00 Jenerik 23. indd
Yüklə 219,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Religion Kavramının Gelişimi
| 1 © İSAM, İstanbul 2010 Sorunlu ‘Religion’ Kavramı ve Hinduizm Kurgusunun Bîrûnî’ye Atıfla İrdelenmesi* Syed Farid Alatas** İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 23, 2010, 1-22
Sosyal ve beşerî bilimlerdeki Avrupa-merkezciliğe ve oryantalizme yöne- lik eleştiri, esasen bilginin sömürgecilikle, akademik/entelektüel emperyalizmle, Amerikan hâkimiyetiyle ve bir ölçüye kadar da çoğu disiplin ve çalışma alanın- da Avrupalı akademik kurumlarla işbirlikçi biçimde kullanımını hedef almaktadır. Bütün bu sorunları en iyi yansıtan durum, Batı Avrupa’nın ve Amerika’nın tarihî Problematizing the Concept of Religion and the Construction of Hinduism with Reference to al-Býr†ný Social scientific concepts originate from cultural terms in everyday language. As such, they present problems when brought into scientific discourse and used to talk about areas and periods outside of those of their origins. The result is a distortion of the phenomena to which they are applied. By the 18th century “religion”, from the Latin religio, came to be used as a scientific concept, referring to belief systems other than Christianity. When “religion” is applied to beliefs other than Christianity, for example, Islam or Hinduism, there is an implicit or explicit comparison with Christianity, which results in an elision of reality and a cultural Christianization of these other belief systems in the sense that it is the characteristics of Christianity which are attributed to these other “religions”. This has become a problem in the social sciences because of the fact that it was European Christendom that became culturally dominant, resulting in the cognitive hegemony of European knowledge. This does, however, suggest the possibility of alternative constructions of ‘Hinduism’. This paper critically examines the concept of religion as it is applied to Hinduism. It also makes reference to the Muslim scholar, al-B ýruný’s (AH 362-453/AD 973-1061) construction of the beliefs that he encountered in India. It examines his Kitab Tahq¢q ma li al-Hind and looks for a construction that predates the coming of European Orientalist studies and social science. Key words: Religion, Social Sciences, Hinduism, Islam, al-Býruný * Çev. Doç. Dr. Salime Leyla Gürkan, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. ** Doç. Dr., National University of Singapore. İslâm Araştırmaları Dergisi 2 ve sosyal bağlamlarında ortaya çıkan ve daha sonra diğer tarihî ve kültürel bağ- lamlara uygulanan kavramların genel geçerlik ve hâkimiyet kazanmasıdır. Sosyal bilimsel kavramlar gündelik dildeki kültürel terimlerden doğmaktadır. Bu kav- ramlar bilimsel söyleme taşındıklarında ve çıktıkları alanın ve dönemin dışındaki alanlar ve dönemler hakkında konuşmak için kullanıldıklarında, sorunlara sebep olmaktadır. Bunun sonucu söz konusu kavramların uygulandığı fenomenlerin tahrife uğramasıdır. Bu makale iki şeyi hedeflemektedir. Bunlardan birincisi kül- türel terimlerin sosyal bilimsel kavramlara dönüşme süreci ile çıktıkları zaman ve zeminin dışında kullanıldıklarında “anlam kaybı” veya gerçekliğin tahrif edilme- siyle sonuçlanma sürecini açıklamaktır. Bu açıklama, Hinduizm için kullanıldığı şekliyle “religion” terimi üzerinden yapılmaktadır. İkinci hedef ise Müslüman âlim Bîrûnî’nin çalışmasından hareketle alternatif bir Hinduizm kurgusu imkânını or- taya koymaktır. Birinci bölümde “religion” kavramı Roma döneminde ortaya çıktığı ve geliştiği şekliyle, zaman içinde geçirdiği değişimler ve en nihayet sosyal bilimlerin kavram dağarcığına girişi tartışılmak suretiyle ele alınmaktadır. Bunu religion’ın tanımı, özellikle kapsayıcı ve dışlayıcı tanımları etrafındaki sorunlara yönelik bir tartışma izlemektedir. Sonraki bölüm İslâm ve Hinduizm’den yapılan örneklemeler etra- fında, religion’ın dışlayıcı tanımından doğan sorunlu din kurgulamaları üzerine yoğunlaşmaktadır. Daha sonra alternatif Hinduizm kurgulamaları sorusuna dö- nülerek Bîrûnî’nin Hinduizm kurgusu ele alınmaktadır. Son bölüm ise Bîrûnî’nin yaklaşımından hareketle evrensel bir religion kavramını gündeme getirmektedir.
Religion kavramının doğuşunu ve gelişimini birtakım tarihî aşamalar üze- rinden ele almak mümkündür. Bu aşamalar Hıristiyanlık öncesi Roma, erken Hıristiyanlık dönemi (Katolik Kilisesi), modern dönem (Rönesans, Reform, Aydınlanma) ve XIX. yüzyıldır. Etimolojik yaklaşımın bizim buradaki amacımıza katkısı yok denecek kadar az olmakla birlikte, bu yaklaşım religion kavramının ifade ettiği anlamlar üzerine düşünme noktasında gereklidir. Religion kelimesi Latince “religio”dan türemiş- tir. “Relegere” (dikkatli bir şekilde gözlemleme), “religari” (tekrar bağlanma) ve “reeligere” (yeniden seçme), religion kelimesinin muhtemel kökenleridir ve her biri birbirinden farklı fakat belli noktalarda birbiriyle örtüşen dinî tavırlara işaret etmektedir. 1 1 Karl
Rahner, Encyclopedia of Theology: The Concise Sacramentum Mundi (New York: Crossroads, 1989), s. 1359. Sorunlu Religion Kavramı ve Hinduizm Kurgusunun Bîrûnî’ye Atıfla İrdelenmesi 3 Hıristiyanlık öncesi Roma’sında religio, herhangi bir tanrıya adanmış bir tapı- nakta icra edilen kült biçimlerini ve merasimlerini ifade eden kolektif bir terimdi. 2
Roma’nın Hıristiyanlaşmasıyla birlikte Hıristiyanlık, imparatorluğun hâkim inanç sistemi hâline geldi; diğer kültler de bu yeni inanç sistemi tarafından ya yutuldu ya da ortadan kaldırıldı. Erken Hıristiyanlık döneminde, yani ilk dört asır bo- yunca, Hıristiyanlık diğer rakip dinlerin yanı sıra varlığını sürdüren bir dinken religio terimi sıkça kullanıldı. Fakat V. yüzyıldan itibaren rakip dinlerin ortadan kalkmasıyla birlikte daha az kullanılmaya başlandı. 3 Bu terimi Hıristiyanlık için kullanmaya artık gerek yoktu; zira Hıristiyanlık artık tek meşru inanç hâline gel- miş ve “Kilise” şeklinde anılmaya başlanmıştı. 4 Terim, bu dönemde kullanıldı- ğı kadarıyla, ritüel uygulamalar, (Tanrı’ya) tapınma, dindarlık, Tanrı ile insan arasındaki bağ, Kilise’nin yapısal teşkilatı ve bu teşkilatın çeşitli seviyeleri gibi manalara sahipti. 5 Erken modern dönemde ise, Eflatuncu Hıristiyan düşünür Marsilio Ficino’nun De Christiana Religione ’sinin 1474’te piyasaya çıkmasıyla birlikte, Hıristiyanlığı ifade etmek için daha ziyade “Hıristiyan dini” tabiri kullanılmaya başlandı. 6 Yeni Ahit’teki ilgili Grekçe kelimeler İngilizce’ye religion şeklinde tercüme edildi ve bu da:
a) doğru dinî uygulamalar veya ibadet, b) kabul görmüş dinî davranış şekli ve
c) -Hıristiyanlık dışı ibadet ve davranışa karşılık- Hıristiyan dinine bağlılığı ifade etti. 7
zıt bir mana kazandı. “Christiana Religio” ibaresi, yeni manasıyla, Katolik Kilise teşkilatından ayrı olarak Hıristiyan itikadını ve bir hayat biçimini ifade etmeye başladı. Bu din, ruhban sınıfına karşıydı; dolayısıyla bu sınıftan olmayan, yani Kilise teşkilatının dışında yer alan halkın (laik sınıf) diniydi. Yine aynı dönemde religio terimi daha geniş, bugünkü kullanımına yakın bir mana kazandı; bu yeni mana sırf dindarlık, Tanrı ile insan arasındaki bağ veya ibadetin ötesinde bir fikir sistemi, itikat veya doktrin olma manasıydı. 8 Söz konusu değişime işaret eden bir çalışma Hugo de Groot’un De Veritate Religionis Christianae’sidir. 9 Bu radikal 2 Wilfred Cantwell Smith, The Meaning and End of Religion: A Revolutionary Approach to the Great Religious Traditions (London: SPCK, 1962), s. 21. 3 Smith, Meaning and End of Religion , s. 24-25. 4 Joachim Matthes, “Religion in the Social Sciences: A Socio-Epistemological Critique”, Akademika, 56 (2000), s. 56. 5 Smith, Meaning and End of Religion , s. 25, 26, 29. 6 Smith, Meaning and End of Religion , s. 33, 36. 7 The Interpreter’s Dictionary of the Bible (New York: Abingdon Press, 1962), IV, 32. 8 Smith, Meaning and End of Religion , s. 40. 9 Bk.
Smith, Meaning and End of Religion , s. 39, dn. 107.
Yüklə 219,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|