0f11aztitul(1-7)

177 
 
 
 
NƏ ÖYRƏNDİNİZ? 
İş vərəqində “Radioaktivlik və nüvələrin radioaktiv çevrilməsi” mövzu-
sunda esse yazın.  
 
 
 
ARAŞDIRMA 
2
TƏTBİQETMƏ 
 
Atomun enerjisi necə dəyişər? 
Məsələ 2. Uran 
  
-şüalanma nəticəsində 
ℎ nüvəsinə çevrildi. Bu çevrilmə zamanı 
ayrılan enerjini və 
 zərrəciyin sürətini təyin edin. 
Verilir 
Həlli 
= 238,125 a. k. v  
= 4,00387 a. k. v  
= 234,116 a. k. v  
1 . . . = 1,6605 ∙ 10
 
1 
= 10
= 1,6022 ∙ 10
. 
−? 
→
ℎ +
. 
 
=
− (
+
) ∙ 931,5 
. 
 
=
∙

2
  =
2 ∙
. 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Uran nüvəsinin -çevrilməsi prosesində neçə coul enerji ayrıldı? Bu çoxdur, yoxsa az? 
 Radioaktiv çevrilmə zamanı yaranan -zərrəcik hansı sürətlə nüvədən uzaqlaşdı? 
 Bu nüvə çevrilməsi -şüalanmanın hansı xassəsini təsdiq etdi? 
 
Həyatla əlaqələndirin: 
Son araşdırmalardan müəyyən olunmuşdur ki, insan gündəlik həyatda ən çox radonun ra-
dioktiv  şüalanmasına  məruz  qalır.  Bu  radioaktiv  inert  qazın  mənbəyi  yaşadığımız  evin 
tikinti materialları (daş, kərpic, sement və s.), artezian quyusundan evimizə daxil olan su, 
işlətdiyimiz təbii qazın yanma məhsulu və s. ola bilər. Mütəxəssislər məsləhət görürlər ki,  
bu şüalanmanın konsentrasiyasını azaltmaq üçün otaqların havası tez-tez dəyişdirilməlidir.
 
 Aşağıda verilən hansı nüvənin -şüalanmasında radioaktiv radon alınır? 
? →
+
+

.
 
  
Özünüzü qiymətləndirin: 
№ 
Suallar 
Bilirəm 
zəif  orta  yaxşı 
1  Hansı maddələr stabil, hansılar isə radioaktiv adlanır? 
 
 
 
2 
-, - və -şüalanmalarının xassələrini sadalayın. 
 
 
 
3  - və  -şüalanmasındakı zərrəciklərin elektrik yükləri-
nin işarəsini necə təyin etmək olar? 
 
 
 
4 
Nüvənin  radioaktiv  çevrilməsində  hansı  saxlanma  qa-
nunları ödənilir? 
 
 
 
5  Radioaktiv nüvənin -çevrilməsi reaksiyalarındakı   və 
simvolları nəyi bildirir? 
 
 
 
6 
-şüalanmanın yaranmasını necə izah etmək olar? 
 
 
 
  LAYİHƏ

---

178 
 
4.9. RADİOAKTİV ÇEVRİLMƏ QANUNU  
 
 Hər bir radioaktiv maddə üçün müəyyən müddət vardır ki, həmin 
müddətdə onun nüvələrinin yarısı çevrilməyə məruz qalır. 
 
 Radioaktiv nüvələrin yarısının çevrilməyə məruz qaldığı müddət – yarımçevrilmə pe-
riodu adlanır. Yarımçevrilmə periodu T hərfi ilə işarə edilir və BS-də vahidi saniyədir. 
İxtiyari 
t = nT müddətindən sonra maddədə çevrilməyən nüvələrin sayı radioaktiv çev-
rilmə qanunu ilə ifadə olunur: 
N =
N
2
= N 2 . 
Radioaktiv çevrilmə qanununu 1902-ci ildə E.Rezerford və F.Soddi aşkar etmişlər. Bu qanun 
ixtiyari zaman anında radioaktiv çevrilməyə məruz qalmayan nüvələrin sayını müəyyənləşdir-
məyə imkan verir.
 
Hər bir radioaktiv izotopun öz yarımçevrilmə periodu var, məsələn: uran-238 
izotopunun yarımçevrilmə periodu 4,5 milyard il, radium –226-nın isə 1600 ildir.
 
 

 
1960-cı ildə ABŞ fiziki Frenk Libbi (1908–1980) geoxrono-
logiyanın  radiokarbon metodunu  müəyyənləşdirdiyinə  görə 
kimya  sahəsində  Nobel  mükafatına  layiq  görülmüşdür.  Bu 
metodun köməyi ilə Yer kürəsi və insan mədəniyyəti tarixində 
baş vermiş müxtəlif hadisələrin – qayaüstü rəsmlərdən Misir 
fironlarının məzarlıqlarına qədərki dövrün, Buz dövrünün baş-
lanğıcından  heyvanlar  və  bitkilər  aləminin  “məhv”  olduğu 
dövrə  qədərki  hadisələrin,  nisbətən  “yaxın  tarixi  dövrə”  aid 
arxeoloji tapıntıların yaşını müəyyənləşdirmək mümkün oldu. 
 Geoxronologiyanın 
müəyyənləşdirilməsi 
niyə radiokarbon 
metodu adlanır? 
 Radiokarbon meto-
du hansı fiziki qa-
nunauyğunluğa 
əsaslanır? 
 
 
 
 
E.Rezerford maddələrin radioaktiv çevrilmə prosesini araşdırarkən müəyyən etdi ki: 
– radioaktiv maddələrin aktivliyi həmin maddənin kütləsi ilə mütənasibdir; 
– eyni radioaktiv maddə üçün müəyyən sabit zaman intervalı mövcuddur ki, bu 
intervalda onun aktivliyi orta hesabla 2 dəfə azalır. Belə azalma həmin maddənin 
halından (digər maddələrlə qarışığından, temperaturundan, təzyiqindən və s.) asılı 
deyildir; 
– müxtəlif maddələrin radioaktivliyinin azalma sürəti müxtəlifdir. 
Beləliklə,  radioaktivliyin  azalma  sürətini  xarakterizə  etmək  üçün  elmə  
yarımçevrilmə periodu anlayışı daxil edildi.  
 Yarımçevrilmə periodu – verilən radioaktiv nüvələrin sayının orta hesabla ya-
rısının çevrilməyə məruz qaldığı zaman intervalıdır.  
Məsələ 1. Arxeoloji tapıntının laboratoriyada analizindən məlum oldu ki, onun tərkibindəki 
radiokarbon 
 izotopunun faizlə miqdarı səkkiz dəfə azalmışdır. Radiokarbon 
 izotopunun yarımçevrilmə periodu 5700 ildirsə, tapıntının neçə yaşı var?
 
Nəticənin müzakirəsi. 
 Maddənin yarımçevrilmə periodu nə deməkdir? 
 Tapıntının yarımçevrilmə periodu ilə yanaşı, onun daha hansı parametri məlum olma-
lıdır ki, tapıntının yaşını təyin etmək mümkün olsun? 
ARAŞDIRMA 
 
1
 
Tapıntının neçə yaşı var?
 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika – 9
  LAYİHƏ

---