1-Mavzu: Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish tarixi

1-Mavzu: Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish tarixi

Ekologiya umumiy tushunchasi, uning asoschilari. Ekologiya so`zi grekcha bo`lib, «oykos» - uy, yashash joyi, «logos» - fan demakdir. Bu so`zlarni keng ma'noda tushunish zarur. Atamaning fanga kiritilishidan hozirgacha o`tgan davr mobaynida uni turli mutaxassislar turlicha izohlab kelmoqdalar. Rus olimi akademik S. Shvarts: men ekologiya fani to`g`risida yuz xil fikr aytishim mumkin va ularning barchasi ozmi-ko`pmi to`g`ri bo`lib chiqadi, degan edi. Darhaqiqat bu tushunchani kengaytirishda, ekologiya fanining shakllanishi va rivojlanishida ko`pgina olimlar hissa qo`shdilar. Ingliz olimlaridan CH. Elton populyatsion ekologiya nazariyasini yaratgan bo`lsa, rus olimi V.N. Sukachev biogeotsenozlar tushunchasini asosladi. Ekologiya fani tarixida ayniqsa CH. Darvinning evolyutsion ta'limoti hamda akademik V. I. Vernadskiyning biosfera to`g`risidagi ta'limoti tub burilish yasadi.

"Ekologiya" atamasi (yunoncha oikos dan -. uyi, uy, logos - o'rgatish) taniqli nemis biologi Ernest Gekkel tomonidan fanga kiritildi. Ekologiya, bu organizmlarning atrof- muhit bilan munosabatlari haqidagi umumiy fan - "Organizmlarning umumiy morfologiyasi" (1866) deb atadi.

Gekkel "Dunyo yaratilishining tabiiy tarixi" (1909) nomli boshqa bir ishida, organizmlarning atrof- muhitga, organik va noorganik hayot sharoitlariga munosabatini belgilaydigan juda murakkab va mushkul hodisalar ekologiyasiga ishora qiladi, bu "tabiat iqtisodiyoti" deb ataladi, ular bir joyda yashaydigan barcha organizmlar o'rtasidagi munosabatlarni namoyon qiladilar, ushbu ekologik hodisalarning mexanik tavsifi organizmlarning atrof-muhitga moslashishi, mavjud bo'lishi uchun kurashishdagi o'zgarishi, parazitarizm va hokazolar doktrinasi bilan beriladi.
Atrof-muhitni rivojlantirishning ushbu bosqichida "Tabiatni saqlash g'oyasi" barqaror rivojlanish konsepsiyasini aks ettiradi. Ekologiya fanining bir qator ta'riflari mavjud. Hozirgi kunda ko'pchilik tadqiqotchilar ekologiya - tirik organizmlarning bir-biriga va atrof-muhitga bo'lgan munosabatini yoki tirik organizmlarning mavjudligi sharoitlarini, ular yashayotgan atrof-muhit o'rtasidagi munosabatni o'rganadigan fan.
"Ekologiya" nomli asosiy kitobida (1986) Amerika ekologi J.Odum quyidagi ta'riflarni beradi: Ekologiya - o'zaro bog'liqlikda tabiat va jamiyatdagi ko'p bosqichli tizimlarning tuzilishi va faoliyati haqida fanlararo bilim sohasi.
Professor A. Baezhev bu ta'riflarga o'z izohini beradi: ekologiya biosferadagi muvozanatni batafsil o'rganadigan fanning bir bo'lagi bo'lib, bu muvozanatning buzilish sabablarini aniqlaydi va belgilaydi, shuningdek, bu muvozanatdan atrof- muhitga ta'sirini o'rganadi.
Bizning fikrimizcha, ekologiya quyidagi tarzda belgilanishi mumkin: ekologiya - bu fan jonli organizmlarning o'zaro va atrofdagi tabiiy muhit munosabatlarining modellarini o'rganadi. Hozirgi bosqichda ekologiya atrof-muhit omillarini o'rganib, bashorat qiladigan va boshqaradigan disiplinlerarası bir sohadir.