: پدر، نيا، نياكان. آبا-اژداد (aba-əjdad) : آبا، اجداد، پدر و نياكان

مال-و-ماش نه وارينگ؟ (از ثروتهاي دامي و كشاورزي چه داري؟) ماشا (maşa) : 1- محل جمع آوري يا انبار غلّات، خرما و … 2- زمين مشاع، زميني كه متعلّق به چندين مالك باشد.

ماش	maş	(2) : نام نوعي بيماري كه معمولاً روي پوست بدن لكّه‌هاي تيره رنگ ظاهر مي‌شود و خون از بيني بيمار جاري مي‌گردد. ماشارا (maşara) : آبله، جوش پوست بدن، از بيماريهاي پوستي.
ماشا	maşa	: ماشة تفنگ، آلتي آهنين در تفنگ است كه چون آن را بكشند، چخماق آزاد شود.
ماشاللا	maşalla	: (ع) ما شاءالله، آنچه خدا خواهد، خدا خير و بركت دهد.
ماشار	maşar	: محصولات كشاورزي. ( ← مال، مال-و-ماشار) ماشارا (maşara) : نام گياهي از گياهان علوفه‌اي.
ماشى	maşı	= ماشين (maşın) : (ع) ماشين، اتوموبيل. (از ريشة «مشي» (راه رفتن) است.)
مات	mat	: 1- مات، حيران، متعجّب. 2- رنگ سياه و كدر. 3- مغلوب در بازي شطرنج، وضعيّتي كه مهرة شاه نتواند حركت كند و در نتيجه بازي تمام شود. ماتام (matam) : ماتم، عزاداري، سياه پوشي. ماتاملى (matamlı) : عزادار، سوگوار. مات اوْلماق (mat olmaq) : 1- متعجّب شدن. 2- مات شدن در بازي شطرنج. مات ائدمك (mat edmək) : 1- متعجّب كردن. 2- مات كردن در بازي شطرنج.
مايا	maya	: 1- شيردان بزغاله يا برّة كوچك، شيردان خشك شده. 2- ماية شير يا ماست كه معمولاً از شيردان خشك شدة بزغاله يا برّة كوچك تهيّه مي‌شود. 3- اصل، نژاد، ذات. 4- مايه، سرمايه، پول. 5- بسته شدن نطفه در رحم مادر. مايا پـوك (maya pük) = مايا چور (maya çur) = مايا سونگ (maya sung) : 1- سرمايه باخته، بيچاره شده. 2- نوزادي كه شير اوّلية مادر كم نوشيده و لاغر و ضعيف مانده باشد. مايادان (mayadan) : 1- اصلاً و ابداً. 2- از مايه، از اصل، بكلّي. ماياسيز (mayasız) : 1- كم سرمايه، كم مايه. 2- اصلاً، ابداً. مايا كوْر (maya kor) : فقير و بي چيز، كم روزي. مايالانماق (mayalanmaq) : ثروتمند شدن. مايالى (mayalı) : 1- بزغاله يا برّة كوچك شير خوار. 2- ثروتمند، متموّل. 3- مايه دار، پر محتوا، عالم و آگاه. مايا-مايا اوْلماق (maya-maya olmaq) : به هم خوردن گوارش كودك شيرخواره بر اثر نادرست جنبانده شدن گهواره.
مايانا	mayana	: رازيانه.
ماينا	mayna	(1) : (ع) محرّف «معاينه»، ديدن، ديدن پزشك مريض را.
ماينا	mayna	(2) : (ف) مادينه، جنس مؤنّث.
مازا	maza	= مازّا (mazza) : افق تپّه يا كوه، كشيدگي طول كوه يا تپّه ماهور. 2- كمر، ستون فقرات انسان يا حيوان.
مازاق	mazaq	: (ع) مزق، مزاح، شوخي. مازاقلاشماق (mazaqlaşmaq) : با هم مزاح كردن، با هم شوخي كردن.
مئخ	mex	: ميخ، هر چيز نوك تيز كه در جايي يا چيزي بكوبند. مئخ تؤوله (mex tövlə) : ميخ طويله، ميخي كه براي بستن اسب از آن استفاده كنند. مئخَك (mexək) : ميخك. (غنچة ميخك همانند ميخ تيز و برنده است.) مئخكو (mexku) : ميخ كوب، تخماق، وسيلة كوبيدن ميخ. مئخلنمك (mexlənmək) : ميخ زده شدن، بسته شدن. مئخله‌مك (mexləmək) : ميخ زدن، ميخكوب كردن، بستن. مئخلي (mexli) : 1- ميخدار، چيزي كه ميخ بر آن كوبيده شده باشد. 2- بسته شده، ميخكوب گشته.
مئهتر	mehtər	: 1- مهتر، بزرگتر، سرور. 2- سر پرست و مسئول اسبها. مئهتر خانا (mehtər xana) : مهتر خانه، نام يكي از طوايف ايل عمله.
مئهدي كيخالى	mehdi kixalı	: نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
مئهْر	mehr	: 1- مهر، محبّت. 2- مهريّه، كابين. مئهر ائدمك (mehr edmək) : مهر ورزيدن، محبّت و تمايل نشان دادن. مئهرَبان (mehrəban) : 1- مهربان، با محبّت. 2- نامي براي دختران. مئهربانليق (mehrəbanlıq) : مهرباني، محبّت. مئهريگان (mehrıgan) : زمان مهر و محبّت، زمان استخدام چوپانان و كارگران جديد و اتمام خدمت مستخدمين قبلي كه معمولاً از اوّل تا 15 تير ماه هر سال صورت مي‌گرفت. مئهرلي (mehrli) : مهربان، با مهر و محبّت.
مئهرَكّي	mehrəkki	: نام طايفه‌اي از ايل عمله.
مئهره	mehrə	: انگور، كشمش، مويز. قره مئهره (كشمش سياه)
مئهميز	mehmiz	: مهميز، فلز يا وسيلة نوك تيزي كه در قديم به پاشنة كفش نصب مي‌كردند تا اسب سوار به وسيلة آن بر شكم اسب ضربه زند و اسب تند تر حركت كند. مئهميز‌له‌مك (mehmizləmək) : با مهميز ضربه زدن و تند حركت كردن، با اسب تاختن.
مئوه	mevə	: ميوه. (← مئي، مئيه)
مئي	mey	: مي، شراب، مشروبات الكلي. مئي‌خوْش (meyxoş) : ميخوش، ميوه‌اي كه مزة آن شيرين و در عين حال كمي ترش باشد. مئيه (meyə) : ميوه، هرچه كه از آن مي تهيّه شود.
مئيجير	meycir	: ميجر (ماژور) نام اسلحه‌اي قديمي.
مئيجيري	meyciri	: صندوق، نوعي چمدان.
مئيد	meyd	: 1- تابوت. 2- ميّت، مرده، كشته شده. 3- بيمار يا مجروحي كه در تابوت گذارند. مئيدان (meydan) : جايگاه مسابقه و كشت و كشتار، ميدان و جايگاه مرگ و مير. مئيدان قوْيماق (meydan qoymaq) : مسافتي را براي اجراي مسابقه تعيين كردن. مئيدان وئرمك (meydan vermək) : ميدان دادن، فرصت دادن. مئيد باغلاماق (meyd bağlamaq) : تابوت بستن، براي مرده تابوت درست كردن.
مئيده	meydə	: 1- نوعي حلوا كه از شيرة انگور و آرد برنج تهيّه كنند. 2- خشكبار.
مئيل	meyl	: 1- ميل، تمايل. 2- قدرت درك پرندگان براي كشف صيد يا آذوقه. مئيلاق (meylaq) = مئيلاقّا (meylaqqa) : جايي كه پرندگان براي نشستن به آنجا ميل كنند، محلّ نشستن پرندگان. مئيل ائدمك (meyl edmək) : 1- مايل شدن، تمايل پيدا كردن. 2- تمايل پرندگان به دانه و آذوقه يا كشف صيد به وسيلة باز شكاري. مئيل چكمك (meyl çəkmək) : ميل داشتن، اشتها داشتن. مئيللَنمك (meyllənmək) : متمايل شدن، ميل كردن.
مئيه	meyə	(1) : ميوه. (← مئي، مئيه)
مئيه	meyə	(2) : مگر. (از علائم پرسش)
متّاه	məttah	: (ع) متاع، كالاي مرغوب و با ارزش، تحفه.
متَل	mətəl	: 1- داستان، افسانه، قصّه، سخنان زيبا. 2- مجازاً به مفهوم سخن كم ارزش و بي مايه. متل دئيير. (سخن بيهوده مي‌گويد.) متَلَك (mətələk) : سخني كه به شوخي و طنز آلوده باشد.
متّه	məttə	: مته، آلت كندن و سوراخ كردن.
مثَل	məsəl	: 1- مثال، نمونه. 2- ضرب‌المثل. مثله‌ني (məsələni) : مثلاً، براي مثال، براي نمونه.
مجَك	məcək	: هستة ميوة درختان، هستة چالي، بادام كوهي و امثال آنها. (ريشة كلمه از صوت مج مج (مچ‌مچ) كردن است؛ به اعتبار صدايي كه از جويدن آنها بر مي‌خيزد.) مجك آشى (məcək aşı) = مجك شـولّه‌سي (məcə şülləsi) : آش الوك، آشي كه از تخمك بادام كوهي و يا چالي درست شود.
مجنون	məcnun	: 1- مجنون، ديوانه. 2- نسلي از نژاد اسبها.
مجّي	məcci	: شتر مادة دو ساله.
مجيمه	məcimə	: (ع) مجمعه، سيني گرد و مدوّري كه در آن غذاهايي چون : چلو مرغ، پلو و … گذارند.
مچول	məççül	= مچّيل (məççil) : شوخ طبع، بذله گو. مچوللوك (məççüllük) : شوخ طبعي، بذله گويي.
مچّيد	məççid	: مسجد.
مچّيك	məççik	: عصا، چوبدستي.
محد	məhəd	: (ع) تلفّظي از كلمة محمّد كه معمولاً نامي است براي پسران. محَد ايبراهام (məhəd ibraham) : محمّد ابراهيم، نام يكي از موسيقيدانان بزرگ قشقايي در اواخر زمان قاجار كه آهنگي به نام او (محد ايبراهام) موجود است. محَد زامانلى (məhəd zamanlı) : محمّد زمانلو، نام طايفه‌اي از ايل عملة قشقايي. محد طاهار به‌ي (məhəd tahar bəy) : محمّد طاهر بيگ، نام شخص و آهنگي در موسيقي قشقايي.
محَل	məhəl	: (ع) 1- محل، جايگاه. 2- اعتنا و توجّه. محل قوْيماق (məhəl qoymaq) : احترام گذاشتن، توجّه و عنايت داشتن.
مختَك	məxtək	: (ع) اجارة زمين. (اصل كلمه «مقطعه» بوده كه به معني اجارة يك قطعه زمين است.)
مخيز	məxiz	: نام گياهي شبيه جعفري كه در غذاها مي‌ريزند و در بعضي از طوايف به آن «ريشكك» مي‌گويند.
مدار	mədar	: (ع) اصولاً محل دور زدن و زندگي كردن است و مجازاً به جايي مي‌گويند كه علفزار باشد و دامداران بتوانند در آنجا اتراق كنند.
مدغال	mədğal	: توجّه، دقّت. مدغال وئرمك (mədğal vermək) : توجّه كردن، دقّت كردن.
مدَني	mədəni	: نوعي از مركّبات شبيه ليمو شيرين.
مدوْو	mədov	: (ف) همان «مدو» (فرار مكن، ندو) فارسي است كه در مراسم عروسي به تركه بازي مردان اطلاق مي‌گردد؛ به اين اصطلاح «هوْو اوْيناماق» و «در مروْو» نيز مي‌گويند.
مر	mər	: 1- صد، يك صد. (هر 50 جفت را يك «مر» مي‌گويند.) 2- از اعداد كثرت، فراوان، زياد. مر دست (mər dəst) : آنكه كار صد نفر را بتواند انجام دهد، زبر دست، ماهر، استاد. مر دشت (mər dəşt) : دشتهاي فراوان و متوالي، نام اصلي شهر «مرودشت» كه در درون دشتهاي وسيع قرار گرفته است.
مرجان جوش	mərcan cuş	= مرجان گوش (mərcan guş) : مرزنگوش.
مرجيمَك	mərcimək	: عدس.
مَرْغ	mərğ	: 1- مرغزار، دشت، صحرا، بيابان. 2- نام روستايي از شهرستان نور آباد. مرغه‌زار (mərğəzar) : مرغزار، دشت.
مرغه‌له باز	mərğələ baz	= مرغوله باز (mərğulə baz) : شوخ طبع، بذله‌گو. (← مرغول)
مرغول	mərğul	: گوش بريده شده، هر حيواني كه گوشش را بريده باشند.
مرفَج	mərfəc	: (ع) مفرش، جايگاه فرشها، نوعي از بافته‌هاي ايلات قشقايي كه جاجيمها و گليمها را در آن قرار مي‌دهند.
مركزي	mərkəzi	: نام يكي از طوايف ايل فارسيمدان. (معمولاً به طوايف اطراف خوانين و كلانتران هم مركزي مي‌گفتند.)
مرگِ ماری	mərge marı	: نام يكي از طوايف ايلات قشقايي.
مرمريش	mərməriş	= مرمريشْك (mərmərişk) = مرمرينْج (mərmərinc) : 1- نام گياهي با برگهاي نسبتاً پهن. 2- دانة گياه شاهدانه.
مرمريشْك	mərmərişk	= مرمَريك (mərmərik) = مرمَليك (mərməlik) : مارمولك.
مره	mərə	(1) = مرّه (mərrə) : كجاوه مانندي كه بر حيوان باري ببندند و مخصوص حمل بزغاله‌ها و برّه‌هاي نوزاد است.
مره	mərə	(2) = مرّه (mərrə) : دژپيه روي پوست بدن حيوان، نوعي انگل كه در روي پوست بدن بُز لاغر به وجود مي‌آيد و بر پوست حيوان تاولهاي برجسته ايجاد مي‌كند. معمولاً به اين تاولها و برجستگيها «مره» مي‌گويند.
مره‌ق	mərəq	: آش آبكي، آش نيمه پختة رقيق كه معمولاً آب آن را مي‌گيرند و مي‌خورند. مره‌غيني دوتماق (mərəğini dutmaq) : 1- قسمت آبكي آش را جدا كردن. 2- آب بدن را گرفتن، لاغر تر كردن، از قدرت جسماني يا معنوي كسي كاستن.
مرّوْو	mərrov	: سخن طولاني، دليل غير قابل منطق، عذر، بهانه. مرّولآ چكمك (mərrov çəkmək) : سخنان طولاني گفتن، بهانه تراشي، بهانه آوردن.
مرّي	mərri	: حيواني كه نوزادش مرده باشد، حيوان شيرده و بي نوزاد. (← لجَب)
مزار	məzar	: (ع) مزار، قبر. مزار داشى (məzar daşı) : سنگ قبر. مزارسانليق (məzarsanlıq) = مزارليق (məzarlıq) : قبرستان، گورستان.
مزاق	məzaq	= مزَق (məzəq) = مزَّق (məzzəq) : (ع) مزاح، شوخي.
مزه	məzə	= مزّه (məzzə) : (ف) 1- مزه، طعم. 2- لذّت، خوشي. 3- غذايي كه همراه با غذاي اصلي خورند، مزة مشروبات الكلي. مزّه سيز (məzzəsiz) : بي مزه، بد مزه. مزّه‌لي (məzzəli) : 1- خوش مزه. 2- با لذّت و خوشي. مزه‌ليك (məzəlik) : غذايي كه همراه با مشروبات الكلي خورده شود. مزّه وئرمك (məzzə vermək) : لذيذ و خوشمزه بودن. 2- لذّت بخشيدن.
مزّولآ	məzzov	: (ف) مزا، نازا، عقيم.
مزيت	məzit	: (ع) 1- مزيد، اضافه، افزون. 2- كمك و پشتيبان. مزيت ائدمك (məzit edmək) : افزودن، اضافه كردن.
مسَّب	məssəb	: (ع) مذهب، دين، آيين.
مش	məş	: مغز. (مختار خانلو) مشه (məşə) : 1- مغز، مخ. 2- فكر، انديشه. مشَنگ (məşəng) : شاد و شنگول، آنكه تمام فكر و ذكرش شادي و عيش و سرور باشد. مشه مور (məşə mur) = مشه مول (məşə mul) : آنكه فكرش پريشان است، ناراحت، پريشان احوال.
مشا	məşa	: 1- خرمن گندم، جو، خرما و … 2- زمين مشاع، زمين مشترك. (← ماش1، ماشا)
مشَره	məşərə	: از گياهان علوفه‌اي. (← ماش1 ، ماشارا)
مشك	məşk	: مشك آب، خيك مخصوص آب. مشك داشى (məşk daşı) = مشكَله‌دان (məşkələdan) : جايي كه مشك آب، مشك دوغ و امثال آنها را قرار دهند. مشكول (məşkul) : مشك كوچك.
مشَل	məşəl	: جاي پست، محلّ گود، درّة كم عمق.
مشَله	məşələ	: از گياهان علوفه‌اي. (← ماش1، ماشارا)
مشهدي معصوم	məşhədi mə”əsum	: نام هنرمندي از ايل قشقايي كه استاد «صمصام السّلطنه» (هنرمند مشهور ايل قشقايي در اواخر قاجاريّه) بوده و امروزه آهنگي از او با همين عنوان در موسيقي قشقايي معمول است.
مشيله	məşilə	: از گياهان علوفه‌اي. (← ماش1، ماشارا)
مضرَّت	məzərrət	: (ع) 1- ضرر، زيان. 2- از اجنّه و شياطين ضرر ديدن، دچار امراض موهومي شدن. مضرّتي (məzərrəti) : آنكه دچار بيماري موهومي شده. مضرّتي اوْلماق (məzərrəti olmaq) : دچار بيماري موهومي شدن.
مظنّه	məzənnə	: (ع) مظنّه، با حدس و گمان، گويا، مثل اينكه. مظنّه ائدمك (məzənnə edmək) : با حدس و گمان معيار و مقياسي را به دست آوردن، تعيين كردن.
معصوم	mə”əsum	: (ع) نام آهنگي در موسيقي قشقايي منسوب به معصوم فرزند حسين از طايفة چارده چريك. (اين آهنگ غير از آهنگ مشهدي معصوم است.)
مغيل	məğil	: (ع) معقول، عاقلانه، خردمندانه.
مقّاش	məqqaş	= مقَّش (məqqəş) : انبر كوچك. (← ماقّاش)
مقَل	məqəl	: (ع) مقرّ، جايگاه. مقل ائدمك (məqəl edmək) : كمين كردن. مقلگاه (məqəlgah) : جايگاه، جاي خفت و خاست چهار پايان.
مكَنْز	məkənz	: نام نوعي تفنگ قديمي.
مكّه	məkkə	: مكه، خانة خدا. مكّه يوْلو (məkkə yolu) : راه مكّه، راه شيري، راه كهكشان.
مگَز	məgəz	: مگس، پشة بزرگ.
مگيرّيم	məgirrim	: نگران، ناراحت، بي ميل.
مل	məl	: عمل فحل آمدن گاو، تمايل جنسي گاو توأم با سر و صدا. ملَتديرمك (mələtdirmək) = ملَتمك (mələtmək) : واداشتن گوسفندان به بع بع كردن. ملَشمك (mələşmək) : بع بع كردن دسته جمعي گوسفندان. ملَشمه (mələlşmə) : بع بع به صورت دسته جمعي. مل-مل ائدمك (məl-məl edmək) : 1- عشوه و غمزه فروختن، حركات شهوت انگيز داشتن زنان در مقابل مردان. 2- تكان خوردن ماهيچه‌هاي كفل و جانبين در موقع راه رفتن. ملَنگ (mələng) : مست و سر خوش، شاد و شنگول. ملَنگي (mələngi) : 1- شوخ و بذله‌گو. 2- مورد تمسخر و شادي ديگران قرار گرفته، رسوا، آبرو باخته. مله (mələ) : فعل امر از مصدر «مله‌مك» (بع بع كردن) مله قوش (mələ quş) : نام نژادي از اسبها. مله گلمك (mələ gəlmək) : فحل آمدن گاو، طلب شهوت از جنس نر. مله‌مز (mələməz) : 1- بي سر و صدا، آرام و ساكت. 2- نام رودخانه‌اي در استان بوشهر. مله‌مك (mələmək) : بع بع كردن. مل يئمك (məl yemək) : فحل آمدن گاو، بر خوردن و آبستن شدن گاو.
ملّار آغاجى	məllar ağacı	: (← آيران، آيران آغاجي)
ملاف	məlaf	= ملافه (məlafə) : (ع) ملحفه، جلد پارچه‌اي لحاف يا دشك.
ملاقه	məlaqə	: (ع) ملعقه، قاشق بزرگ، كفچة آهني.
ملغَم	məlğəm	: 1- ازدحام و انبوه. 2- مخلوط، در هم. (← بلغم) ملغَمه (məlğəmə) : آنچه با هم مخلوط و در هم شده باشد، خمير. ملغمي (məlğəmi) : كودكي كه بر اثر خوردن غذاهاي مختلف و شن و خاك بيمار شده باشد، مبتلا به بيماري سوء هاضمه. ملغمي اوْلماق (məlğəmi olmaq) : دچار بيماري سوء هاضمه شدن.
ملَق	mələq	: 1- ملخ. 2- نام نژادي از اسبها.
ملَّق	məlləq	: (ع) محرّف «معلّق» ، عمل معلّق زدن. ملَّق وورماق (məlləq vurmaq) : معلّق زدن، پشتك زدن.
ملمَل	məlməl	: نوعي پارچة نخي نازك و لطيف.
ملَندَر	mələndər	: از گياهان علوفه‌اي سرد سيري كه داراي برگهاي پهن مي باشد.
ملهَم	məlhəm	: محرّف مرهم، داروي زخم.
ملْهه	məlhə	: رنگ خاكستري. (در مورد رنگ گوسفند به كار مي‌رود؛ چنانكه گويند :