowanie: porównaj uzbrojenie oraz taktykę Greków i Rzymian

• 
  Grecy –falanga, Rzym – szyk manipularny
  

Pytania sprawdzające:

1. Opisz przebieg wojen punicki

• 
  Wojny punickie Rzymu z Kartaginą o panowanie na Morzu Śródziemnym
  

2. Opisz wojny grecko - perskie V

Lekcja 7 Dział: Starożytność

Temat: Kultura starożytnych cywilizacji.

I. Wpływ cywilizacji Bliskiego Wschodu na dorobek kultury antyku.

• 
  Ludzie cywilizowani (Grecy)– znają kulturę helleńska, i język grecki – reszta barbarzyńcy
  
• 
  Kultura Wschodu – uważana jako gorsza ale jej osiągnięcia wpłynęły na kulturę antyku
  

• 
  Alfabet, papirus, twierdzenia matematyczne, kalendarz, jednostki, konstrukcja łuku
  

• 
  Kultura Grecka i Rzymska oraz tradycja judeochrześcijańska – podstawą kultury Europy
  

II. Kultura greków

1. helleńska – czysto grecka

a. literatura

• 
  epos – Homer - Iliada ( o wojnie trojańskiej), Odyseja (o wędrówce Odyseusza)
  

• 
  poezja liryczna – Safona, Solon
  

• 
  historiografia – Herodot Dzieje, Tukidynes Wojna peloponeska, Ksenofont Anabaza
  

b. Teatr ( Dionizos bóg wina i urodzaju –obchody święta początek teatru)

• 
  Komedie – Arystofanes
  

• 
  Tragedie – Ajschlos, Sofokles (Antygona), Eurypides
  

c. Filozofia –umiłowanie mądrości (poszukiwanie prawdy o świecie –nie mity)

• 
  Okres I -Jońska filozofia przyrody -z czego powstał świat
  

• 
  Tales – woda, Heraklit – ogień, Demokryt - atom
  

• 
  Okres II – klasyczny – zainteresowanie się człowiekiem i wartościami
  

• 
  Sokrates – mądrość prowadzi do obiektywnego dobra i prawdy
  

• 
  Platon – idealizm filozoficzny – świat poznawany zmysłami jest tylko odbiciem realnego świata idei.
  

• 
  Arystoteles – uczeń Platona, twórca logiki i podziału nauk (teoretyczne, praktyczne, wytwórcze), w etyce zwolennik zasady „złotego środka”
  

d. Trzy porządki architektoniczne (chronologicznie)

• 
  Dorycki – budowle surowe i ciężkie, bez bazy, kapitel - prostokątna płyta ( Partenon)
  

• 
  Joński – budowle smukłe, dekoracyjne, kapitel –baranie rogi ( Erechtejon)
  

• 
  Koryncki – budowle ozdobne, kapitel –liście akantu (Rzym) (odmiana jońskiego)
  

e. Zespół budowli na ateńskim akropolu (Partenon, Erechtejon)

f. Rzeźba

• 
  Poliklet – Doryforos (eksponowanie idealnego człowieka)
  

• 
  Myron – Dyskobol (realizm dynamika)
  

g. Ceramika tematyka mitologiczna i wojenna (styl czarnofigurowy i czerwonofigurowy)

h. Sport – pierwsze igrzyska (776 r. p.n.e.)

• 
  Igrzyska w Olimpii co 4 lata - idea powszechnego pokoju w czasie zawodów
  

i. Nauka – twierdzenia Pitagorasa i Talesa

2. Kultura hellenistyczna – powstała w wyniku podbojów Aleksandra Wielkiego z połączenia kultury greckiej z wschodnią.

a. ośrodki hellenizmu:

• 
  Aleksandria (Egipt) pierwszy instytut naukowy –Muzeum (dom muz)
  

• 
  Pergamon – tu wynaleziono pergamin wyprawiany ze skór zwierząt
  

b. Filozofia hellenistyczna

• 
  Stoicyzm – Zenon z Kition – cnota najwyższym dobrem – pohamowanie emocji
  

• 
  Epikureizm –Epikur- szczęście to ograniczanie cierpień i dążenie do przyjemności
  

• 
  Cynizm –Diogenez - odrzucenie powszechnie obowiązujących wartości i norm
  

c. Rzeźba

• 
  Grupa Laokoona – scena śmierci kapłana i jego synów w uściskach węzy - ekspresja
  

d. Nauka

• 
  Euklides –geometria
  

• 
  Arystrach – system heliocentryczny – (Słonce w centrum) -brak dowodów
  

• 
  Ptolemeusz – system geocentryczny – (Ziemia w centrum)
  

• 
  Eratostenes – twórca siatki geograficznej
  

• 
  Archimedes – fizyk –prawo wyporności, wzory obliczania objętości brył,
  

III. Kultura starożytnego Rzymu. (przejęte od greków i innych ludów)

1. literatura ( język łaciński)

a. poezja –Wirgliusz (Eneida), Owidiusz (Sztuka kochania), Horacy (pieśni, satyry, ody)

b. proza – Cyceron (mowy polityczne i listy)

c. historiografia – Tytus Liwiusz (Dzieje Rzymu), Tacyt (Dzieje), Swetoniusz (Żywoty cezarów), Plutarch (Żywoty sławnych mężów) Juliusz Cezar (O wojnie domowej)

2. Prawo rzymskie podstawą dla kodeksów prawnych państw Europy

• 
  Jurysprudencja – kultura prawna , wiedza prawnicza prawnicy –juryści
  

3. Architektura

• 
  Budowle - cegła i cement - cechy - łuki, sklepienia, nowość – kopuły -przestronność
  

• 
  Bazyliki - hale targowo sądownicze – z czasem kościoły
  
• 
  Amfiteatry - Koloseum (80 r. p.n.e.) nazwa od rozmiarów
  

• 
  Akwedukty – wodociągi - arkady ( 2 kolumny połączone łukiem)
  
• 
  Drogi –handel , administracja wojsko
  

• 
  Wille - w terenach podmiejskich z ogrodami, rzeźbami i fontannami
  
• 
  Termy - łaźnie, kąpiele gorące, zimne, i rozrywka muzyka, ćwiczenia
  

4. Sztuka – rzeźba – weryzm –autentyczność postaci ludzkich

Zadanie domowe str. 68, zad. 2

1. Która spośród podanych filozofii życiowych odpowiada Ci najbardziej? Podaj pięć różnych argumentów „za” wybraną koncepcją etyczną oraz cztery różne „przeciw” pozostałym.

Pytania sprawdzające:

1. Scharakteryzuj filozofię grecką

Lekcja 8 Dział: Starożytność

Temat: Chrześcijaństwo a inne religie starożytności.

1. Wierzenia Bliskiego Wschodu – politeistyczne (wiara w wielu bogów)

a. Mezopotamia - wierzenia oparte o astronomię, magię, wróżbami, lokalnych bogów

• 
  Anu – bóg nieba
  
• 
  Szamasz – bóg Słońca
  
• 
  Isztar –bogini miłości,
  
• 
  Marduk – opiekun Babilonu
  

b. Egipt

• 
  kult sił przyrody- Nil, Re – bóg Słońca
  
• 
  Bóstwa opiekuńcze miast - Ptah –Menfis, Amon -Teby
  

• 
  Łączenie kilku postaci bogów w nowe bóstwo – Amon-Re (synkretyzm)
  
• 
  Antropomorfizm – wizerunek boga na podobieństwo człowieka
  
• 
  Zoomorfizm – przedstawianie bóstw w kształcie zwierzęcym (Anubis -mumifikacja)
  
• 
  Ubóstwianie władcy - Faraona
  

• 
  Wiara w życie pozagrobowe –mumifikacja zwłok (tylko wysokie warstwy) -Ozyrys
  

2. Judaizm religią monoteistyczną (wiara w jednego boga)

• 
  Z Judaizmu wywodzą się dwie religie: chrześcijaństwo i islam
  
• 
  Wiara w jednego Boga –Jahwe który wybrał Izrael i zawarł z nim przymierze poprzez Abrahama na Górze Synaj (po ucieczce z niewoli egipskiej pod wodzą Mojżesza)
  
• 
  Dekalog –prawo Dziesięciu Przykazań - kamienne tabliczce złożone w Arce Przymierza
  
• 
  Biblia –świętą księgą (Stary Testament)
  

3. Wierzenia Greków – politeizm

• 
  Antropomorfizm w Grecji –oznaczał że bóstwa:
  

• 
  nie są wieczne ale tylko nieśmiertelne
  

• 
  nie są wszechmocne ale potężne
  
• 
  nie są wszechwiedzące ale mądre
  

• 
  liturgia- prywatne i publiczne składanie ofiar (np. zwierzęta )ważna w życiu religijnym
  
• 
  hierarchiczny świat bogów
  

• 
  Zeus – najważniejszy wśród bogów - niebo (żona Hera)
  
• 
  Posejdon – bóg morza
  
• 
  Ares – bóg wojny
  
• 
  Afrodyta – bogini miłości
  
• 
  Atena – bogini mądrości
  
• 
  Hefajstos – bóg rzemiosła (kowali)
  

4. Wierzenia Rzymian

a. pierwotna religia Rzymian – bóstwa rolnicze i opiekuńcze

• 
  bóstwa nieosobowe - duchy opiekuńcze domostwa, spiżarni oraz przodków
  

b. Hellenizacja bogów rzymskich – rzymianie przejęli od greków religię, mity i wyobrażenia bogów, nadając im własne imiona

• 
  Jowisz – najwyższy wśród bogów -niebo ( żona Junona)
  
• 
  Neptun – bóg morza
  
• 
  Mars – bóg wojny
  
• 
  Wenus – bogini miłości
  
• 
  Minerwa – bogini mądrości - rzemiosła sztuki i literatury
  

c. orientalizacja wierzeń (dominacja kultów wschodnich) – w okresie cesarstwa

• 
  Kybele – frygijska bogini płodności
  
• 
  Izyda – egipska bogini płodność
  
• 
  Ozyrys – egipski bóg śmierci
  
• 
  Mitra – irański bóg dobra wałczący ze złem
  

d. kult władców – cesarzy (wpływy orientalne, cel - integracja imperium)

• 
  Cezar, Oktawian August , oficjalnie Dioklecjan
  

5. Chrześcijaństwo

a. narodziny chrześcijaństwa – życie Jezusa

• 
  Twórca - Jezus z Nazaretu urodzony w Betlejem za panowania cesarza Oktawiana Augusta
  

• 
  Poniósł śmierć na krzyżu za grzechy ludzi– jako Bóg trzeciego dnia zmartwychwstał
  
• 
  Św. Paweł Apostoł – przyczynił się do rozpowszechnienia nowej wiary w Imperium
  

• 
  źródłem wiary –żydowska Biblia (Stary Testament) oraz Nowy Testament
  
• 
  rozprzestrzenianie się religii – misje św. Pawła Apostoła
  

b. zwalczanie chrześcijaństwa przez władze rzymskie (uderzało w kult cesarzy)

• 
  prześladowanie chrześcijan przez cesarzy m.in. Nerona w 64 r. oraz Dioklecjana w I w n.e.
  

c. Chrześcijaństwo religią panującą

• 
  313 r. – edykt mediolański cesarza Konstantyna Wielkiego – przyznawał chrześcijanom swobodę kultu.
  
• 
  382 r. – cesarz Teodozjusz Wielki ogłosił chrześcijaństwo religią panującą Rzymu
  

d. organizacja kościoła

• 
  gmina chrześcijańska – tworzyli ją wierni w mieście przewodził jej wybierany biskup
  
• 
  kościół hierarchiczny powstał w IV i V w. – diecezje (oparte na administracji cesarstwa)
  
• 
  Biskup Rzymu – papież - uznany został Głową Kościoła (VIII w.)
  

Zadanie domowe str. 73, zad. 4

1. Dlaczego chrześcijaństwo cieszyło się w Imperium rosnącą popularnością?

• 
  Misje apostolskie: św. Pawła, św. Piotra, powszechność religii
  

Pytania sprawdzające:

1. Scharakteryzuj rozwój chrześcijaństwa w starożytności

• 
  narodziny chrześcijaństwa – życie Jezusa, prześladowanie chrześcijan, zwalczanie chrześcijaństwa przez władze rzymskie, Chrześcijaństwo religią panującą
  

2. Scharakteryzuj wierzenia starożytnych Egipcjan

• 
  kult sił przyrody, Bóstwa opiekuńcze miast , Antropomorfizm Zoomorfizm