1. Qaramal və onun bioloji xüsusiyyətləri Camış və onun bioloji xüsusiyyətləri
Yüklə 296,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
| elita-rekord, elita,
I və II sinfə ayrılır, bu zaman inəyin süd məhsuldarlığı (miqdarı və yağlılığı), buğa və cavanlarda isə onların əcdadı haqda göstəricilər nəzərə alınır. Bununla yanaşı heyvanın diri çəkisi və bədən qurluşu da nəzərə alınır, törədicilər üçün isə onların nəslinin məhsuldarlığı nəzərə alınır. Qaramalın məhsuldarlığı və diri çəkisini qiymətləndirmək üçün müvafiq standartlar nəzərdə tutulur ki, bu cinsin hazırki vəziyyətdə onun potensial imkanları nəzərə alınır. Bu standartda inək və buğa üçün bədən quruluşuna görə göstəricilər nəzərdə tutulur. Bu zaman buğa üçün olan göstəricilərdə beş ball artıq götürülür. Bonitrə nəticələrinə əsasən heyvanlar damazlıq, istehsalat və kökəltmə qrupuna ayrılır. Damazlıq qrupundan alınan balalar fermada naxırın təmiri və sayının artırılması, istehsalat qrupu süd istehsalı üçün istifadə edilir. Damazlıq nüvə üçün döllük törədicilər ayrılır, süni mayalanma və damazlıq işi planları tərtib olunur. Buğa və düyələrdə cinsi yetişmə adətən 6-9 aylıq yaşda başlayır ki, bu zaman onlar hələ fiziki cəhətdən tam yetişməmiş olur. Odur ki, onları belə erkən yaşda ilk cütləşməyə buraxmaq olmaz, çünki düyələrdə erkən boğazlıq onların sonrakı inkişafını ləngidir. Erkən mayalanma baş verməsin deyə buğa və düyələr 5-6 aylıq yaşdan ayrıca saxlanırlar. Düyələr 16-20 aylıq yaşda, onların çəkisi analarının çəkisinin 70-75 %-ni təşkil etdikdə buğaçalar isə 14-18 aylıq yaşda ilk cütləşməyə buraxılırlar. Həvəsdə olan heyvanların dişilərinin cinsiyyət orqanı şişib, qızarır, ondan selik-çərə axır. İnək narahat olur, tez-tez mələyir, başqa inəyin üzərinə-belinə sıçrayır, iştahı kəsilir, sağım azalır. Qış zamanı bu əlamətlər çətin bilinir. Həvəsdə olan inəyin südü qaynadılarkən çürüyür. Maldarlıqda cütləşmə əllə, sərbəst və süni mayalanma yolu ilə həyata keçirilir. Əllə cütləşdirmədə insanın nəzarəti ilə baş verir. Həvəsdə olan düyənin yanına buğa gətirilir və cütləşdirilir. Əllə cütləşdirmə xüsusi dəzgahın köməyi ilə aparılır. Bu üsülun müsbət cəhəti odur ki, heyvan istənilən vaxtda və planda cütləşdirilir, taylaşdırma düzgün və asan aparılır. Bu üsulda tam yaşda olan buğaya 80-100 inək təhkim olunur. Bu üsul damazlıq təsərrüfat üçün əhəmiyyətlidir. Sərbəst cütləşdirmə üsulunda buğa inəklə sərbəst cütləşir və bu zaman doğum planlaşdırılmır və bu üsulda məqsədyönlü damazlıq işi aparmaq olmur. Bu üsulda təsərrüfatda çox miqdar törədici saxlanır, törədici tez yorulur, yoluxucu xəstəlikləri yaya bilir. Süni mayalandırma ən müasir üsul sayılır. Bu üsulda qiymətli törədicinin toxumunu həddən çox uzaq məsafəyə nəql etmək olur və ondan daha çox heyvanı mayalamaq mümkündür. Bu zaman əllə cütləşdirmədən 15-20 dəfə çox inək və düyəni cütləşdirmək mümkündür. Süni mayalanmada bir baş buğaya 1500-2000 və bəzən 3000 inək təhkim olunur. Normal yemləmə və saxlanma şəraitində inəyin boğazlıq müddəti orta hesabla 285 gün, tərəddüdlə isə 240-312 gündür. Bu tərəddüd heyvanın fərdiyyəti, tez yetişkənliyi, yemləmə və saxlama şəraiti, dölün cinsiyyəti və s. dən asılıdır. Yaxşı yemləmə, tezyetişənlərdə doğuin tez baş verir, erkəklər dişidən gec doğulurlar. Qaramal naxırının, tərkibi törədici buğadan, inək, düyə, 2 yaşına qədər buzovlar və 1 yaşa qədər cavanlar daxildir. Sürünün tərkibi təsərrüfatın ixtisaslaşmasından asılıdır. Südlük
təsərrüfatda sağmal
inəklər sürünün 50%-ni, şəhərətrafı rayonlarda isə 60%-ni təşkil edir. Belə təsərrüfatda bütün cavanlar ət üçün bəslənir və erkən yaşda ətliyə verilir. Sürüdə düyələrin ilboyu tutduğu həcm 20-30% olur. Sürüdən xəstə, qoca və aşağı məhsuldar heyvanlar, nadir halda cavanlar çıxdaş edilir. Ətlik istiqamətli maldarlıqda sürüdə sağmal inəklər 30- 40% olur. Maldarlıqda bağlı və açıq saxlama sistemindən istifadə edilir. Bağlı üsulla saxlama - bu üsulda heyvanlar pəyədə bağlı saxlanılır. Bu zaman fərdi yemləndirmə, geniş sağım asan aparılmaqla, heyvanın sağlamlığına və köklüyünə asan nəzarət olunur. Pəyədə inək üçün uzunu 1,7-1,9 m, eni isə 1,05-1,1 m, sahə ayrılır. Törədi buğa tövlədə uzunu 1,8-2,05 m sahədə saxlanır. İnəklər hər gün 3-4 saat gəzintiyə buraxılırlar. Yay zamanı imkan olarsa otlaqda otanlırlar. İnəklər "yoluçka" "tandem" sağım aparatının köməyi ilə sağılır. Avstriya və bir sıra qabaqçıl Avropa ölkələrində bu aparatlarla inəklər robotların köməyi ilə säğlırlar. Açıq üsulla saxlama - bu üsulla qaramal bağsız, qrup şəklində qalın döşənək üzərində saxlanır. Pəyənin yanında isə möhkəm döşəməli gəzinti sahəsi olur. Döşənək kimi hər 1 başa sutkada 4-6 kq, cavanlara isə 3-4 kq saman xərclənir. Gəzinti sahəsində bir başa 4-5 m 2 , cavanların hər birinə 3-3,5 m 2 (tövlədə), həyətyanı sahədə isə müvafiq olaraq 25-30 və 15-20 m 2 -sahə ayrılır. Bir-birinə zədə yetirməsin deyə yaşlı heyvanın buynuzu mişarlanır, cavan buzovlar isə buynuzsuzlaşırılır. Bu üsulla saxlanmada mal uzun müddət açıq havada saxlandığından onlar daha gümrah və sağlam olurlar. Oturaq və oturaq - düşərgə şəraitində saxlama - bu zaman qaramal yayda düşərgədə, qışda isə tövlədə saxlanır. Bu üsulda yaşıl konveyerdən geniş istifadə edilir. Yaşlı inəklər sutkada 60-70 kq, cavanlar isə 25- 30 kq yaşıl yem yeyir. Otlaq şəraitində saxlama - qaramal otlaq şəraitinə tədricən köçürülür. Birinci günlər mal sahəyə yemləndirilib çıxarılır və 2-3 saat otarılır. Sonra otarma müddəti 6-8 saata qədər uzadılır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində respublikamızda ət istehsalını artırmaq, onun keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq günün aktual məsələsidir. Beləki, heyvan ətinin dünya bazar standartlarına uyğun istehsal etmək vacib məsələdir. Bununla yanaşı kökəldilmiş heyvanın əti arıq heyvanın ətinə nisbətən daha qidalı və yüksək kalorili olur. Məsələn, orta köklükdə kəsilmiş yaşlı malın 1 kq ətinin kaloriliyi 1080 kkal olduğu halda, kökəldilmiş 1 kq ətin kaloriliyi 1580 kkal olur. Bununla yanaşı təcrübələrlə müəyyən olunmuşdur ki, kökəltmə nəticəsində ətin kimyəvi tərkibi dəyişdiyindən onun kaloriliyi də yüksəlir. Kökəldilən cavan malın ətinin miqdarı artdığı halda, yaşlı malın orqanizmasında çox miqdarda piy toplanır Təcrübələrlə müəyyən edilmişdir ki, tam kökəldilmiş öküzün bədənində 19,1% piy toplandığı halda, piylənmiş öküzdə bu göstərici 30,1% olur. Kökəltmə həm də faydalıdır, ona görə ki, rentabellik artmaqla, ətin maya dəyəri azalır. Hazırda aşağıdakı kökəltmə üsulları tətbiq edilir: pəhriz (dietik) buzov əti, çox körpə və zərif buzov əti, qidalılıq keyfiyyəti yüksək ola cavan mal əti və süfrə əti almaq üçün aparılan kökəltmə. Bu kökältmənin müddətləri bir-birindən fərqlənir.
Pəhriz buzov əti - bu əti əldə etmək üçün buzov doğulan gündən 45-60 günlüyə qədər əsasən südlə kökəldilir, son mərhələdə isə onlara üzsüz süd və qüvvəli yemlər verilir. Zərif buzov əti - buzov doğulan gündən 3-4 aylıq yaşa qədər aparılan kökəltmə nəticəsində əldə edilir. Bu kökəltmə üsulunda buzova 20 günlükdən başlayaraq üzsüz süd (yaxud üzlü südün əvəzedicisi), qüvvəli yemlər verilir. Bu növ kökəltmə ABŞ, İnqiltərə və Fransada geniş tətbiq edilir. Kökəldilmiş buzovun çəkisi 3-3,5 aylıqda 100-120 kq-a çatdırılır. Cavan mal əti - bu kökəltməyə "Bebi-bif"-də deyilir. Bu üsül ilə kökəltməyə ətlik cinsləri və onlardan alınan 6-8 aylıq mələzlər qoyulur və kökəltmə 3-4 ay davam etdirilir. Heyvanın yem payı quru otdan (paxla və taxıl fəsiləsi), kökümeyvəlilər və xüsusi hazırlanan qarışıq yemdən tərtib edilir. Bu üsul ABŞ, Cənubi Amerika, Avstraliya, Yeni-Zellandiya və s. ölkələrdə aparılır. Süfrə üçün qaramal əti - respublikamız və bir sıra xarici ölkələrdə süfrə üçün qaramal əti alımaq üçün 18-20 aylığadək kökəltmə aparılaraq, həmin yaşda çəki 400-450 kq-a çatdırılır. Xalis ətlik istiqamətli təsərrüfatlarda cavan malı əvvəl otlaq şəraitində, sonra isə bordaq şəraitində bəsləyərək, onların diri çəkisi 2 yaşında 400- 450 kq-a çatdırılır. Qida məhsulu kimi ətin dəyəri onda olan yağ və zülalın miqdarından asılıdır. Qaramalın ətində ədətən 17-21% zülal, 23 %-ə qədər yağ-piy olub, heyvanın köklük dərəcəsindən asılı olaraq ətinin 1 kq-nın kaloriliyi 1200-3000 kkal-dır. Morfoloji və kimyəvi tərkibcə qaramal ətinin göstəriləri 26 saylı cədvəldə verilir. Ətin ümumi qidalılığı onun kalorisi ilə ölçülür. Qaramalın ət məhsuldarlığına cins, yaş, köklk dərəcəsi, cinsiyyət və yemləmə saxlama şəraiti təsir edir. Cinsin və cinsiyyətin təsiri - ən yüksək ət məhsuldarlığına tezyetişən ixtisaslaşdırılmış ətlik cinslər malik olur. Ətin - keyfiyyətinə həmçinin buğaların axtalanması da təsir göstərir. Bu zaman onların əti daha zərif olur. Axtalanmamış buğaların əti qaba, lifli və az yağlı olur. Baxmayaraq ki, buğaçalar 6- 10 aylıq yaşda axtalanırlar, lakin onların inkişaf sürəti axtalanmamışlardan aşağı olur. Düyələrin əti nisbətən zərif, zərif lifli olub, yağ əzələ daxilində bərabər paylanmış olur. Yaşın təsiri - cavan qaramal əti buzov və cavan ət qrupuna ayrılır. 1,5-3 aylıq yaşda kəsilən buzov əti yüksək keyfiyyətə və dietik xassəyə malikdir. Heyvanın cinsiyyəti və yaşından, əzələ və piy toxumasının inkişaf dərəcəsindən asılı olaraq standarta əsasən qaramal aşağıdakı qruplara bölünürlər: I - öküz və inəklər; II - törədici buğalar; III - 3 aylıqdan 3 yaşa qədər cavanlar IV - 2 həftəlikdən 3 aylığa qədər buzovlar. Köklük dərəcəsindən asılı olaraq inək, öküz və 3 aylıqdan yuxarı yaşda olanlar üç kateqoriyaya: yüksək, orta və ortadan aşağı kateqoriyaya; buğa və buzovlar - iki
kateqoriyaya I və II bölünürlər. I və II kateqoriyanın tələbini ödəməyən heyvanlar arıq qrupuna aid edilirlər. Köklük dərəcəsi əllə, palpasiya ilə və həmçinin kontrol kəsimlə müəyyən edilir. Qaramalın ət məhsuldarlığı göstəricilərindən ən əsası ət çıxarıdır. Bu qaramalın köklük dərəcəsindən asılı olaraq 40-45, kök heyvanlarda - 50-60%-dir.
Yüklə 296,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|